Reflections on the Historiography of the Polish Post-War Independence Underground
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2022.129.2.04Keywords
Polish independence underground, scientific methodology, historiography of the second conspiracyAbstract
The Polish post-war independence underground has become one of the most important research topics of the Polish historiography. It is worth taking a closer look at it, going beyond the history of politics and factual developments. For this purpose, it is necessary to refer to the scientific methodology consciously. This makes it possible to outline the laws that have governed the historiography of this topic to date, identify selected persuasive arguments, point to overlooked determinants of the situation at the time, and scour for research questions in interdisciplinarity. The text also draws attention to selected topics that would be worth elaborating on and signals ethical and historical policy issues.
References
Atlas podziemia niepodległościowego 1944–1956, red. Rafał Wnuk [et al.], IPN-KŚZpNP, Warszawa–Lublin 2007.
Balbus Tomasz, Major „Zbroja”, IPN-KŚZpNP, Wrocław 2013.
Balbus Tomasz, Nie chcemy osiemnastej republiki! Akcja odwetowa oddziału Wiktora Wójcika „Wilczka” w Czastarach koło Wielunia (18 II 1946 r.), „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2010, 32/33, s. 201–230.
Balbus Tomasz, O Polskę Wolną i Niezawisłą (1945–1948). WiN w południowo-zachodniej Polsce (geneza – struktury – działalność – likwidacja – represje), Societas Vistulana, Kraków–Wrocław 2004.
Beah Ishmael, Było minęło. Wspomnienia dziecka-żołnierza, Znak, Kraków 2008.
Bechta Mariusz, …między Bolszewią a Niemcami. Konspiracja polityczna i wojskowa Polskiego Obozu Narodowego na Podlasiu w latach 1939–1952, IPN-KŚZpNP, Rytm, Warszawa 2009.
Bechta Mariusz, Inspektorat Rejonowy AK-WiN „Radzyń Podlaski” w latach 1944–1947, w: Obszar Centralny Zrzeszenia WiN 1945–1947, red. Tomasz Łabuszewski, IPN, Warszawa 2018, s. 479–540.
Bechta Mariusz, Pogrom czy odwet? Akcja zbrojna Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Parczewie 5 lutego 1946 r., Zysk i S-ka, Poznań 2014.
Bechta Mariusz, Muszyński Wojciech J., Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956, IPN-KŚZpNP, Warszawa 2017.
Bednarek Jerzy, Oddział Franciszka Olszówki „Otta”. Z dziejów powojennej konspiracji antykomunistycznej, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, 1 (5), s. 197–219.
Braudel Fernand, Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II, t. 1–2, Książka i Wiedza, Warszawa 2004.
Brenda Waldemar, Zarys dziejów Okręgu „Bałtyk” NZW w woj. olsztyńskim (1945–1947), w: Żołnierzowi Niepodległej. Księga dedykowana śp. gen. Mieczysławowi Huchli, red. Tomasz Balbus, Mariusz Krzysztofiński, Ewa Leniart, Zbigniew Nawrocki, IPN-KŚZpNP, Rzeszów 2012, s. 96–124.
Chauvel Patrick, Reporter wojenny, Albatros, Warszawa 2005.
Chodakiewicz Marek J., Przedmowa, w: Mariusz Bechta, Pogrom czy odwet? Akcja zbrojna Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” w Parczewie 5 lutego 1946 r., Zysk i S-ka, Poznań 2014.
Dziuba Adam, Podziemie poakowskie w województwie śląsko-dąbrowskim w latach 1945– 1947, Societas Vistulana, Kraków 2005.
Frazik Wojciech, Emigracja wobec oporu i podziemia w Polsce – formy współpracy i kanały łączności z podziemiem w kraju, w: Aparat represji a opór społeczeństwa wobec systemu komunistycznego w Polsce i na Litwie w latach 1944–1956, red. Piotr Niwiński, IPN-KŚZpNP, Warszawa 2005, s. 77–84.
Gniadek-Zieliński Michał M.O., Narodowe Siły Zbrojne 1942–1947, Capital, Warszawa 2017.
Golik Dawid, Kasprzycki Marcin, Ostatni „leśni” Małopolski. Grupy zbrojne Stanisława Perełki „Dębińskiego”, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2015, 42, s. 5–76.
Gut Violetta, Józef Franczak ps. „Lalek”. Ostatni partyzant poakowskiego podziemia, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2004.
Hatzfeld Jean, Sezon maczet, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2012.
Jakubowski Wojciech, Chłopi polscy 1944–1948. Perspektywa psychohistoryczna, Wyższa Szkoła Humanistyczna w Pułtusku, INP PAN, Pułtusk–Warszawa 2000.
Janocińska Bożena, Suszycka-Tomkiewicz Grażyna, Losy archiwaliów organizacji podziemnych w latach 1944–1946 w świetle materiałów aparatu bezpieczeństwa zgromadzonych w archiwum Oddziału IPN w Lublinie, w: W kręgu „teczek”. Z badań nad zasobami i funkcjami archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, red. Jerzy Bednarek, Paweł Perzyna, IPN-KŚZpNP, Wydawnictwo Adam Marszałek, Łódź–Toruń 2006, s. 290–313.
Kacprzak Krzysztof, Podziemie zbrojne na Mazowszu Północnym w walce z systemem komunistycznym 1945–1952, IPN-KŚZpNP, Warszawa 2011.
Kister Anna G., Studium zniewolenia. Walka aparatu bezpieczeństwa z polskim zbrojnym podziemiem niepodległościowym na Lubelszczyźnie (1944–1947), Arcana, Kraków 2005.
Komorowski Krzysztof, Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939– 1945, Rytm, Warszawa 2000.
