Kto (i kiedy) podpisał konfederację warszawską 1573 roku? O uczestnikach zjazdu konwokacyjnego w pierwszym bezkrólewiu
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2024.131.3.04Słowa kluczowe
konfederacja warszawska 1573, bezkrólewie, konwokacja warszawska 1573, posłowie, senatorowieAbstrakt
Konwokacja warszawska ze stycznia 1573 r. była przełomowym momentem w dziejach bezkrólewia po śmierci Zygmunta II Augusta. Pośród innych istotnych decyzji tego zgromadzenia poczesne miejsce zajmuje uchwalenie konfederacji generalnej, zwanej odtąd warszawską, która przeszła do historii jako pomnik staropolskiej tolerancji religijnej. Z tego powodu kwestia ustalenia sygnatariuszy tego aktu budziła duże zainteresowanie. Tak zwany pierwszy tekst konfederacji, spisany w styczniu 1573 r. na papierze, zaginął. Listę osób pod nim podpisanych przechowała jednak oblata warszawska, niesłusznie dotąd uważana za poelekcyjną.
Bibliografia
Edycje źródłowe
Akta podkanclerskie Franciszka Krasińskiego 1569–1573, cz. 2: (Obejmująca akta od 5 kwietnia 1570 roku do 1 maja 1571 roku), wyd. Władysław Krasiński, oprac. Władysław Chomętowski, Ordynacja Krasińskich, Warszawa 1870 (Biblioteka Ordynacji Krasińskich, R. 1870).
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572–1620, wyd. Stanisław Kutrzeba, PAU, Kraków 1932.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, t. 1: (1572–1632), cz. 1: 1572–1616, wyd. Włodzimierz Dworzaczek, PWN, Poznań 1957.
Akta unii Polski z Litwą 1385–1791, wyd. Stanisław Kutrzeba, Władysław Semkowicz, PAU, Kraków 1932.
Akta zjazdów Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 1: Okresy bezkrólewi (1572–1576, 1586–1587, 1632, 1648, 1696–1697, 1706–1709, 1733–1735, 1763–1764), oprac. Henryk Lulewicz, Neriton, IH PAN, Warszawa 2006.
Archiwum Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego, t. 1: 1553–1579, wyd. Wacław Sobieski, Piotr Laskauer i S-ka, Warszawa 1904.
Heidenstein Reinhold, Dzieje Polski od śmierci Zygmunta Augusta do roku 1594. Ksiąg XII, t. 1–2, tłum. z jęz. łac. (z wyd. 1672) Michał Gliszczyński, oprac. Włodzimierz Spasowicz, Bolesław Maurycy Wolff, Petersburg 1857.
Kancelaria koronna a sejm walny. Instructuarium, oprac. i tłum. Wojciech Krawczuk, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1995.
Noailles Emmanuel H.V. de, Henri de Valois et la Pologne en 1572, t. 3: Documents et pièces justificatives, Michel Lévy Frères, Paris 1867.
Orzelski Świętosław, Bezkrólewia ksiąg ośmioro 1572–1576, wyd. Edward Kuntze, Akademia Umiejętności, Kraków 1917 (Scriptores Rerum Polonicarum, t. 22).
Orzelski Świętosław, Bezkrólewia ksiąg ośmioro czyli Dzieje Polski od zgonu Zygmunta Augusta r. 1572 aż do r. 1576, t. 1, tłum. z jęz. łac. i oprac. Włodzimierz Spasowicz, nakładem Bolesława Maurycego Wolffa, Petersburg–Mohilew 1856.
Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, red. Irena Kaniewska, oprac. Wacław Uruszczak i in., Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2013.
Ułamek pamiętnika dziejów w Polsce podczas bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta aż do koronacji Stefana, w: Jagiellonki polskie w XVI wieku, t. 3, wyd. Aleksander Przezdziecki, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1868, s. 361–392.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, cz. 1: 1550–1585, wyd. Stanisław Grodziski, Irena Dwornicka, Wacław Uruszczak, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
Warszewicki Krzysztof, Niewydane pisma, listy do znakomitych ludzi, tudzież inne dokumenty, odnoszące się do jego życia i działalności wraz ze spisem dzieł tegoż autora, dotąd drukiem ogłoszonym, oprac. Teodor Wierzbowski, Warszawa 1883.
Zbiór pamiętników do dziejów polskich, t. 3, wyd. Włodzimierz Stanisław de Broel-Plater, w drukarni „Gazety Codziennej”, Warszawa 1858.
Opracowania
Augustyniak Urszula, Historia Polski 1572–1795, PWN, Warszawa 2008.
Bardach Juliusz, Sejm dawnej Rzeczypospolitej, w: Dzieje Sejmu Polskiego, red. Juliusz Bardach, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997, s. 7–97.
Bartoszewicz Julian, Żórawniccy, Żórawińscy, w: Encyklopedia powszechna, t. 28: Wybrzeże–Żyżmory, oprac. Adam Adamowicz i in., nakł., dr. i własność S. Orgelbranda, Warszawa 1868, s. 1066–1070.
