Decydująca noc z 26 na 27 czerwca 1697 roku, czyli co przesądziło o wyborze Augusta II na tron polski
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2023.130.1.01Słowa kluczowe
elekcja 1697, sejm elekcyjny, August II Mocny, Jakub Henryk Flemming, unia polsko-saskaAbstrakt
Tekst jest kontynuacją rozważań (W kręgu mitów, czyli o tym, co nie zadecydowało o wyborze Augusta II na tron polski w 1697 roku [KH 129, 2022, 4, s. 797–821]). Celem jest ustalenie, co rzeczywiście w ostatnich dniach sejmu elekcyjnego 1697 r. zadecydowało, że w rozdwojonej elekcji obok ks. francuskiego Franciszka Ludwika (François Louis) de Conti szlachta polska dokonała wyboru kandydata najmniej spodziewanego – konwertyty z luteranizmu, saskiego elektora Fryderyka Augusta I Wettyna (Augusta II). Autorka odtwarza przebieg ostatnich dni sejmu, konfrontując relacje dyplomatyczne i pamiętnikarskie z zapisami diariuszy sejmowych.
Bibliografia
Edycje źródłowe
Bizardière Michel David, Bezkrólewie po Janie III Sobieskim, wyd. Julian Bartoszewicz, Księgarnia Rubena Rafałowicza, Wilno 1853.
Bizardière Michel David, Histoire de la scission ou division arrivée en Pologne le XXVII Juin MDCXCVII au sujet de l’election d’un roi, Jean Jombert, Paris 1699 (wyd. 2 Paris 1700).
[Flemming Jacob Heinrich von], Mémoires concernant l’élection d’Auguste II pour roi de Pologne et les débuts de la guerre du Nord (1696‒1702) / [Jakub Henryk Flemming], Pamiętniki o elekcji Augusta II na króla polskiego i o początkach wojny północnej (1696–1702)], wyd. Urszula Kosińska, Neriton, Warszawa 2017.
Giovanni Antonio Davia (1696–1700), t. 1: 13 II 1696 – 28 XII 1696), wyd. Adalbertus Kęder, PAU, Cracoviae 2004 (Acta Nuntiaturae Polonae, t. 37).
Giovanni Antonio Davia (1696–1700), t. 2: 23 VI 1696 – 18 V 1697), wyd. Adalbertus Kęder, PAU, Cracoviae 2010 (Acta Nuntiaturae Polonae, t. 37).
Hiltebrandt Philipp, Die polnische Königswahl von 1697 und die Konversion Augusts des Starken, „Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken” 10, 1907, s. 152–215.
[Jabłonowski Jan Stanisław], Dyaryusz prawdziwy bo bez imienia autora…, w: Leon Rogalski, Dzieje Jana III Sobieskiego króla polskiego, wielkiego księcia litewskiego, nakład Gustawa Leona Glücksberga, Warszawa 1847, s. 412–502.
Jabłonowski Jan Stanisław, Ułamki dziennika Jana Stanisława Jabłonowskiego, „Kronika Rodzinna” 1889, t. 13, 14, 15, 16.
Jolli J.G., Histoire de Pologne et du Grand Duché depuis la fondation de la monarchie jusqu’es à present où l’on voit une relations fidele de ce qui s’est passé à la dernière éléction, chez Daniel Pain, Amsterdam 1698.
Kuczyński Wiktoryn, Pamiętnik 1668–1737, wyd. Józef Maroszek, Jarosław Kloza [et al.], Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, Białystok 1999.
[Le Dran Nicolas Louis], Depesze księdza de Polignac posła francuzkiego po śmierci Jana III. Króla Polskiego, cz. 2, [wyd. W. Kalinka], Księgarnia J.K. Żupańskiego, Poznań 1855.
Listy Marii Kazimiery z Archiwum Sobieskich w Oławie, t. 1: Listy do synów z lat 1696–1704, wyd. Anna Leyk, Jan Jerzy Sowa, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku, Warszawa–Mińsk 2019.
