Integracja galicyjskich Żydów w świetle lwowskiej „Ojczyzny” (1881–1892)
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2016.123.3.02Słowa kluczowe
Asymilacja, antysemityzm, integracja, polonizacja, Galicja, ŻydziAbstrakt
Przedmiotem artykułu jest historia środowiska galicyjskich integracjonistów ukazana w świetle jego prasowego organu, polsko-żydowskiego dwutygodnika „Ojczyzna”, który ukazywał się we Lwowie od kwietnia 1881 do połowy 1892 r. Autor, przedstawiając genezę formacji, omawia następnie jej najważniejsze cele, program i działalność. Osobne miejsce poświęca reakcji na narastający antysemityzm i nacjonalizm żydowski (syjonizm) — ruchy, które w ostatecznym rozrachunku doprowadziły do atrofii i dekompozycji obozu integracjonistów. Środowisko integracjonistów galicyjskich zaczęło formować się w drugiej połowie XIX w., pod wpływem korzystnej sytuacji politycznej (klęski Austrii w wojnach z Francją i Prusami), prawnej emancypacji, postępującej akulturacji i zmiany pokoleniowej. Wywodzący się głównie z warstw inteligencji i bogatej burżuazji większych miast (przede wszystkim Lwowa i Krakowa) integracjoniści czerpali z ideologii haskali, choć sami dokonali jej znaczącego przesunięcia i radykalizacji, reprezentując posthaskalową opcję ideologiczną. Wraz z formalną emancypacją i akulturacją potrzeby i aspiracje potomków galicyjskich maskili znacznie wzrosły; szukali oni sposobu ich realizacji poza kulturowym gettem w polskim otoczeniu, w którym stali już jedną nogą, mocą formalnego równouprawnienia i kulturowej adaptacji. Integracjoniści przez okres kilku dziesięcioleci wierzyli, że ucisk i nietolerancja stanowią anachronizm i relikt przeszłości i prędzej czy później muszą ustąpić „cywilizacji”. Właściwie było przekonanie, że spełniwszy obywatelskie obowiązki, znajdą dla siebie miejsce w nieżydowskim społeczeństwie. Wyemancypowani i kulturowo zaadaptowani — w przeciwieństwie do poprzednich pokoleń i żydowskich mas — znaczniej bardziej troszczyli się o to, co myślą i mówią o nich nie-Żydzi. Dla nich — jak pokazuje autor — otwarcie deklarowana i okazywana niechęć była szczególnie dotkliwa; dla samej ideologii zaś destabilizująca, a w ostatecznym rozrachunku — rujnująca.
Bibliografia
Bałaban, Majer. Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304–1868. T. 2, 1656–1868. 1936. Reprint, Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2013.
Bauman, Zygmunt. Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991.
Bienenstock, Myriam. „Assimilation — dissimilation. Rosenzweig sur l’école”. W Héritages de Franz Rosenzweig: Nous et les Autres, red. Myriam Bienenstock, 140–148. Paris: Éditions de l’Écat, 2011.
Buszko, Józef. „The Consequences of Galician Autonomy after 1867”. W Galicia: Jews, Poles, and Ukrainians, 1772–1918, red. Israel Bartal, Antony Polonsky. Polin. Studies in Polish Jewry 12 (1999): 86–99.
Cała, Alina. Żydowskie periodyki i druki okazjonalne w języku polskim. Bibliografia. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2005.
Eisenbach, Artur. Emancypacja Żydów na ziemiach polskich 1785–1870 na tle europejskim. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.
Endelman, Todd M. Leaving the Jewish Fold. Conversion and Radical Assimilation in Modern Jewish History. Princeton: Princeton University Press, 2015.
Galas, Michał. Rabin Markus Jastrow i jego wizja reformy judaizmu. Studium z dziejów judaizmu w drugiej połowie XIX wieku, Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2007. Wydanie ang.: Rabbi Marcus Jastrow and His Vision for the Reform of Judaism. A Study in the History of Judaism in the Nineteenth Century, tłum. Anna Tilles (Boston: Academic Studies Press, 2013).
Galas, Michał, red. Synagoga Tempel i środowisko krakowskich Żydów postępowych. Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2012.
Jagodzińska, Agnieszka. Asymilacja, czyli bezradność historyka: o krytyce terminu i pojęcia. W Wokół akulturacji i asymilacji Żydów na ziemiach polskich, red. Konrad Zieliński, 15–31. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2010.
Jagodzińska, Agnieszka. Pomiędzy. Akulturacja Żydów Warszawy w drugiej połowie XIX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2008.
Jasnowski, Paweł. „Dialog hebrajskiego z łacinką. Obraz pogranicza kulturowego w inskrypcjach Nowego Cmentarza Żydowskiego w Krakowie”. W Na pograniczach. Pamięć — historia — kultura, red. Anna Chudzik, Dariusz Wojakowski, 95–112. Sanok: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka, 2014.
Jasnowski, Paweł. „The Failure of Integration According to the Lwów’s «Ojczyzna» (1881–1892)”. Scripta Judaica Cracoviensia 13 (2015): 55–65.
Jasnowski, Paweł. Recenzja: „Izraelita” (1866–1915). Znaczenie kulturowe i literackie czasopisma, Zuzanna Kołodziejska. Scripta Judaica Cracoviensia 13 (2015): 193–196.
Kołodziejska, Zuzanna. „Izraelita” (1866–1915). Znaczenie kulturowe i literackie czasopisma. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014.
Kopff-Muszyńska, Katarzyna. „Ob Deutsch oder Polonisch” — przyczynek do badań nad asymilacją Żydów we Lwowie w latach 1840–1892. W The Jews in Poland. T. 1, red. Andrzej K. Paluch, 188–203. Kraków: Jagiellonian University, Research Center on Jewish History and Culture in Poland, 1992.
