Opozycja demokratyczna w Polsce (1976–1989) wobec historii i pamięci pogromu kieleckiego
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2023.130.1.03Słowa kluczowe
pogrom kielecki, antysemityzm, opozycja demokratyczna w PRL, Solidarność, drugi obieg wydawniczy, film, Marcel ŁozińskiAbstrakt
Polska opozycja demokratyczna tworzyła polemiczną wobec oficjalnej wizję historii najnowszej (odkłamywanie białych plam jak zbrodnia katyńska, represje sowieckie wobec Polaków i historia Armii Krajowej). Podejmowano również temat relacji polsko-żydowskich, odnosząc się do negatywnych postaw Polaków wobec przedstawicieli tej mniejszości narodowej, w tym kwestii stosowania przemocy. W ten nurt wpisywały się opozycyjne inicjatywy związane z historią pogromu kieleckiego, który miał miejsce w lipcu 1946 r.
Bibliografia
Edycje źródłowe
Antyżydowskie wydarzenia kieleckie 4 lipca 1946 roku. Dokumenty i materiały, t. 1: Akta procesów uczestników wydarzeń oraz funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, oprac. Stanisław Meducki, Zenon Wrona, Urząd Miasta Kielce, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce 1992.
Antyżydowskie wydarzenia kieleckie 4 lipca 1946 roku. Dokumenty i materiały, t. 2: Dokumenty władz państwowych, stanowiska organizacji politycznych, władz kościelnych, środowisk społecznych, wspomnienia, relacje, oprac. Stanisław Meducki, Kieleckie Towarzystwo Naukowe, Kielce 1994.
Bartoszewski Władysław, Pod prąd [Moje środowisko niepokorne 1945–55. Wspomnienia dziennikarza i więźnia], oprac. Michał Komar, PWN, Warszawa 2011.
Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność”. Posiedzenie 3–4 listopada 1981 r., oprac. Tomasz Tabako, Maciej Włostowski, wstęp Andrzej Paczkowski, Niezależna Oficyna Wydawnicza Nowa, Warszawa 1999.
Polskie Porozumienie Niepodległościowe. Wybór tekstów, Polonia Book Fund, Londyn 1989.
PPN 1976–1981. Język niepodległości, wybór i oprac. Łukasz Bertram, Ośrodek Karta, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2012.
Przegląd Wiadomości Agencyjnych. 1984–1990. Przerwana historia ilustrowanej bibuły, red. Jan Bryłowski, Jan Doktór, Dom na Wsi, Ossa 2009.
W.D., Pogrom kielecki – relacja świadka, „Biuletyn Dolnośląski” 1980, 11, s. XIII–XIV, XVII–XVIII.
Zespół Problemowy PPN [Władysław Bartoszewski, Jan Zarański], Polacy – Żydzi, Warszawa 1979.
Opracowania
About our House which was Devastated, red. David Sztokfisz, Kielce Societies in Israel and in the Diaspora, Tel Aviv 1981.
Adamczyk Mieczysław, Pogrom kielecki (4 lipiec 1946 r.) – antysemityzm kielczan? Czy prowokacja? (tezy i hipotetyczne komentarze), w: Kontrowersje historyczne. Fakty dokumenty, szkice, cz. 3, red. Mieczysław Adamczyk, Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Oddział w Kielcach, Kielce 1991.
Bała Marlena, Aleksander Smolar, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989, t. 3, red. Jan Skórzyński, Paweł Sowiński, Małgorzata Strasz, Ośrodek Karta, Warszawa 2006, s. 245–247.
Batóg Włodzimierz, Jerzy Stępień, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989, t. 1, red. Jan Skórzyński, Paweł Sowiński, Małgorzata Strasz, Ośrodek Karta, Warszawa 2000, s. 330–331.
Berendt Grzegorz, Dekada ożywienia. Instytucjonalne życie żydowskie w Polsce w latach 1980–1989, w: Społeczeństwo polskie w latach 1980–1989, red. Natalia Jarska, Jan Olaszek, IPN-KŚZpNP, Warszawa 2015, s. 349–373.
Brzostek Błażej, Jakub Karpiński, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989, t. 1, red. Jan Skórzyński, Paweł Sowiński, Małgorzata Strasz, Ośrodek Karta, Warszawa 2000, s. 145–147.
Bubnicki Rafał, Jan Waszkiewicz, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny 1956–1989, t. 2, red. Jan Skórzyński, Paweł Sowiński, Małgorzata Strasz, Ośrodek Karta, Warszawa 2002, s. 348–350.
Chęciński Michał, Poland, Communism, Nationalism, Anti-semitism, Karz-Cohl Publishers, New York 1981.
Chodakiewicz Marek Jan, Po Zagładzie. Stosunki polsko-żydowskie 1944–1947, IPN-KŚZpNP, Warszawa 2008.
Daniel Jerzy, Żyd w zielonym kapeluszu. Rzecz o kieleckim pogromie 4 lipca 1946, Scriptum, Kielce 1996.
