Walka o spadek. Anna Jagiellonka i Podlasie w latach 1572–1581
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2025.132.1.04Słowa kluczowe
Anna Jagiellonka, Zygmunt August, Podlasie, spadek, bezkrólewieAbstrakt
Na mocy testamentu Zygmunta Augusta jego siostra Anna Jagiellonka odziedziczyła w 1572 r. rozległe dobra ziemskie na Podlasiu, jak również ruchomości po zmarłym bracie, zdeponowane w podlaskim Tykocinie. Od początku bezkrólewia musiała się jednak zmagać z niechęcią polsko-litewskich elit do wyegzekwowania zapisu na jej korzyść. Ostatecznie przed swoją koronacją w 1576 r. zrzekła się spadku w zamian za obiecaną jej przez męża Stefana Batorego rekompensatę. Ta przyznana jej została dopiero w latach 1580–1581, choć dochody z części dóbr spadkowych otrzymała już w latach 1574–1575.
Bibliografia
Źródła drukowane
Archiwum Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t. 1: 1553–1579, wyd. Wacław Sobieski, Piotr Laskauer i S-ka, Warszawa 1904.
Diariusze sejmowe r. 1585. W dodatkach: ułamki diariusza sejmowego roku 1582, akta sejmikowe i inne akta odnoszące się do sejmu 1585 roku, wyd. Aleksander Czuczyński, Akademia Umiejętności, Kraków 1901 (Scriptores Rerum Polonicarum, t. 18).
Epistolae illustrorum virorum in libros tres digesta, red. Stanislaus Karnkowski, [Andrzej Piotrkowczyk], Cracoviae 1578 (egzemplarz: Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku, sygn. Cim. Qu. 2480).
Heidenstein Reinhold, Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594: ksiąg XII, tłum. z jęz. łac. Michał Gliszczyński (z wyd. 1672), oprac. Włodzimierz Spasowicz, t. 1–2, Bolesław Maurycy Wolff, Petersburg 1857 (Dziejopisowie Krajowi, t. 6–7).
Heidenstein Reinhold, Rerum Polonicarum ab excessu Sigismundi Augusti libri XII, Caspar Wächtler, Francofurti ad Moenum 1672 (egzemplarz: Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. XVII-16538).
Jagiellonki polskie w XVI wieku, t. 3–4, wyd. Aleksander Przezdziecki, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1868.
Kapica Ignacy, Herbarz [– –] (dopełnienie Niesieckiego), wyd. Zygmunt Gloger, Kraków 1870.
Konwokacja warszawska 1572–1573, w: Zbiór pamiętników do dziejów polskich, t. 3, wyd. Włodzimierz Stanisław Broel-Plater, w druk. Gazety Codziennej, Warszawa 1858, s. 1–11.
Korespondencja Anny Jagiellonki (1523–1596). Królewna, wyd. Agnieszka Pawłowska-Kubik, Polskie Towarzystwo Historyczne, Warszawa 2024 (Folia Jagellonica. Fontes, t. 30).
Litovskaâ Metrika, otd. 1, č. 3: Knigi Publičnyh del. Perepisi Litovskogo vojska, wyd. Stanislav Ptašickij, Petrograd 1915 (Russkaâ Istoričeskâ Biblioteka, t. 33).
Lustracje województwa podlaskiego 1570 i 1576, wyd. Jerzy Topolski, Jerzy Wiśniewski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa 1959.
Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego i biografii pisarzów polskich, t. 1, wyd. Teodor Wierzbowski, Warszawa 1900.
Nieznana relacja z śmierci Zygmunta Augusta (1572), wyd. Aleksander Kraushar, „Kwartalnik Historyczny” 7, 1894, 3, s. 437–440.
Noailles Emmanuel H.V. de, Henri de Valois et la Pologne en 1572, t. 3: Documents et pièces justificatives, Michel Lévy frères, Paris 1867.
Orzelski Świętosław, Bezkrólewia ksiąg ośmioro 1572–1576, wyd. Edward Kuntze, Akademia Umiejętności, Kraków 1917 (Scriptores Rerum Polonicarum, t. 22).
Parte d’una relazione del Regno di Polonia d’un ambasciatore Veneto dell’ anno 1560, w: Sebastiano Ciampi, Flosculi historiae Polonae sparsi Pulaviis inter concelebrantes idus Augusti A. 1830, s.n., [Pulavia] 1830, s. 1–10.
Relacje nuncjuszów apostolskich i innych osób o Polsce od roku 1548 do 1690, t. 1, wyd. i tłum. Erazm Rykaczewski, Księgarnia B. Behra, Berlin–Poznań 1864.
Ruggieri Fulvio, La „Descrittione della Pollonia” [– –] (1572), red. Paolo Bellini, wprowadzenie Jan Władysław Woś, Dipartimento di Scienze Filologische e Storische, Trento 1994 (Labirinti. Collana del Dipartimento di Scienze Filologische e Storische, t. 7).
