The Rapes of Polish Women by Red Army Soldiers in 1945 in the Pomeranian Voivodeship
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2024.131.SI.1.03Słowa kluczowe
The Red Army, Pomerania and Kuyavia, Second World War, 1945, sexual violenceAbstrakt
In January 1945, the Red Army launched an offensive and entered the future Pomeranian Voivodeship, encompassing Pomerania and Kuyavia territories. There have been publications presenting the end of the German occupation and the installation of the communist regime. What is missing, however, is a study discussing the crimes, including rapes and common offences committed by Red Army soldiers in the voivodeship. The author has attempted to determine whether it is possible to differentiate the nationality of the rape victims and to describe the Soviet soldiers’ sexual violence against Polish women. The author’s analysis also tackles questions about the scale of the phenomenon and the motives of the rape perpetrators. The analysis is based mainly on archival material, memoirs, and Polish and foreign literature.
Bibliografia
Source editions
‘Fragmenty meldunków Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu: Sytuacja na Pomorzu (do 10 VI 1945)’, in Bogdan Chrzanowski, Delegatura Rządu RP na Kraj na Pomorzu: Nieznane karty z frontu walki cywilnej podczas okupacji niemieckiej i po jej zakończeniu, Toruń: Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej, 2011, pp. 326–40.
‘Prodovol′stvennaia pomoshch′ respublik Sovetskogo Soiuza naseleniiu g. Varshavy, 27 ianvaria 1945 goda’, in Vneshniaia politika SSSR: Sbornik dokumentov, 5 vols, ed. Solomon Abramovich Lozovskii, Moscow: Kabinet Sotsial′no-Ekonomicheskikh Nauk Vysshei Partiinoi Shkoly pri TSK VKP(b), 1944–47, vol. 5: (Iiun′ 1941–sentiabr′ 1945 g.), 1947, p. 530.
Rok 1945: Województwo Pomorskie: Sprawozdania pełnomocników rządu i wojewody, ed. Ryszard Kozłowski, Warsaw: Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, 1997.
‘Wypadki grabieży, gwałtów, obław na mężczyzn polskich oraz gwałcenia nieletnich dziewcząt, a nawet dzieci przez żołnierzy sowieckich, Wyrzysk, 28 August 1945’, in Rok pierwszy: Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu i Kujawach (luty–grudzień 1945), ed. Beata Binaszewska and Piotr Rybarczyk, Warsaw, Bydgoszcz and Gdańsk: IPN, 2010, pp. 159–61.
Secondary literature
‘II wojna światowa we wspomnieniach Haliny Szymańskiej z d. Jurgawka’, Zeszyty Chojnickie, 31, 2015, pp. 191–220.
Aiushiev, Batomunko Aiushievich, ‘Vospominaniia o voennykh dorogakh’, I Remember 〈https://iremember.ru/memoirs/kavaleristi/aiushiev-batomunko-aiushievich/〉 [accessed 24 January 2024].
Anduła, Kamil, 1. Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte na froncie (1943–1945), Warsaw: Tetragon, 2015.
Armia Czerwona/Radziecka w Polsce w latach 1944–1993: Studia i szkice, ed. Krzysztof Filip and Mirosław Golon, Borne Sulinowo, Bydgoszcz and Gdańsk: IPN, 2014.
Armia Radziecka w Polsce 1944–1956: Dokumenty i materiały, ed. Mariusz L. Krogulski, Warsaw: Wydawnictwo Von Borowiecky, 2003.
Barełkowska, Krystyna, ‘Wspomnienia’, Poznańskie Archiwum Historii Mówionej 〈https://historiamowiona.poznan.pl/relacje/krystyna-barelkowska/〉 [accessed 23 January 2023].
Baziur, Grzegorz, Armia Czerwona na Pomorzu Gdańskim 1945–1947, Warsaw: IPN, 2003.
Beevor, Antony, Berlin 1945: Upadek, Cracow: Wydawnictwo Znak, 2021.
Beevor, Antony, Berlin: The Downfall 1945, London: Viking, 2002.
Białokur, Marek, ‘Zanim wkroczyli na Śląsk: Podgrzewanie nienawiści do Niemców w szeregach Armii Czerwonej w okresie II wojny światowej’, in Koniec wojny na Śląsku: Rok 1945: Studia i materiały, ed. Ksawery Jasiak, Krzysztof Kawalec and Piotr Stanek, Wrocław, Opole and Warsaw: IPN, 2018, pp. 111–26.
Biegański, Zdzisław, Sądownictwo i skazani na śmierć z przyczyn politycznych w województwie pomorskim (bydgoskim) w latach 1945–1956, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, 2003.
Bischl, Kerstin, Frontbeziehungen: Geschlechterverhältnisse und Gewaltdynamiken in der Roten Armee 1941–1945, Hamburg: Hamburger Edition, 2019.
Bischl, Kerstin, ‘Seksual′noe nasilie i povsednevnaia zhizn′: Rassuzhdeniia o Krasnoi armii’, in Malen′kii chelovek i bolshaia voina v istorii Rossii: Seredina XIX – seredina XX v., ed. Tamara A. Abrosimova et al., St Petersburg: Nestor-Istoriia, 2014, pp. 530–42.