Bieniaszewski Adam, Wstęp, w: Urzędnicy wielkopolscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Adam Bieniaszewski, Ossolineum, Wrocław 1987 (Urzędnicy Dawnej Rzeczypospolitej XII–XVIII w. Wielkopolska [województwa poznańskie i kaliskie], t. 1, z. 2), s. 5–23.
Boniecki Adam, Herbarz polski, t. 5, Skład Główny Gebethner i Wolff, Warszawa 1902.
Budka Włodzimierz, Kto podpisał konfederację warszawską 1573 r.?, „Reformacja w Polsce” 1, 1921, 4, s. 314–319.
Bukowski Julian, Dzieje reformacji w Polsce od wejścia jej do Polski aż do jej upadku. Według najnowszych źródeł, t. 1: Początki i terytorialne rozprzestrzenienie się reformacji, Wł. L. Anczyc i Spółka pod zarz. Jana Gadowskiego, Kraków 1883.
Chodynicki Kazimierz, Drzewiński Wawrzyniec (ok. 1568 – ok. 1640), PSB, t. 5, Kraków 1939–1946, s. 423–424.
Cynarski Stanisław, Herburt Walenty (1524–1572), PSB, t. 9, Wrocław 1960–1961, s. 453–454.
Dembiński Bronisław, Sprawozdanie z poszukiwań w archiwach i bibliotekach rzymskich a szczególniej w Archiwum Watykańskim o materiałach do dziejów polskich w XVI i XVII wieku, Akademia Umiejętności, Kraków 1886.
Dubas-Urwanowicz Ewa, Koronne zjazdy szlacheckie w dwóch pierwszych bezkrólewiach po śmierci Zygmunta Augusta, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 1998.
Dworzaczek Włodzimierz, Genealogia, PWN, Warszawa 1959.
Dzięgielewski Jan, Pociej (Potij) Adam, później Hipacy (1541–1613), PSB, t. 27, Wrocław 1983, s. 28–34.
Gąsiorowski Antoni, Itineraria dwu ostatnich Jagiellonów, „Studia Historyczne” 16, 1973, 2, s. 249–275.
Gruszecki Stefan, Społeczne oblicze konfederacji warszawskiej, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 13, 1968, s. 145–157.
Gruszecki Stefan, U społecznych podstaw konfederacji warszawskiej, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 19, 1974, s. 51–63.
Gruszecki Stefan, Walka o władzę w Rzeczypospolitej polskiej po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów (1572–1573), PWN, Warszawa 1969.
Guzowski Piotr, Liedke Marzena, Zbory protestanckie, w: Województwo podlaskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2: Komentarz, indeksy, red. Michał Gochna, Bogumił Szady, IH PAN, Warszawa 2021 (Atlas Historyczny Polski. Mapy Szczegółowe XVI w., t. 8), s. 95–106.
Jaworski Rafał, Litewscy posłowie ziemscy na sejmie walnym warszawskim 1570 r., „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 21, 2020, 1, s. 9–25.
Jaworski Rafał, Spis posłów koronnych na sejm koronacyjny w 1574 roku, „Kwartalnik Historyczny” 124, 2017, 2, s. 295–321.
Jaszczołt Tomasz, Białystok, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa podlaskiego w średniowieczu, z. 1: A–Bojanka, red. Tomasz Jaszczołt, Andrzej Buczyło, IH PAN, Warszawa 2021 (Słownik Historyczno-Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, t. 12), s. 53–61.
Kalinowski Emil, Aktywność polityczna szlachty podlaskiej podczas pierwszego bezkrólewia, „Kwartalnik Historyczny” 123, 2016, 2, s. 247–278.
Kieniewicz Leszek, Projekt ordynacji kancelaryjnej za Henryka Walezego, „Przegląd Historyczny” 78, 1987, 4, s. 713–721.
Konfederacja generalna warszawska 28 stycznia 1573 r. / The General Confederation of Warsaw, 28 January 1573, https://agad.gov.pl/?page_id=968 (dostęp: 6 XII 2023).
Konfederacja warszawska 1573 r., https://agad.gov.pl/KGW/index.html (dostęp: 6 XII 2023).
Korolko Mirosław, Dzieje dokumentu Konfederacji warszawskiej 1573, w: Konfederacja warszawska 1573 roku – wielka karta polskiej tolerancji, oprac. Mirosław Korolko, Janusz Tazbir, Pax, Warszawa 1980, s. 49–56.
Korolko Mirosław, Klejnot swobodnego sumienia. Polemika wokół konfederacji warszawskiej w latach 1573–1658, Pax, Warszawa 1974.
Kot Stanisław, Polacy w Bazylei za czasów Zygmunta Augusta. U źródeł polskiej myśli krytycznej XVI wieku, „Reformacja w Polsce” 1, 1921, 2, s. 105–133.