Testament Zygmunta Augusta, oprac. Antoni Franaszek, Olga Łaszczyńska, Stanisław Edward Nahlik, Ministerstwo Kultury i Sztuki, Kraków 1975.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. 1: 1550–1585, wyd. Stanisław Grodziski, Irena Dwornicka, Wacław Uruszczak, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
Opracowania
Adamczyk Władysław, Ceny w Lublinie od XVI do końca XVIII wieku, Kasa im. J. Mianowskiego, Lwów 1935.
Bartoszewicz Julian, Anna Jagiellonka, t. 1–2, K. Bartoszewicz, Kraków 1882.
Bellini Paolo, Introduzione generale, w: Fulvio Ruggieri, La „Descrittione della Pollonia” [– –] (1572), red. Paolo Bellini, wprowadzenie Jan Władysław Woś, Dipartimento di Scienze Filologische e Storische, Trento 1994 (Labirinti. Collana del Dipartimento di Scienze Filologische e Storische, t. 7), s. 9–70.
Bogucka Maria, Anna Jagiellonka, Ossolineum, Wrocław 2009.
Bogucka Maria, The Court of Anna Jagiellon: Size, Structure and Functions, „Acta Poloniae Historica” 99, 2009, s. 91–105.
Bogucka Maria, Warszawa w latach 1526–1795, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
Boniecki Adam, Herbarz polski, t. 11, Skład Główny Gebethner i Wolff, Warszawa 1907.
Bucevičiūtė Laima, Podlaska domena wielkiego księcia litewskiego w XVI wieku, w: Realne i wyobrażone granice i rubieże Wielkiego Księstwa Litewskiego, Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu, Archiwum Główne Akt Dawnych, Ciechanowiec–Warszawa 2021 (Podlasie i Pogranicza Europy, [t. 7]), s. 87–102.
Czarnecka Patrycja, Życie codzienne Anny Jagiellonki w latach 1564–1572, w: Obyczaje i życie codzienne na przestrzeni dziejów. Studia przypadków, red. Patrycja Czarnecka, Wojciech Milej, Agata Niedzielska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021, s. 17–29.
Dubas-Urwanowicz Ewa, Chronologia sejmów z lat 1569–1585, w: Chronologia sejmów Rzeczypospolitej Obojga Narodów (1569–1793), red. Leszek A. Wierzbicki, Dariusz Kupisz, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2021, s. 43–74.
Dubas-Urwanowicz Ewa, Konflikt Anny Jagiellonki z dostojnikami litewskimi w pierwszym bezkrólewiu po śmierci Zygmunta Augusta, w: Z dziejów Europy Środkowo-Wschodniej. Księga pamiątkowa ofiarowana prof. dr. hab. Władysławowi A. Serczykowi w 60. rocznicę Jego urodzin, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Antoni Mironowicz, Halina Parafianowicz, Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu Warszawskiego, Białystok 1995, s. 143–151.
Dubas-Urwanowicz Ewa, Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 1998.
Dubas-Urwanowicz Ewa, O nowy kształt Rzeczypospolitej. Kryzys polityczny w państwie w latach 1576–1586, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2013.
Dubas-Urwanowicz Ewa, Uchwała szlachty-secesjonistów ze zjazdu w Stężycy, 4 czerwca 1575 roku w: Haus-, Hof- und Stattsarchiv, Wiedeń, Polen I 25, nlb., „Białostockie Teki Historyczne” 3, 2005, s. 191–206.
Gostyński Tadeusz, Franciszek Krasiński. Polityk złotego wieku, s.n., Warszawa 1938.
Gruszecki Stefan, Podlaski fragment walki o władzę po śmierci Zygmunta Augusta, „Rocznik Białostocki” 10, 1971, s. 35–52.
Ijäs Miia, Varjoista valtaistuimelle – Anna Jagellonica ja Itämeren valtapiiri 1500-luvulla, Gaudeamus, Helsinki 2016.
Jalonen Jussi, Naishistoriaa suurpolitiikan näyttämöllä: Anna Jagellonica ja 1500-luvun Puola-Liettua, „Idäntutkimus” 24, 2017, 3, 93–94, https://journal.fi/idantutki-mus/ article/view/77748 (dostęp: 3 IX 2022).
Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. Kazimierz Lepszy, Zakład im. Ossolińskich, Wrocław 1953.
Jabłonowski Aleksander, Jan Zamoyski na Podlasiu. Spór o starostwo knyszyńskie, w: Z wieku Mikołaja Reja. Księga jubileuszowa 1505–1905, Skład Główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa, Warszawa 1905, s. 124–149.
Jakóbczyk-Gola Aleksandra, „Ku pospolitej potrzebie” – testament Zygmunta Augusta i pierwsza polska publiczna kolekcja sztuki, w: Zygmunt II August i kultura jego czasów. W pięćsetlecie urodzin ostatniego Jagiellona na polsko-litewskim tronie, red. Radosław Rusnak, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2022, s. 393–411.
Januszek-Sieradzka Agnieszka, „A na ostatek srebra i kredens pozłocisty wezmą”, czyli o finansowaniu pogrzebu Zygmunta Augusta, w: Śmierć, pogrzeb i upamiętnienie władców w dawnej Polsce, red. Hanna Rajfura et al., Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2020, s. 124–141.