Borzyszkowski, Józef, ‘Pod okupacją hitlerowską III Rzeszy Niemieckiej (1939– 1945)’, in Dzieje Chojnic, ed. Krzysztof Ostrowski, Chojnice: Urząd Miejski, 2010, pp. 533–84.
Borzyszkowski, Józef, and Marian Miotek, ‘Świecie w XIX i XX wieku’, in Świecie: Księga jubileuszu 800-lecia, ed. Józef Borzyszkowski, Świecie: Urząd Miejski; Gdańsk: Instytut Kaszubski, 1998, pp. 135–385.
Brownmiller, Susan, Against Our Will: Men, Women and Rape, New York: Simon & Schuster, 1975.
Budnitskii, Oleg, ‘Muzhchiny i zhenshchiny v Krasnoi Armii (1941–1945)’, Cahiers du monde Russe, 52, 2011, 2–3, pp. 405–22.
Bydgoskie w dwudziestoleciu 1945–1965: Zarys społeczno-kulturalny, Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1967.
Ceran, Tomasz, Izabela Mazanowska and Monika Tomkiewicz, The Pomeranian Crime of 1939, Warsaw: IPN, 2018.
Dack, Mikkel, ‘Crimes Committed by Soviet Soldiers Against German Civilians, 1944–1945: A Historiographical Analysis’, Journal of Military and Strategic Studies, 10, 2008, 4, 33 pp.
Damazyn, Michał, Bydgoszczan portret własny, 6 vols, Bydgoszcz: Prymasowski Instytut Kultury Chrześcijańskiej im. Stefana Kardynała Wyszyńskiego; Instytut Wydawniczy Świadectwo; Magenta, vol. [1], 2015 and vol. 4, 2018.
Daniel, Maria, ‘Byłam naocznym świadkiem kapitulacji’, in Grudziądz 1945: Wspomnienia, Grudziądz: Wydawnictwo Kalamarski, 2007, pp. 39–46.
Darłak, Elżbieta, ‘Przeżywam to ponownie…’, in Wspomnienia rolników z ziemi chełmińskiej (1851–2012): Rodziny Łęgowskich i Semrau, ed. Sylwia Grochowina, Toruń: Toruńskie Towarzystwo Naukowe, 2014, pp. 13–92.
Diken, Bülent, and Carsten Bagge Laustsen, ‘Becoming Abject: Rape as a Weapon of War’, Body & Society, 11, 2005, 1, pp. 111–28.
Forycki, Edward, ‘Powojenna działalność Okręgowej Delegatury Rządu Rzeczypospolitej na Pomorzu kryptonim “Zatoka”’, in Armia Krajowa na Pomorzu i jej powojenne losy: W 50 rocznicę powołania AK: Materiały z konferencji w Bydgoszczy 26 lutego 1992 r., ed. Włodzimierz Jastrzębski, Bydgoszcz: Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, 1993, pp. 111–22.
Gałęziowski, Jakub, Niedopowiedziane biografie: Polskie dzieci urodzone z powodu wojny, Warsaw: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, 2022.
Gałęziowski, Jakub, ‘Researching Global Phenomena in Local Circumstances: Polish Children Born of War in the Context of CBOW Research’, in Children and Youth at Risk in Times of Transition: International and Interdisciplinary Perspectives, ed. Baard Herman Borge, Elke Kleinau and Ingvill Constanze Ødegaard, Berlin: De Gruyter Oldenbourg, 2024, pp. 115–38.
Gałęziowski, Jakub, ‘“The Sense of Justice and the Need for Eugenics Require Instant and Effective Intervention”: Terminating Pregnancies Resulting from Wartime Rapes in Poland in 1945’, Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung / Journal of East Central European Studies, 71, 2022, 2, pp. 235–59.
Gałkowski, Piotr, and Błażej Krajewski, ‘Zbrodnie popełnione przez Gestapo i żandarmerię niemiecką na terenie Ziemi Dobrzyńskiej w latach 1940–1945’, in Zbrodnie niemieckie na Ziemi Dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939–1945, ed. Andrzej Szalkowski and Piotr Gałkowski, Rypin: Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie, 2019, pp. 67–120.
Gałkowski, Piotr, and Błażej Krajewski, ‘Zbrodnie popełnione przez Jagdkommando na terenie Ziemi Dobrzyńskiej ( jesień 1944–styczeń 1945)’, in Zbrodnie niemieckie na Ziemi Dobrzyńskiej (byłe powiaty Lipno i Rypin) w latach 1939–1945, ed. Andrzej Szalkowski and Piotr Gałkowski, Rypin: Muzeum Ziemi Dobrzyńskiej w Rypinie, 2019, pp. 121–53.
‘Germaniiu zastaviat “vspomnit′” “nasil′nika-osvoditelia”’, Pravda, 21 October 2008, update: 7 December 2021 〈https://www.pravda.ru/news/world/288554-german〉 [accessed 29 October 2023].
Gliwiński, Eugeniusz, ‘Wkroczenie wojsk radzieckich’, Pamięć bydgoszczan – Archiwum Historii Mówionej 〈https://pamiecbydgoszczan.ukw.edu.pl/relacje/ wkroczenie-wojsk-radzieckich-1〉 [accessed 31 January 2022].