Król-Próba Justyna, Akt Konfederacji Generalnej Warszawskiej – odkrycia sfragistyczne dzięki interwencji konserwatorskiej, w: Rola Kościoła w dziejach Polski. Kościoły w Rzeczypospolitej, red. Jacek Krochmal, AGAD, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2017, s. 709–721.
Litwin Henryk, Równi do równych. Kijowska reprezentacja sejmowa 1569–1648, DiG, Warszawa 2009.
Łopatecki Karol, Konfederacja generalna warszawska. Proces uchwalenia i jej legitymizacja, „Roczniki Humanistyczne” 71, 2023, 2 spec., s. 23–46.
Łukaszewicz Józef, Dzieje kościołów wyznania helweckiego w dawnej Małej Polsce, Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1853.
Maciuszko Janusz T., Konfederacja warszawska 1573 roku. Geneza, pierwsze lata obowiązywania, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Warszawa 1984.
Markiewicz Mariusz, Historia Polski 1492–1795, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.
Mazur Karol, W stronę integracji z Koroną. Sejmiki Wołynia i Ukrainy w latach 1569–1648, Neriton, Warszawa 2006.
Opaliński Edward, Konfederacja warszawska 1573 roku, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2023.
Płaza Stanisław, Nowe spojrzenie na konfederację warszawską z 1573 r., „Czasopismo Prawno-Historyczne” 21, 1969, 2, s. 193–200.
Płaza Stanisław, Próby reform ustrojowych w czasie pierwszego bezkrólewia (1572–1574), Uniwersytet Jagielloński, PWN, Kraków 1969.
Powiat wągrowiecki, oprac. Izabella Galicka, Irena Kaczorowska, Hanna Sygietyńska, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1964 (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. 5, Województwo poznańskie, z. 27).
Ptaszycki Stanisław, Konfederacja warszawska r. 1573. Rozmyślania archeograficzno-językowe, „Reformacja w Polsce” 5, 1928, 20, s. 90–97.
Ptaszycki Stanisław, Losy Konfederacji Warszawskiej r. 1573 w świetle nowych materiałów, „Reformacja w Polsce” 6, 1934, 21–24, s. 106–121.
Salmonowicz Stanisław, Geneza i treść uchwał konfederacji warszawskiej, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 19, 1974, s. 7–30.
Salmonowicz Stanisław, Konfederacja warszawska 1573, Zamek Królewski, Warszawa 1985.
Siemieński Józef, Drugi akt konfederacji warszawskiej 1573 r. Przyczynek archiwalny do historji ustroju Polski, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1930.
Sobieski Wacław, „A nie o wiarę”. Spór o konfederację warszawską 1573 r., „Reformacja w Polsce” 5, 1928, 19, s. 60–67.
Sokołowski Wojciech, Politycy schyłku złotego wieku. Małopolscy przywódcy szlachty i parlamentarzyści w latach 1574–1605, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997.
Sosna Grzegorz, Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie, Orthdruk, Białystok 2001.
Sucheni-Grabowska Anna, Sejm w latach 1540–1587, w: Historia sejmu polskiego, t. 1: Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej, red. Jerzy Michalski, PWN, Warszawa 1984, s. 114–216.
Urzędnicy
t. 1, z. 2 – Urzędnicy wielkopolscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Adam Bieniaszewski, Ossolineum, Wrocław 1987.
t. 2, z. 2 – Urzędnicy województw łęczyckiego i sieradzkiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Edward Opaliński, Hanka Żerek-Kleszcz, Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1992.
t. 3, z. 2 – Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. Henryk Gmiterek, Ryszard Szczygieł, Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1992.
t. 4, z. 2 – Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Stanisław Cynarski, Alicja Falniowska-Gradowska, Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1990.
t. 6, z. 2 – Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Krzysztof Mikulski, Wojciech Stanek, współudz. Zbigniew Górski, Ryszard Kabaciński, Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1990.
Wasilewski Tadeusz, Testament Ostafiego Wołłowicza, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 7, 1962, s. 165–173.
Wroniszewski Łukasz, Elity szlacheckie na sejmie – frekwencja senatorska na sejmach Stefana Batorego, w: Społeczeństwo a elity, red. Iwona Dacka-Górzyńska, Andrzej Karpiński, DiG, Warszawa 2018 (Społeczeństwo Staropolskie. Seria Nowa, t. 5), s. 37–86.
Żelewski Roman, Jazłowiecki (Monasterski) Jerzy (przed 1510–1575), PSB, t. 11, Wrocław 1964–1965, s. 121–123.
Оглоблинъ Николай, Къ вопросу о началѣ кіевской академіи („Выпись съ книгъ гродскихъ воеводства кіевскаго”, 1593 г.), „Киевская старина” 5, 1886, 14, s. 482–494.
Старченко Наталя, Каптуровий суд першого безкоролів’я крізь призму скарг (1572– 1574), „Український археографічний щорічник” 13–14, 2009, s. 265–283.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 81
Liczba cytowań: 0