Doucette Siobhan, The Uses of History by the Polish Democratic Opposition in the late 1970s, „Nationalities Papers. The Journal of Nationalist and Ethnicity” 46, 2018, 3, s. 341–357.
Engel David, Patterns of Anti-Jewish Violence in Poland 1944–1946, „Yad Vashem Studies” 26, 1998.
Friszke Andrzej, Czasopisma „drugiego obiegu”, w: Czasopisma społeczno-kulturalne w okresie PRL, red. Urszula Jakubowska, IBL PAN, Warszawa 2012, s. 383–462.
Friszke Andrzej, Krystyna Kersten, w: Krystyna Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Fundacja Kerstenów, Textura, ISP PAN, Warszawa 2018, s. VII–XXXI.
Garbal Łukasz, Jan Józef Lipski. Biografia źródłowa, t. 1: 1926–1968, t. 2: 1969–1991, IPN-KŚZpNP, Muzeum Literatury, Warszawa 2018.
Gasztold-Seń Przemysław, Wielka lekcja tolerancji? NSZZ Solidarność wobec zjawiska antysemityzmu, w: O Polskę wolną! O Polskę Solidarną! NSZZ Solidarność w latach 1980–1989, red. Wojciech Polak et al., Tatastudio, Gdańsk 2011, 305–315.
Grądzka-Rejak Martyna, Olaszek Jan, Beyond Censorship. Polish Independent Press Debates on Claude Lanzmann’s „Shoah”, „East European Politics & Societies” 36, 2020, 2, s. 509–539.
Grądzka-Rejak Martyna, Olaszek Jan, Holokaust, pamięć, powielacz. Zagłada Żydów i okupacyjne stosunki polsko-żydowskie w publikacjach drugiego obiegu w PRL, Biblioteka „Więzi”, IPN-KŚZpNP, ISP PAN, Warszawa 2020.
Grosicka Marzena, Śmietanka-Kruszelnicki Ryszard, NSZZ „Solidarność” Region Świętokrzyski, w: NSZZ „Solidarność” 1980–1989, t. 6: Polska południowa, red. Łukasz Kamiński, Grzegorz Waligóra, IPN, Warszawa 2010, s. 737–826.
Gross Jan Tomasz, Strach. Antysemityzm w Polsce tuż po wojnie. Historia moralnej zapaści, Znak, Kraków 2008 (oryg. ang. 2006).
Gutman Izrael, Jehudei be-Polin acharei milchama ha-olamit ha-szeni, Merkaz Zalman Shazar, Jeruszalaim 1985.
Hendrykowski Marek, Marcel Łoziński, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2008.
Hillel Marc, Le massacre des survivants en Pologne 1945–1947, Plon, Paris 1985.
Kersten Krystyna, Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Krąg, Warszawa 1985.
Kersten Krystyna, O stanie badań nad pogromem w Kielcach, „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1996, 4, s. 3–17.
Kersten Krystyna, Pogrom kielecki – znaki zapytania, w: Krystyna Kersten, Polacy. Żydzi. Komunizm. Anatomia półprawd 1939–68, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1992, s. 89–142.
Kersten Krystyna, Refleksje wokół pamięci Katynia, w: Krystyna Kersten, Między wyzwoleniem a zniewoleniem. Polska 1944–1956, Aneks, Londyn 1993, s. 163–171.
Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych, 1939–1950, red. Jan Grabowski, Dariusz Libionka, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2014.
Korboński Stefan, W imieniu Kremla, Instytut Literacki, Paryż 1956.
Korzeniowski Józef, Bibliografia do tematu: „Pogrom Żydów w Kielcach” (4 VII 1946 r.), „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1996, 4, s. 143–154.
Krzyżanowski Łukasz, Dom, którego nie było. Powroty ocalałych do powojennego miasta, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2018.
Kula Marcin, A Leftist Intellectual on the Kielce Pogrom, „Gal-Ed” 2002, 18, s. 101–117.
Kunicki-Goldfiner Marek, Andrzej Osęka, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny, t. 3, red. Jan Skórzyński, Paweł Sowiński, Małgorzata Strasz, Ośrodek Karta, Warszawa 2006, s. 215–217.
Kunicki-Goldginger Marek, Władysław Bartoszewski, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny, t. 1, red. Jan Skórzyński, Paweł Sowiński, Małgorzata Strasz, Ośrodek Karta, Warszawa 2000, s. 28–30.
Kuśnierz Robert, Pogrom kielecki na łamach prasy w Polsce, w: Wokół pogromu kieleckiego, t. 2, red. Leszek Bukowski, Andrzej Jankowski, Jan Żaryn, IPN, Warszawa 2008, s. 132–162.
Kwiek Julian, Nie chcemy Żydów u siebie. Przejawy wrogości wobec Żydów w latach 1944– 1947, Wydawnictwo Nieoczywiste, Warszawa 2021.
Leończuk Wojciech, Jan Kofman, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny, t. 1, red. Jan Skórzyński, Paweł Sowiński, Małgorzata Strasz, Ośrodek Karta, Warszawa 2000, s. 166–167.