Golon, Mirosław, ‘Armia Czerwona (Radziecka) w Bydgoszczy w latach 1945–1947’, in Historia Bydgoszczy, 3 vols, Warsaw and Bydgoszcz, 1991–2015, vol. 3, part 1: 1945–1956, Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2015, pp. 59–137.
Golon, Mirosław, ‘Działalność radzieckich władz wojskowych i policyjnych w Bydgoszczy w latach 1945–1946 (cz. 1)’, Kronika Bydgoska, 17, 1995, pp. 85–116.
Golon, Mirosław, ‘Działalność radzieckich władz wojskowych i policyjnych w Bydgoszczy w latach 1945–1946 (cz. 2)’, Kronika Bydgoska, 18, 1996, pp. 35–66.
Golon, Mirosław, ‘Pierwszy rok w nowej Polsce (1945 rok)’, in Historia Golubia-Dobrzynia, 4 vols, ed. Krzysztof Mikulski, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2008, vol. 3: Historia Golubia-Dobrzynia w latach 1945–1962, pp. 7–37.
Golon, Mirosław, ‘Początki ludowej niepodległości (1945–1950)’, in Historia Wąbrzeźna, 3 vols, ed. Krzysztof Mikulski, Wąbrzeźno: Urząd Miejski, 2005–2022, vol. 2, 2005, pp. 7–123.
Golon, Mirosław, ‘Polityka radzieckich władz na Kujawach i Pomorzu w 1945 r.: Aspekty społeczno-ekonomiczne’, in Rok 1945 na Kujawach i Pomorzu: Koniec wojny – początek nowej rzeczywistości, ed. Zdzisław Biegański and Zbigniew Karpus, Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2006, pp. 61–93.
Golon, Mirosław, Polityka radzieckich władz wojskowych i policyjnych na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1945–1947, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2001.
Golon, Mirosław, ‘Polityka radzieckich władz wojskowych wobec ludności Torunia po zakończeniu okupacji niemieckiej (1945–1949)’, in Problemy narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu Nadwiślańskim i Kujawach w XX wieku, ed. Ryszard Sudziński, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1997, pp. 93–189.
Golon, Mirosław, ‘Północna Grupa Wojsk Armii Radzieckiej w Polsce w latach 1945–1956: Okupant w roli sojusznika’, Czasy Nowożytne, 6, 1999, pp. 37–115.
Golon, Mirosław, ‘Represje ACz i NKWD wobec polskiej konspiracji niepodległościowej w latach 1944–1946 (cz. 2)’, Czasy Nowożytne, 2, 1997, pp. 107–36.
Grabowski, Waldemar, ‘Polacy na ziemiach II RP włączonych do III Rzeszy: Garść danych “ku pamięci”’, Biuletyn IPN, 2009, 8–9, pp. 61–73.
Grajczak, Zofia, ‘Gdy kończyły się zapasy żywności…’, in Grudziądz 1945: Wspomnienia, Grudziądz: Wydawnictwo Kalamarski, 2007, pp. 47–49.
Gross, Radosław, ‘Olsztyńskie “Dzikie Pola”: Rabunek i dewastacja wsi na Warmii i Mazurach przez wojska sowieckie w latach 1945–1948’, DN, 54, 2022, 3, pp. 109–30.
Halicki, Krzysztof, ‘Nowe nad Wisłą w latach 1945–1989’, in Nowe: Dzieje starego miasta, ed. Krzysztof Halicki and Zbigniew Lorkowski, Nowe: Urząd Gminy; Gdynia: Wydawnictwo Region Jarosław Ellwart, 2016, pp. 283–322.
Hoffmann, Joachim, Stalin’s War of Extermination, 1941–1945: Planning, Realization and Documentation, Capshaw: Theses & Dissertations Press, 2001.
Holzner, Brigitte M., ‘Wars, Bodies, and Development’, in Experiencing War, ed. Christine Sylvester, London: Routledge, 2011, pp. 42–63.
Hytrek-Hryciuk, Joanna, „Malowali tych Rusków jak… końskie kopyta, rogi i czerwony”: Ludność cywilna i żołnierze Armii Czerwonej w ostatnich miesiącach II wojny światowej i pierwszych miesiącach powojennych na Śląsku Opolskim’, in Koniec wojny na Śląsku: Rok 1945: Studia i materiały, ed. Ksawery Jasiak, Krzysztof Kawalec and Piotr Stanek, Wrocław, Opole and Warsaw: IPN, 2018, pp. 127–36.
Hytrek-Hryciuk, Joanna, ‘Rosjanie nadchodzą!’: Ludność niemiecka a żołnierze Armii Radzieckiej (Czerwonej) na Dolnym Śląsku w latach 1945–1948, Wrocław: IPN, 2013. Iwanov, Nikołaj, Komunizm po polsku: Historia komunizacji Polski widziana z Kremla, Cracow: Wydawnictwo Literackie, 2017.
Iwanow, Nikołaj, ‘Zajęcie Śląska przez Armię Czerwoną w 1945 r.’, in Koniec wojny na Śląsku: Rok 1945: Studia i materiały, ed. Ksawery Jasiak, Krzysztof Kawalec and Piotr Stanek, Wrocław, Opole and Warsaw: IPN, 2018, pp. 100–10.