Kozińska-Witt, Hanna. „The association of Progressive Jews in Kraków, 1864–1874”. W „Jews in Kraków”, red. Michał Galas, Anthony Polonsky. Polin. Studies in Polish Jewry 23 (2011): 119–134.
Łapot, Mirosław. Nauczanie religii mojżeszowej we lwowskich szkołach publicznych w dobie autonomicznej — zarys problematyki. W W kręgu dawnych i współczesnych teorii wychowania. Uczeń — szkoła — nauczyciel, red. Katarzyna Dormus, Ryszard Ślęczka, 166–183. Kraków: Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej, 2012.
Mahler, Raphael. Hasidism and the Jewish Enlightenment. Their Confrontation in Galicia and Poland in the First Half of the Nineteenth Century. New York: Jewish Publication Society, 1985.
Manekin, Rachel. The Debate over Assimilation in Late Nineteenth-Century Lwów. W Insiders and Outsiders. Dilemmas of East European Jewry, red. Richard I. Cohen, Jonathan Frankel, Stefani Hoffman, 120–130. Oxford: Littman Library of Jewish Civilization, 2010.
Maślak-Maciejewska, Alicja. „Działalność towarzystwa Agudas Achim i jego związki z synagogami postępowymi we Lwowie i Krakowie”. Kwartalnik Historii Żydów, nr 1 (2014), 173–202.
Maślak-Maciejewska, Alicja. Rabin Szymon Dankowicz (1834–1910) — życie i działalność. Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2013.
Maślak-Maciejewska, Alicja. Wydarzenia patriotyczne organizowane w synagodze Tempel w Krakowie. W Synagoga Tempel i środowisko krakowskich Żydów postępowych, red. Michał Galas, 103–128. Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2012.
Maślak-Maciejewska, Alicja. „Z dziejów judaizmu w XIX w. w Krakowie — tożsamość, poglądy religijne i instytucje środowiska Żydów postępowych”. Praca doktorska, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, 2015.
Mendelsohn, Ezra. „Jewish Assimilation in Lvov: The Case of Wilhelm Feldman”. Slavic Review 28, nr 4 (1969): 577–590.
Mendelsohn, Ezra. On Modern Jewish Politics. New York: Oxford University Press, 1993.
Mendelsohn, Ezra. Painting a People: Maurycy Gottlieb and Jewish Art. Hanover: Brandeis University Press, 2002.
Morawska, Ewa. „Awans społeczny i asymilacja”. W Założenia teorii asymilacji, red. Hieronim Kubiak, Anrzej K. Paluch, 185–206. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980.
Opalski, Magdalena, Israel Bartal. Poles and Jews. A failed Brotherhood. Hanover: Brandeis University Press, 1992.
Polonsky, Anthony. The Jews in Poland and Russia. T. 2, 1881–1914. Oxford: Littman Library of Jewish Civilization, 2010.
Prokop-Janiec, Eugenia. Pogranicze polsko-żydowskie. Topografie i teksty. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2013.
Skolnik, Jonathan. „Dissimilation and the Historical Novel: Hermann Sinsheimer’s Maria Nunnez”. The Leo Baeck Institute Yearbook 43, nr 1 (1998): 225–237.
Skolnik, Jonathan. Jewish Pasts, German Fictions. History, Memory, and Minority Culture in Germany, 1824–1955. Stanford, Calif.: Stanford University Press, 2014. Sinkoff, Nancy. Out of the Shtetl. Making Jews Modern in the Polish Borderlands. Brown Judaic Studies 336. Providence: Brown Univeristy Press, 2004.
Soboń, Marcin. „Działalność asymilacyjna towarzystwa «Przymierze Braci» Agudas Achim w świetle lwowskiej «Ojczyzny»”. W Znani i nieznani dziewiętnastowiecznego Lwowa. Studia i materiały. T. 2, red. Lidia Michalska-Bracha, Marek Przeniosło. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego, 2009.
Soboń, Marcin. Polacy wobec Żydów w Galicji doby autonomicznej w latach 1868–1914. Kraków: Wydawnictwo Verso, 2011.
Sorkin, David. The Early Haskalah. W New Perspectives on the Haskalah, red. Shmuel Feiner, David Sorkin, 9–26. London: Littman Library of Jewish Civilization, 2004. Volkov, Shulamit. „The Dynamics of Dissimilation. Ostjuden and German Jews”. W The Jewish Response to German Culture. From the Enlightenment to the Second World War, red. Jehuda Reinharz, Walter Schatzberg, 192–211. Hanover, N.H.: University Press of New England, 1985.
Weeks, Theodore R. „Assimilation, Nationalism, Modernization, Antisemitism. Notes on Polish-Jewish Relations, 1855–1905”. W Antisemitism and Its Opponents in Modern Poland, red. Robert Blobaum, 20–38. Ithaca: Cornell University Press, 2005.
Wodziński, Marcin. „Language, Ideology and the Beginnings of the Integrationist Movement in the Kingdom of Poland in the 1860s”. East European Jewish Affairs 34, nr 2 (2004): 21–40.
Wodziński, Marcin. Oświecenie żydowskie w Królestwie Polskim wobec chasydyzmu. Warszawa: Wydawnictwo Cyklady, 2003. Wydanie ang.: Haskalah and Hasidism in the Kingdom of Poland: History of a Conflict, tłum. Sarah Cozens (Oxford: Littman Library of Jewish Civilization, 2005).
Yinger, J. Milton. „Toward a Theory of Assimilation and Dissimilation”. Ethnic and Racial Studies 4, nr 3 (1981): 249–264.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 493
Liczba cytowań: 0