Mongrillon M. de, Pamiętnik sekretarza ambasady francuskiej w Polsce pod koniec panowania Jana III oraz w okresie bezkrólewia i wolnej elekcji po jego zgonie (1694–1698), wyd. Łucja Częścik, Ossolineum, Wrocław 1982.
Niezabitowski Stanisław, Dzienniki 1695–1700, wyd. Alojzy Sajkowski, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1998.
Otwinowski tzw. Erazm, Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II od roku 1696–1728, wyd. Adolf Mułkowski, nakł. i dr. Józefa Czecha, Kraków 1849.
Oznajmienie króla nowoobranego i Obwieszczenie do poparcia wolnej elekcyi roku pańskiego 1697, w: Leon Rogalski, Dzieje Jana III Sobieskiego króla polskiego, wielkiego księcia litewskiego, nakład Gustawa Leona Glücksberga, Warszawa 1847, s. 502–515.
Pamiętniki Krzysztofa Zawiszy, wojewody mińskiego (1666–1721), wyd. Julian Bartoszewicz, nakł. Jana Zawiszy, Warszawa 1862.
Płaza Stanisław, Próby reform ustrojowych w czasie pierwszego bezkrólewia (1572–1574), PWN, Kraków 1969.
Ranft Michael, Leben und Thaten Des Weltberühmten [– –] General-Feldmarschalls Jacob Heinrichs [– –] Grafens von Flemming, Naumburg u. Zeitz 1732.
Schulte Aloys, Markgraf Ludwig Wilhelm von Baden und der Reichskrieg gegen Frankreich 1693–1697, t. 2, Carl Winter’s Universitätsbuchhandlung, Heidelberg 1901.
Theatrum Europaeum... Das ist: Fernere Außführliche Fortsetzung..., t. 15, Frankfurt am Main 1707.
Verwunders – Würdige, ja Verdoppelte Pohlnishe Königs – Wahl oder eilfertiger Bericht…, 17/27 VI 1697, druk współcz.
Volumina legum, t. 5, wyd. Józafat Ohryzko, St. Petersburg 1860.
Załuski Andrzej Chryzostom, Epistolarum historico-familiarum, t. 2, Brunsbergae 1711.
Opracowania
Bastard d’Estange Léon de, Négociations de l’abbé de Polignac en Pologne concernant l’élection du prince de Conti (1696–1697), Gustave Perriquet, Auxerre 1864.
Boratyński Ludwik, Don Livio Odescalchi kandydatem do korony polskiej, „Przegląd Polski” 42, 1908, 11 (t. 169 nr 503), s. 207–239; 12 (t. 169 nr 504), s. 484–513.
Chmielewska Mieczysława, Sejm elekcyjny Michała Korybuta Wiśniowieckiego 1669 r., Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006.
Dhondt Frederik, German or European? Jülich and Berg between Imperial and Public International Law, „Beiträge zur Rechtsgeschichte Österreichs” 2, 2013, s. 355–362.
Dzięgielewski Jan, Sejmy elekcyjne, elektorzy i elekcje 1573–1674, WSH im. A. Gieysztora, ASPRA-JR, Pułtusk-Warszawa 2003.
Dzięgielewski Jan, Wstęp, w: Pupilla libertatis. Wolne elekcje królów polskich 1573–1764. Wystawa w Muzeum Woli styczeń–maj 2009, Muzeum Historyczne m.st Warszawy, [Warszawa] 2009.
Gierowski Józef Andrzej, Jabłonowski Jan Stanisław, PSB, t. 10, Wrocław–Warszawa 1962–1964, s. 221–223.
Haake Paul, Die Wahl Augusts des Starken zum König von Polen, „Historische Vierteljahrsschrift” 1906, s. 31–84.
Hrušková Monika, „Volba polského krále Augusta II. Silného očima habsburských vyslanců”, bakalářská práce, Jihočeská Univerzita v Ceských Budejovicich, 2010, https://theses.cz/id/9df34e/Volba_polskho_krle_Augusta_II._Silnho_oima_habsburskch_vy.pdf (dostęp: 5 IX 2021).