Jastrzębski, Włodzimierz, ‘Kultura fizyczna w Bydgoszczy (1945–1956)’, in Historia Bydgoszczy, 3 vols, Warsaw and Bydgoszcz, 1991–2015, vol. 3, part 1: 1945–1956, Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2015, pp. 493–524.
Jastrzębski, Włodzimierz, ‘Mrocza w latach wojny i okupacji’, in Mrocza: Monografia miasta i gminy, 2 vols, ed. Sławomir Łaniecki, Mrocza: Urząd Miasta i Gminy; Bydgoszcz: Wydawnictwo Pejzaż, 2014, vol. 2, pp. 222–40.
Jastrzębski, Włodzimierz, ‘Powiat sępoleński w latach 1939–1945 (okupacja niemiecka)’, in Powiat sępoleński 1920–2020, ed. Leszek Skaza, Sepólno Krajeńskie: Firma Usługowo-Wydawnicza ‘Daniel’ Ewa Wierzucka, 2020, pp. 109–62.
Jastrzębski, Włodzimierz, Terror i zbrodnia: Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945, Warsaw: Interpress, 1974.
Jastrzębski, Włodzimierz, W dalekim, obcym kraju: Deportacje Polaków z Pomorza do ZSRR w 1945 r., Bydgoszcz: Pomorze, 1990.
Jastrzębski, Włodzimierz, and Jan Sziling, Okupacja hitlerowska na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945, Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1979.
Jaszowski, Tadeusz, Gestapo w walce z ruchem oporu nad Wisłą i Brdą, Bydgoszcz: Pomorze, 1985.
Kamiński, Łukasz, ‘Obdarci, głodni, źli – Sowieci w oczach Polaków 1944–1948’, Biuletyn IPN, 2001, 7, pp. 52–55.
Kamosiński, Sławomir, ‘Izba Przemysłowo-Handlowa w Bydgoszczy w latach 1945–1950’, Kronika Bydgoska, 23, 2001, [2002], pp. 41–58.
Kamosiński, Sławomir, ‘Przyczynek do badań nad postrzeganiem nowej rzeczywistości gospodarczej i postawami wobec niej urzędników, pracowników i przedsiębiorców województwa pomorskiego w 1945 r.’, in Rok 1945 na Kujawach i Pomorzu: Koniec wojny – początek nowej rzeczywistości, ed. Zdzisław Biegański and Zbigniew Karpus, Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2006, pp. 155–70.
Kawski, Tomasz, Kujawsko-dobrzyńscy Żydzi w latach 1918–1950, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006.
Kawski, Tomasz, ‘Mrocza w latach 1945–1989’, in Mrocza: Monografia miasta i gminy, 2 vols, ed. Sławomir Łaniecki, Mrocza: Urząd Miasta i Gminy; Bydgoszcz: Wydawnictwo Pejzaż, 2014, vol. 2, pp. 241–317.
Kawski, Tomasz, ‘Tuchola i okolice w latach 1945–1989’, in Tuchola: Od pradziejów do współczesności, ed. Włodzimierz Jastrzębski and Jerzy Szwankowski, Bydgoszcz and Tuchola: Przedsiębiorstwo Marketingowe Logo, 2010, pp. 497–628.
Kawski, Tomasz, ‘Żydzi z Kujaw, ziemi dobrzyńskiej i Bydgoszczy ocaleni z Shoah: Przyczynek do poznania struktury społeczno-zawodowej, zmian osadniczych oraz migracji ludności żydowskiej w Polsce po II wojnie światowej’, in Wrzesień 1939 roku i jego konsekwencjedlaziem zachodnich i północnych Drugiej Rzeczypospolitej: Studia, ed. Ryszard Sudziński and Włodzimierz Jastrzębski, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika; Bydgoszcz: Akademia Bydgoska, 2001, pp. 365–92.
Klimek, Henryk, Czas zniewalanej młodości (1945–1956), Wąbrzeźno: Wąbrzeskie Zakłady Graficzne, 2005.
Kopelev, Lev, Khranit′ vechno, 2 vols, Khar′kov: Prava Liudini, 2011, vol. 1, part 1–4.
Koriakin, Yurii, ‘I was drafted in October 1941…’, I Remember 〈https://iremember.ru/en/memoirs/others/yurii-koriakin/〉 [accessed 11 March 2024].
Kościuszko, Maciej, Armia Czerwona w Wielkopolsce w latach 1945–1946 w świetle dokumentów polskiej administracji, Poznań and Warsaw: IPN, 2023.
Kosiarz, Edmund, Wyzwolenie Polski północnej 1945, Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1967.
Kozłowski, Ryszard, Partie polityczne w województwie pomorskim (1945–1950), Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 1991.
Kozłowski, Ryszard, Polska Partia Robotnicza w województwie pomorskim 1942–1948, Bydgoszcz: Pomorze, 1985.
Kozłowski, Ryszard, Przeobrażenia społeczno-polityczne w województwie pomorskim (1945–1948), Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1976.
Kozłowski, Ryszard, ‘Życie społeczne i polityczne w latach 1945–1959’, in Włocławek: Dzieje miasta, 2 vols, ed. Jacek Staszewski, Włocławek: Lega, 1999–2001, vol. 2: 1918–1998, pp. 457–508.