Jasienica Paweł, Ostatnia z rodu, Prószyński i S-ka, Warszawa 2021.
Kalinowski Emil, Podlasianin Wielkopolaninem? Z nieznanych dziejów przynależności terytorialnej Podlasia po 1569 r., „Przegląd Historyczny” 106, 2015, 3, s. 421–440.
Kalinowski Emil, Starosta tykociński Łukasz Górnicki (1571–1603) wobec szlachty ziemi bielskiej. Konflikt w łonie elity w staropolskiej mikrospołeczności, w: Społeczeństwo a elity, red. Iwona Dacka-Gorzyńska, Andrzej Karpiński, Wydawnictwo DiG, Warszawa 2018 (Społeczeństwo staropolskie. Seria nova, t. 5), s. 127–156.
Kalinowski Emil, Szlachta ziemi bielskiej wobec bezkrólewi w XVI–XVII wieku, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2020.
Kalinowski Emil, The Decade of Breakthrough. Podlasie Between Union and Interregnums (1566–76), w: Interregnum 1572–1576. The Formative Years of Poland-Lithuania, red. Darius von Güttner-Sporzyński, Robert T. Tomczak (w druku).
Kolbuszewska Jolanta, Kobiety w refleksji historycznej Pawła Jasienicy na przykładzie „Ostatniej z rodu”, „Sensus Historiae. Studia interdyscyplinarne” 37, 2019, 4, s. 189–200.
Kosior Katarzyna, Anna Jagiellon: A Female Political Figure in the Early Modern Polish Lithuanian Commonwealth, w: A Companion to Global Queenship, red. Elena Woodacre, ARC Humanities Press, Amsterdam University Press, Leeds–Amsterdam 2018 (Arc Companions, [t. 1]), s. 67–78.
Kowalska Halina, Leśniowolski Marcin (zm. 1593), w: Polski Słownik Biograficzny, t. 17, Wrocław 1972, s. 181–184.
Maroszek Józef, Pogranicze Litwy i Korony w planach króla Zygmunta Augusta, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2000.
Pawłowska-Kubik Agnieszka, Epistolografia a historia medycyny. Problemy zdrowotne w korespondencji Anny Jagiellonki, w: Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, t. 8: Literatura, historia, język, red. Piotr Borek, Marceli Olma, Marcin Piątek, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego im. Komisji Edukacji Narodowej, Collegium Columbinum, Kraków–Nowy Wiśnicz 2019, s. 235–248.
Pawłowska-Kubik Agnieszka, Wstęp, w: Korespondencja Anny Jagiellonki (1523–1596). Królewna, wyd. eadem, Polskie Towarzystwo Historyczne, Warszawa 2024 (Folia Jagellonica. Fontes, t. 30), s. VII–XXXIV.
Pociecha Władysław, Królowa Bona (1494–1557). Czasy i ludzie Odrodzenia, t. 3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1958.
Polak Katarzyna, Polak Wojciech, Nieznane materiały do biografii Anny Jagiellonki z Riksarkivet w Sztokholmie (list senatorów i inwentarz sreber Zygmunta Augusta z 1574 r.), „Czasy Nowożytne” 3, 1997, s. 137–149.
Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, red. Irena Kaniewska, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2013.
Sierba Michał, Klimunt Byliński (Bieleński) i załoga zamku tykocińskiego w latach 60. i 70. XVI wieku, w: Podlasie w działaniach wojennych w średniowieczu i w czasach nowożytnych, red. Dorota Michaluk, Eryk Kotkowicz, Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka, Archiwum Główne Akt Dawnych, Polskie Towarzystwo Historyczne, Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Ciechanowiec–Warszawa–Białystok 2023 (Podlasie i Pogranicza Europy, [t. 9]), s. 235–255.
Szujski Józef, Anna Jagiellonka i Henryk Walezjusz. Epizod z dziejów pierwszej elekcji, „Przegląd Naukowy i Literacki” 5, 1877, s. 888–898, 990–1001.
Szujski Józef, Ostatnie lata Zygmunta Augusta i Anna Jagiellonka, w: Jagiellonki polskie w XVI wieku, t. 5, red. Józef Szujski, Aleksander Przezdziecki, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1878, s. CLXI–CCLXV.
Szymański Józef, Nauki pomocnicze historii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2008.
Topolski Jerzy, Wiśniewski Jerzy, Przedmowa, w: Lustracje województwa podlaskiego z 1570 i 1576 roku, wyd. Jerzy Topolski, Jerzy Wiśniewski, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa 1959, s. XV–XXXIV.
Urzędnicy podlascy XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. Ewa Dubas-Urwanowicz et al., Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1994 (Urzędnicy Dawnej Rzeczypospolitej XII– XVIII Wieku. Spisy, t. 8).
Wrede Marek, Anna Jagiellonka. Szkic biograficzny, Zamek Królewski, Warszawa 1986.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 208
Liczba cytowań: 0