Kaczorowski Włodzimierz, Sejm konwokacyjny i elekcyjny w okresie bezkrólewia 1632 r., Instytut Śląski, Opole 1986.
Kawecki Roman, Kardynał Michał Stefan Radziejowski (1645–1705), Wydawnictwo Świętego Krzyża, Opole 2005.
Kopczyński Michał, Brodacki Jakub, Obywatele czy tłum? Elektorzy władców Rzeczypospolitej z województwa mazowieckiego w latach 1632–1764, „Przegląd Historyczny” 106, 2015, 1, s. 119–137.
Kosińska Urszula, W kręgu mitów, czyli o tym, co nie zadecydowało o wyborze Augusta II na tron polski w 1697 roku, „Kwartalnik Historyczny” 129, 2022, 4, s. 797–821.
Lengnich [Gottfried] B[ogumił], Prawo pospolite Królestwa Polskiego, Redakcja Kwartalnika Naukowego, Kraków 1836.
Milewski Marcus, Die polnische Königswahl von 1697, StudienVerlag, Insbruck– Wien–Bozen 2008 (Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs, Sonderband 10).
Orszulik Stanisław, „Pisma polityczne bezkrólewia po śmierci Jana III Sobieskiego 1696–97”, mps pracy doktorskiej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1983.
Orszulik Stanisław, Polemika wokół kandydatury Sobieskich do korony w okresie bezkrólewia 1696/97, Sobótka 1980, 2, s. 341–349.
Piwarski Kazimierz, Dąmbski Stanisław, PSB, t. 5, Kraków 1939–1946, s. 36–38.
Piwarski Kazimierz, Pierwsze stosunki Augusta II ze stolicą apostolską. Nieznana karta z dziejów dyplomacji polskiej, [s.n.], Warszawa 1937.
Schnee Heinrich, Der Finanzier und Resident Behrend Lehmann als Typ eines Hoffaktors im System des absoluten Fürsten Staates, „Die Welt als Geschichte” 4, 1953, s. 221–245.
Skrzypietz Aleksandra, Francuskie zabiegi o koronę polską po śmierci Jana III Sobieskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009.
Staszewski Jacek, August II Mocny, Ossolineum, Wrocław 1998.
Staszewski Jacek, Elekcja 1697 roku, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Historia” 28, 1993, 259, s. 73–92 (przedruk w: idem, „Jak Polskę przemienić w kraj kwitnący…” Szkice i studia z czasów saskich, OBN, Olsztyn 1997 [Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego nr 168], s. 7–22).
Sternal Tadeusz, O autorze „Dyaryusza” z lat 1696–1697, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 19, 1891, 3, s. 261–276; 19, 1891, 4, s. 353–364.
Swobodziński Marcin, „Polityka Brandenburgii – Prus wobec Korony Polskiej w latach 1696–1701”, mps pracy doktorskiej, Instytut Historii PAN w Warszawie, Warszawa 2016.
Theiner Augustin, Geschichte der Zurückkehr der regierenden Häuser v. Braunschweig und Sachsen in den Schoss der Katholischen Kirche im XVIII Jahrhundert, Verlag von Gebrüder Karl u. Nikolaus Benziger, Einsiedeln 1843.
Walewski Antoni, Dzieje bezkrólewia po skonie Jana III, t. 1, Akademia Umiejętności, Kraków 1874.
Wardzyńska Katarzyna, Ołtarze: główny 1699–1700, św. Felicissimy i Genowefy 1704, Trójcy Świętej i najświętszego Sakramentu 1720–1721, w: Serce miasta. Kościół św. Krzyża w Warszawie, [album], red. Kazimierz Sztarbałło, Michał Wardzyński, Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych, Warszawa 2010, s 161–191.
Wiśniewski Krzysztof, Działalność marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego w bezkrólewiu po śmierci Jana III, „Rocznik Warszawski” 30, 2001, s. 13–52.
Wiśniewski Krzysztof, Urząd marszałkowski koronny w bezkrólewiach XVII–XVIII wieku (1632–1736), Arx Regia. Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, Warszawa 2015.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 446
Liczba cytowań: 0