Krimmer, Elisabeth, ‘Philomela’s Legacy: Rape, the Second World War, and the Ethics of Reading’, The German Quarterly, 88, 2015, 1, pp. 82–103.
Krogulski, Mariusz L., Okupacja w imię sojuszu: Armia Radziecka w Polsce 1944–1956, Warsaw: Wydawnictwo Von Borowiecky, 2000.
Kruszewski, Tomasz, Gwałty na kobietach niemieckich w schyłkowym okresie II wojny światowej (październik 1944–8/9 maja 1945 roku) i w pierwszych latach po jej zakończeniu, Wrocław: E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa; Wydział Prawa Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2016.
Kuber, Johannes, ‘“Frivolous Broads” and the “Black Menace”: The Catholic Clergy’s Perception of Victims and Perpetrators of Sexual Violence in Occupied Germany, 1945’, in War and Sexual Violence: New Perspectives in a New Era, ed. Sarah K. Danielsson, Paderborn: Brill Schoningh, 2019, pp. 183–208.
Kubiak, Władysław, Migdalszczyzna – zdrada i cierpienie, Włocławek: Lega. Oficyna Wydawnicza Włocławskiego Towarzystwa Naukowego, 2006.
Kunikowski, Stanisław, Kultura, sztuka, nauka we Włocławku, na Kujawach wschodnich i w ziemi dobrzyńskiej w latach 1945–1998, Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 2006.
Ławniczak, Remigiusz, ‘Armia Czerwona w powiecie świeckim (w województwie pomorskim) w 1945 roku: przestępcza działalność wojska i stosunek mieszkańców do czerwonoarmistów’, SDRE, 58, 2023, 1, pp. 129–53.
Ławniczak, Remigiusz, ‘Armia Czerwona w powiecie szubińskim (w województwie pomorskim) w 1945 r.’, Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989, 19, 2021, pp. 552–79.
Ławniczak, Remigiusz, ‘Czas wolny mieszkańców województwa pomorskiego w 1945 roku: udział w przedstawieniach’, Kultura i Społeczeństwo, 67, 2023, 4, pp. 255–79.
Ławniczak, Remigiusz, ‘Mieszkańcy Bydgoszczy wobec wejścia Armii Czerwonej do miasta w styczniu 1945 r.’, Świat Idei i Polityki, 20, 2021, 1, pp. 140–59.
Ławniczak, Remigiusz, ‘Nastroje, postawy oraz stosunek mieszkańców Grudziądza i powiatu grudziądzkiego do władzy komunistycznej w 1945 r.’, Komunizm: System – ludzie – dokumentacja, 9, 2020, pp. 251–92.
Ławniczak, Remigiusz, ‘Postawy i nastroje społeczne w powiecie wąbrzeskim w 1945 r. na tle kształtującego się reżimu komunistycznego i działalności Armii Czerwonej’, in Wąbrzeźno i powiat wąbrzeski w latach 1945–1956: Szkice z dziejów politycznych, ed. Remigiusz Ławniczak, Wąbrzeźno: Wąbrzeski Dom Kultury, 2021, pp. 17–68.
Ławniczak, Remigiusz, ‘Stosunek mieszkańców Chojnic i powiatu chojnickiego do Armii Czerwonej w 1945 r. w kontekście działalności żołnierzy sowieckich’, Zeszyty Chojnickie, 37, 2021, pp. 35–56.
Ławniczak, Remigiusz, ‘Stosunek mieszkańców Grudziądza i powiatu grudziądzkiego do Armii Czerwonej w 1945 r. w kontekście przestępczej działalności czerwonoarmistów’, Rocznik Grudziądzki, 29, 2021, pp. 119–44.
Lesiakowski, Krzysztof, ‘“Trofiejny” przemarsz’, Biuletyn IPN, 2001, 7, pp. 43–46.
Lewandowski, Rajmund, ‘Rusek, Ruskowi nie równy…’, in Grudziądz 1945: Wspomnienia, Grudziądz: Wydawnictwo Kalamarski, 2007, pp. 93–94.
Lubiewo wczoraj i dziś (1344–2006), ed. Zygmunt Iwicki, Gdańsk and Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum, 2007.
Łuczak, Czesław, Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939–1945), Poznań: PSO, 1996.
Malicki, Jan, ‘Wspomnienia z wojny światowej 1939–1945 roku’, Zeszyty Chojnickie, 30, 2014, pp. 179–97.
Matelski, Dariusz, ‘Ewakuacja rejencji inowrocławskiej w 1945 r. w świetle dokumentów niemieckich’, Ziemia Kujawska, 14, 2000–2001, pp. 151–209.
Matuszewski, Jacek, ‘Pierwsze chwile wolności’, Nasze Miasto Inowrocław, 1985, 9, p. 4.
Mazower, Mark, Hitler’s Empire: Nazi Rule in Occupied Europe, London: Allen Lane, 2008.
Merridale, Catherine, Ivan’s War: Life and Death in the Red Army, 1939–1945, New York: Henry Holt and Company, 2006.
Merridale, Catherine, Wojna Iwana: Życie i śmierć w Armii Czerwonej 1939–1945, translation from English 2006, Cracow: Wydawnictwo Znak, 2020.