Ludzie Nowej 1977–2007, Stowarzyszenie Wolnego Słowa, Niezależna Oficyna Wydawnicza „Nowa”, Warszawa 2007.
Majchrzak Grzegorz, Krystyna Starczewska, w: Opozycja w PRL. Słownik biograficzny, t. 1, red. Jan Skórzyński, Paweł Sowiński, Małgorzata Strasz, Ośrodek Karta, Warszawa 2000, s. 324–325.
Mikołajczyk Magdalena, Jak się pisało o historii… Problemy polityczne powojennej Polski w publikacjach drugiego obiegu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, Księgarnia Akademicka, Kraków 1998.
Olaszek Jan, Domagalska Stanisława, w: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 4, red. Jan Olaszek et al., IPN-KŚZpNP, Stowarzyszenie Pokolenie, Warszawa 2020, s. 70.
Olaszek Jan, Konstanty Gebert. Redaktor i publicysta prasy podziemnej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2014, 24, s. 191–226.
Peters Florian, Revolution der Erinnerung. Der Zweite Weltkrieg in der Geschichtskultur des spätsozialistischen Polen, Ch. Links Verlag, Berlin 2016.
Romek Zbigniew, Krystyna Kersten – historyk dziejów najnowszych. Kartka z dziejów kształtowania się opozycji antykomunistycznej w PRL, w: Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. Tomasz Szarota, Neriton, Warszawa 2001, s. 217–232.
Sefer Kelc. Toldot Kehilat Kelc mi-Jom Hiwasda we-Ad Churbana, red. Pinhas Tsitron, Tel Awiw 1957.
Shneiderman Szmuel Lejb, Between Fear and Hope, Arco Publishing Co., New York 1947.
Shore Marci, Smak popiołów. O dziedzictwie totalitaryzmu w Europie Wschodniej, Świat Książki, Warszawa 2014 (oryg. ang. 2013).
Smolar Aleksander, Tabu i niewinność, „Aneks” 1986, 41–42, s. 89–133.
Stobiecki Rafał, W poszukiwaniu szkół historiografii dziejów najnowszych po 1989 roku, w: Klio na wolności. Historiografia dziejów najnowszych po 1989 roku, red. Marcin Kruszyński et al., IPN-KŚZpNP, Lublin 2016, s. 185–196.
Szaynok Bożena, „Tuż po Zagładzie”. Kościół katolicki wobec problematyki żydowskiej (VII 1944 – VII 1946), „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2009, 5, s. 128–148.
Szaynok Bożena, Nie dopisywać ukrytych intencji, „Więź” 2018, 3, s. 128–138.
Szaynok Bożena, Pogrom Żydów w Kielcach, 4 lipca 1946, Bellona, Warszawa 1992.
Szaynok Bożena, Spory o pogrom kielecki, w: Wokół pogromu kieleckiego, t. 1, red. Łukasz Kamiński, Jan Żaryn, IPN, Warszawa 2006, s. 111–132.
Szaynok Bożena, Utrwalanie uproszczeń, „Więź” 2018, 2, s. 89–100.
Szaynok Bożena, Wokół nowej książki o pogromie Żydów w Kielcach, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2018, 14, s. 662–667.
Szaynok Bożena, Wrona Zenon, Pogrom kielecki w dokumentach, „Dzieje Najnowsze” 23, 1991, 3, s. 75–117.
Śledzianowski Jan, Pytania nad pogromem kieleckim, Jedność, Kielce 1998.
Tokarska-Bakir Joanna, Czarne jest jednak czarne, „Więź” 2018, 3, s. 118–127.
Tokarska-Bakir Joanna, Odpowiedź na recenzje Bożeny Szaynok i Marcina Zaremby, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2018, 14, s. 668–676.
Tokarska-Bakir Joanna, Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, t. 1–2, Czarna Owca, Warszawa 2018.
Tokarska-Bakir Joanna, Postwar Violence against Jews in Central and Eastern Europe, w: Our Courage – Jews in Europe 1945–48, red. Kata Bohus et al., De Gruyter, Berlin–Boston 2020, s. 64–81.
Wokół pogromu kieleckiego, t. 1, red. Łukasz Kamiński, Jan Żaryn, IPN, Warszawa 2006.
Wokół pogromu kieleckiego, t. 2, red. Leszek Bukowski, Andrzej Jankowski, Jan Żaryn, IPN, Warszawa 2008.
Zabić Żyda! Kulisy i tajemnice pogromu kieleckiego 1946, oprac. Tadeusz Wiącek, Temax, Kraków 1992.
Zaremba Marcin, CV pogromu, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2018, 14, s. 651–661.
Zaremba Marcin, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Znak, Kraków 2012.
Żbikowski Andrzej, Morderstwa popełniane na Żydach w pierwszych latach po wojnie, w: Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska, Wydawnictwo UMCS, Żydowski Instytut Historyczny, Lublin 2012, s. 71–94.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1194
Liczba cytowań: 0