Modrzyński, Wiesław, ‘Kolumny Armii Czerwonej’, Pamięć bydgoszczan – Archiwum Historii Mówionej, 〈https://kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/publication/209317/ edition/209073/content〉 [accessed 7 October 2024].
Mrozik, Konrad, ‘Organizacja kultury fizycznej w latach 1945–1986 w województwie bydgoskim/pomorskim’, in 100 lat sportu na Kujawach i Pomorzu, ed. Włodzimierz Jastrzębski, Bydgoszcz: Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej, 1993, pp. 74–93.
Mullins, Christopher W., ‘Sexual Violence During Armed Conflict’, in The Palgrave Handbook of Criminology and War, ed. Ross McGarry and Sandra Walklate, London: Palgrave Macmillan, 2016, pp. 117–33.
Nadolski, Łukasz Mamert, Bitwa o Bydgoszcz: 20–28 stycznia 1945 roku, Bydgoszcz: Muzeum Wojsk Lądowych, 2023.
Naimark, Norman, ‘The Russians and Germans: Rape during the War and Post-Soviet Memories’, in Rape in Wartime, ed. Raphaëlle Branche and Fabrice Virgili, Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2012, pp. 201–19.
Noskova, Al′bina Fedorovna, ‘Kem byli v Vostochnoi Evrope soldaty Krasnoi Armii v 1945 godu: svoboditeliami, okkupantami ili…?’, Vestnik MGIMO-Universiteta, 2010, 5, pp. 65–72.
Nowakowski, Jerzy, Szczęśliwe lata, gorzki czas, czyli urodzony w Bydgoszczy, Bydgoszcz: Tanan, 1996.
Okrój, Eryka, By nie zatarł czas… Jabłonowo Pomorskie: Moje wspomnienia, Brodnica: Multi B. Grzybowska, T. Siekierski, 2010.
Ostrowska, Joanna, ‘“Lepiej nie mówić”: Milczenie ofiar gwałtów wojennych z okresu drugiej wojny światowej w relacjach świadkiń’, Narracje o Zagładzie, 1, 2021, pp. 36–60.
Ostrowska, Joanna, and Marcin Zaremba, ‘Czerwonoarmiści siali strach: Kobiety bały się gwałtów’, Polityka, 7 March 2009 〈https://www.polityka.pl/ tygodnikpolityka/historia/284023,1,czerwonoarmisci-siali-strach-kobiety-baly-sie-gwaltow.read〉 [accessed 29 October 2023].
Ostrowski, Krzysztof, ‘W Polsce Ludowej i III Rzeczypospolitej’, in Dzieje Chojnic, ed. Krzysztof Ostrowski, Chojnice: Urząd Miejski, 2010, pp. 587–657.
Paczoska-Hauke, Alicja, ‘Okręg Pomorski (Bydgoski) Zrzeszenia WiN’, in Obszar Zachodni Zrzeszenia WiN 1945, ed. Kazimierz Krajewski, Warsaw: IPN, 2019, pp. 139–58.
Paczoska-Hauke, Alicja, Szary, Ryś, Mściciel… Żołnierze podziemia niepodległościowego na Kujawach Wschodnich (1945–1947), Bydgoszcz and Gdańsk: IPN, 2013.
Pető, Andrea, ‘Silencing and Unsilencing Sexual Violence in Hungary’, in Continued Violence and Troublesome Pasts: Post-war Europe between the Victors after the Second World War, ed. Ville Kivimäki and Petri Karonen, Helsinki: Finnish Literature Society, 2017, pp. 132–44.
Pod czerwoną gwiazdą: Aspekty sowieckiej obecności w Europie Środkowo-Wschodniej w 1945 roku, ed. Sebastian Rosenbaum and Dariusz Węgrzyn, Katowice and Warsaw: IPN, 2017.
Polityka germanizacyjna Trzeciej Rzeszy na Pomorzu Gdańskim w latach 1939–1945: Materiały sesji popularnonaukowej w Toruniu w dniu 18 listopada 2006 roku, ed. Katarzyna Minczykowska and Jan Sziling, Toruń: Fundacja Archiwum i Muzeum Pomorskie Armii Krajowej oraz Wojskowej Służby Polek, 2007.
Pol′sha v XX veke: Ocherki politicheskoi istorii, ed. Gennadii Filippovich Matveev, Al′bina Fedorovna Noskova and Larisa Semenovna Lykoshina, Moscow: Indrik, 2012.
Rezmer, Waldemar, ‘Walki o Grudziądz w 1945 roku’, in Historia Grudziądza 1920– 1945, 2 vols, ed. Ryszard Sudziński, Grudziądz: Urząd Miejski w Grudziądzu, 2012, vol. 2, pp. 285–324.
Rok 1945 na Kujawach i Pomorzu: Koniec wojny – początek nowej rzeczywistości, ed. Zdzisław Biegański and Zbigniew Karpus, Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 2006.
Rok pierwszy: Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu i Kujawach (luty–grudzień 1945), ed. Beata Binaszewska and Piotr Rybarczyk, Warsaw, Bydgoszcz and Gdańsk: IPN, 2010.
Romaniuk, Marek, Podzwonne okupacji: Deutsche Volksliste w Bydgoszczy (1945–1950), Bydgoszcz: Pozkal, 1993.
Rotarmisten schreiben aus Deutschland Briefe von der Front (1945) und historische Analysen, ed. Elke Scherstjanoi, Munich: K. G. Saur Verlag, 2004.
Rubinchik, Lazar′ Evseevich, ‘Vospominaniia i razmyshleniia serzhanta ob otdel′nykh sobytiiakh otechestvennoi voiny 1941–1945 godov’, I Remember 〈https://iremember.ru/memoirs/pekhotintsi/rubinchik-lazar-evseevich/〉 [accessed 24 January 2024].
Rudowicz, Marcin, ‘Wspomnienia Polaków’, in Bitwa o Bydgoszcz 1945: Walki, wspomnienia, relacje, ed. Łukasz M. Nadolski, Bydgoszcz: Muzeum Wojsk Lądowych, 2015, pp. 141–78.
Rutkowski, Tadeusz Paweł, Pańska, szlachecka, faszystowska: Polska w sowieckiej propagandzie, kulturze i historiografii 1917–1945, Warsaw: Narodowe Centrum Kultury, 2020.
Rybarczyk, Piotr, ‘Wstęp’, in Rok pierwszy: Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu i Kujawach (luty–grudzień 1945), ed. Beata Binaszewska and Piotr Rybarczyk, Warsaw, Bydgoszcz and Gdańsk: IPN, 2010, pp. 15–33.
Seniavskaia, Elena, ‘Istoricheskaia pamyat′ ob Osvobozhdenii Evropy Krasnoi Armiei v kontekste sovremennoi informatsionnoi voiny’, in Osvobozhdenie Evropy ot natsizma (1944–1945 gg.): Aktual′nye problemy nauchnoi interpretatsii, ed. Iurii Aleksandrovich Nikiforov, Elena Seniavskaia and Boris Urazbekovich Serazetdinov, Moscow and St Petersburg: Nestor-Istoriia, 2020, pp. 35–49.
Seniavskaia, Elena, ‘Krasnaia Armiia v Evrope v 1945 godu: Starye i novye stereotipy vospriiatiia v Rossii i na Zapade’, Obozrevatel′ – Observer, 2012, 2, pp. 111–27.
Seniavskaia, Elena, ‘Krasnaia Armiia v Evrope v 1945 godu: Starye i novye stereotipy vospriiatiia v Rossii i na Zapade’, Perspektivy: Elektronnyi zhurnal, 4 May 2012 〈https://www.perspektivy.info/history/krasnaja_armija_v_jevrope_v_1945_godu_staryje_i_novyje_stereotipy_vosprijatija_v_rossii_i_na_zapade_2012-05-04.html〉 [accessed 24 September 2023].
Seniavskaia, Elena, ‘Krasnaia Armiia v Evrope v 1945 godu v kontekste informatsionnoi voiny’, Istoriia.RF 〈https://histrf.ru/read/articles/krasnaia-armiia-v-ievropie-v-1945-ghodu-v-kontiekstie-informatsionnoi-voiny〉 [accessed 29 October 2023].
Seniavskaia, Elena, Protivniki Rossii v voinakh XX veka: Evoliutsiia ‘obraza vraga’ v soznanii armii i obshchestva, Moscow: Rosspen, 2006.
Seniavskaia, Elena, ‘Soldaty Krasnoy Armii na pol′skikh zemliakh: Psikhologicheskie aspekty otnoshenii s pol′skim grazhdanskim naseleniem’, Istoriia, 2001, 8 〈https://his.1sept.ru/article.php?ID=200100801〉 [accessed 9 April 2023].
Seniavskaia, Elena, ‘V Evrope pytaiutsia ochernit′ pamiat′ sovetskogo soldata’, Rossiiskaia gazeta, 23 March 2015 〈https://rg.ru/2015/03/24/istoriya.html〉 [accessed 20 June 2023].
Sidorkiewicz, Krzysztof, Represje organów wymiaru sprawiedliwości w sprawach politycznych w województwie pomorskim (bydgoskim) w latach 1945–1956, Toruń: Wydawnictwo Mado, 2005.
Simson, Dionizy, ‘Wspomnienia z wojny (fragment – oblężenie)’, in Grudziądz 1945: Wspomnienia, Grudziądz: Wydawnictwo Kalamarski, 2007, pp. 81–89.
Skóra, Wojciech, ‘Instrukcje dla komendantów Armii Czerwonej obejmujących władzę na terytorium Polski w latach 1944–1945’, Pamięć i Sprawiedliwość, 2, 2021, pp. 726–54.
Skóra, Wojciech, ‘Organizacja, struktura i obsada sowieckich komendantur wojskowych (wojennych) na terytorium Polski w latach 1944–1946: Rekonesans badawczy’, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F, 76, 2021, pp. 301–25.
Słomczyński, Tomasz, Kaszëbë, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2021.
Sobczak, Kazimierz, ‘Wyzwolenie Bydgoszczy, Torunia i Grudziądza w ofensywie Armii Radzieckiej w początkach 1945 r.’, ZH, 30, 1965, 1, pp. 7–37.
Sokołow, Boris, ‘Współczesna rosyjska historiografia wobec zbrodni Armii Czerwonej popełnionych w Europie Wschodniej w latach 1944–1945’, in Pod czerwoną gwiazdą: Aspekty sowieckiej obecności w Europie Środkowo-Wschodniej w 1945 roku, ed. Sebastian Rosenbaum and Dariusz Węgrzyn, Katowice and Warsaw: IPN, 2017, pp. 42–62.
Stankowski, Witold, Niemcy na Pomorzu Gdańskim i Kujawach w latach 1944/45–1950: Ucieczka, życie codzienne, wysiedlenie, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, 2000.
Stankowski, Witold, Obozy i inne miejsca odosobnienia dla niemieckiej ludności cywilnej w Polsce w latach 1945–1950, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej, 2002.
Stankowski, Witold, ‘Wysiedlenie ludności niemieckiej z województwa pomorskiego w latach 1945–1950’, Przegląd Zachodni, 1992, 2, pp. 143–59.
Stryjkowski, Krzysztof, Poznań ’45: Ostatni rok wojny, pierwszy rok odbudowy, Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2013.
Sucharska, Anna, Obraz kultury w prasie bydgoskiej w latach 1945–1950, Warsaw and Poznań: PWN, 1990.
Sudziński, Ryszard, ‘Kształtowanie się granic i podziału administracyjnego województwa pomorskiego (bydgoskiego) w latach 1945–1950’, ZH, 38, 1973, 2, pp. 51–80.
Sudziński, Ryszard, ‘Ludność niemiecka w województwie pomorskim w latach 1945–1950: Jej liczebność, rozmieszczenie i zróżnicowanie’, in Problemy narodowościowe i wyznaniowe na Pomorzu Nadwiślańskim i Kujawach w XX wieku, ed. Ryszard Sudziński, Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1997, pp. 53–91.
Sudziński, Ryszard, ‘Mniejszość niemiecka na Kujawach wschodnich i w ziemi dobrzyńskiej po 1945 roku’, Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, 13, 1999, pp. 96–125.
Sudziński, Ryszard, ‘Okres pierwszy (1945–1948/1949)’, in Historia Torunia, 4 vols, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992–2020, vol. 4, part 1, ed. Ryszard Sudziński, 2020, pp. 19–396.
Sziling, Jan, ‘Brodnica pod okupacją niemiecką (1939–1945)’, in Brodnica: Siedem wieków miasta, ed. Jerzy Dygdała, Brodnica: Rada Miejska; Towarzystwo Miłośników Ziemi Michałowskiej, 1998, pp. 279–300.
Szych, Janina, ‘W niewoli i u wyzwolicieli’, Biuletyn IPN, 2005, 9–10, pp. 139–46.
Szymaniak, Marek, ‘Pion walki z “bandytyzmem” WUBP w Bydgoszczy (1945–1954): Struktury – kadry – metody zwalczania zbrojnego podziemia niepodległościowego’, in Pion walki z podziemiem niepodległościowym RBP/MBP 1944– 1954, ed. Tadeusz Ruzikowski, Warsaw: IPN, 2016, pp. 169–256.
Techman, Ryszard, Armia radziecka w gospodarce morskiej Pomorza Zachodniego w latach 1945–1956, Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2003.
Teczka specjalna J. W. Stalina: Raporty NKWD z Polski 1944–1946, ed. Tatiana Cariewskaja et al., Warsaw: Oficyna Wydawnicza Rytm; Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk, 1998.
Tracz, Bogusław, ‘“Gwałty, których skali i sadyzmu nie można sobie wyobrazić”: Gehenna górnośląskich kobiet w 1945 r.’, Przystanek Historia, 15 January 2021 〈https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/armia-czerwona/77801, Gwalty-ktorych-skali-i-sadyzmu-nie-mozna-sobie-wyobrazic-Gehenna-gornoslaskich-k.html〉 [accessed 28 October 2023].
Tracz, Bogusław, Rok ostatni – rok pierwszy: Gliwice 1945, Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2004.
Twarze bezpieki 1945–1990: Obsada stanowisk kierowniczych Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w województwach pomorskim/bydgoskim, toruńskim i włocławskim: Informator personalny, ed. Marek Szymaniak, Bydgoszcz and Gdańsk: IPN, 2010.
W objęciach Wielkiego Brata: Sowieci w Polsce 1944–1993, ed. Konrad Rokicki and Sławomir Stępień, Warsaw: IPN, 2009.
Wierzba, Janusz, ‘Tuchola w latach 1920–1945/48’, in Tuchola: Zarys monograficzny, ed. Jerzy Wojtowicz, Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1962, pp. 77–108.
Włodarski, Mieczysław, ‘Wyzwolenie Inowrocławia i utworzenie władz administracyjnych w 1945 roku’, Prace Komisji Historii, 13, 1978, 20, pp. 55–78.
A Writer at War: Vasily Grossman with the Red Army, 1941–1945, ed. Antony Beevor and Luba Vinogradova, London: The Harvill Press, 2005.
Wróbel, Janusz, ‘Wyzwoliciele czy okupanci? Żołnierze sowieccy w Łódzkiem 1945–1946’, Biuletyn IPN, 2001, 7, pp. 39–42.
Zaremba, Marcin, Wielka Trwoga: Polska 1944–1947: Ludowa reakcja na kryzys, Cracow: Instytut Studiów Politycznych PAN; Wydawnictwo Znak, 2012.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 82
Liczba cytowań: 0