Komunistyczne amnestie lat 1945–1947. Drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. Wojciech J. Muszyński, IPN-KŚZpNP, Warszawa 2012.
Korkuć Maciej, „Ujawnienie nie mniej ryzykowne, jak i nie ujawnienie”. Podziemie niepodległościowe w Krakowskiem wobec akcji amnestyjnej w 1945 r., w: Komunistyczne amnestie lat 1945–1947. Drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. Wojciech J. Muszyński, IPN-KŚZpNP, Warszawa 2012, s. 169–204.
Korkuć Maciej, Ludność Podhala wobec podziemia niepodległościowego 1945–1947, w: Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu. Polska – Małopolska – Podhale 1945–1956, red. Robert Kowalski, Avalon, Nowy Targ–Kraków 2008, s. 215–242.
Korkuć Maciej, Sabotaż czy kolaboracja? Przyczynek do dyskusji o przenikaniu ludowców do UB, „Zeszyty Historyczne WIN-u” 2010, 32/33, s. 167–182.
Kozimala Irena, Żołnierze Wyklęci. Z dziejów partyzantki antykomunistycznej w powiecie przeworskim 1944–1956, Regionalne Towarzystwo Naukowe, Przeworsk 2015.
Krajewski Kazimierz, Łabuszewski Tomasz, „Łupaszka”, „Młot”, „Huzar”. Działalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK (1944–1952), Volumen, Warszawa 2002.
Krajewski Kazimierz, Łabuszewski Tomasz, „Żołnierze Wyklęci” Mazowsza i Podlasia 1944–1952, IPN-KŚZpNP, Warszawa–Brok 2011.
Krajewski Kazimierz, Podziemie niepodległościowe w powiecie Ostrołęka po 1944 r., w: Powiat Ostrołęka. Materiały z sesji naukowej Powiat Ostrołęka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych zorganizowanej 23 października 2008 r. przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie i Prezydenta Ostrołęki, red. Kazimierz Krajewski, IPN-KŚZpNP, Warszawa [2009], s. 13–248.
Krajewski Kazimierz, Podziemie niepodległościowe w powiecie pułtuskim po 1944 roku, w: Powiat Pułtusk. Materiały z sesji naukowej Represje i opór przeciw rządom komunistycznym w powiecie Pułtusk po 1944 zorganizowanej 16 października 2007 r. przez Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie i Wydział Historyczny Akademii Humanistycznej w Pułtusku, red. Kazimierz Krajewski, Akademia Humanistyczna w Pułtusku, IPN, Pułtusk–Warszawa [2008], s. 15–113.
Kurek Ewa, „Zapora” i „Ogień” jako symbol chłopskiego oporu przeciwko komunistycznej władzy, w: Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu. Polska – Małopolska – Podhale 1945–1956, red. Robert Kowalski, Avalon, Nowy Targ–Kraków 2008, s. 139–148.
Kurkowska-Budzan Marta, Antykomunistyczne podziemie zbrojne na Białostocczyźnie. Analiza współczesnej symbolizacji przeszłości, Historia Iagellonica, Kraków 2009.
Łabuszewski Tomasz, 5 Brygada Wileńska AK na Pomorzu, Warmii i Mazurach 1945–1947, IPN-KŚZpNP, Warszawa 2017.
Łabuszewski Tomasz, Polskie powstanie antykomunistyczne, „Biuletyn IPN” 2017, 11, s. 120–127.
Łoziński Łukasz, Kontrowersje wokół Józefa Kurasia „Ognia” i jego podkomendnych. Narracje historyków oraz mieszkańców Podhala, „Rocznik Antropologii Historii” 12, 2019, s. 191–226.
Łuczak Agnieszka, Podziemie niepodległościowe w Wielkopolsce w latach 1945–1956. Próba charakterystyki, w: Konspiracja antykomunistyczna i podziemie zbrojne w Wielkopolsce w latach 1945–1956, red. Agnieszka Łuczak, Aleksandra Pietrowicz, IPN-KŚZpNP, Poznań 2007, s. 17–41.
Makus Grzegorz, „Jastrząb” i „Żelazny” ostatni partyzanci Polesia Lubelskiego 1945–1951, Fundacja Pamiętamy, Włodawa 2008.
Makus Grzegorz, Edward Taraszkiewicz „Grot”, „Żelazny”, „Tomasz”, w: Ostatni komendanci, ostatni żołnierze 1951–1963, [red. Grzegorz Kuczyński et al.], Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, [Warszawa 2013], s. 341–365.
Makus Grzegorz, Ostanie Polskie Powstanie, https://muzeumzolnierzywykletych.pl/ostatnie-polskie-powstanie/ (dostęp: 8 IX 2020).
Mardyła Przemysław, Opór społeczny i konspiracja proweniencji narodowej na terenie Skawiny w latach 1945–1956, IPN-KŚZpNP, Kraków 2017.
Mazur Mariusz, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne, Bellona, UMCS, Warszawa–Lublin 2019.
Mazur Mariusz, Etyczne aspekty badań nad powojennym podziemiem niepodległościowym, „Przegląd Historyczny” 112, 2021, 1, s. 89–115.
Mazur Mariusz, Gramatyka emocji i uczuć we współczesnej prawicowej publicystyce na temat powojennego polskiego podziemia niepodległościowego, „Historyka. Studia Metodologiczne” 48, 2018, s. 287–306.
Mazur Mariusz, Warsztat naukowy historyka w kontekście prób reinterpretacji postaci Romualda Rajsa „Burego”, http://ohistorie.eu/2020/02/27/mariusz-mazur-warsztat-naukowy-historyka-w-kontekscie-prob-reinterpretacji-postaci-romualda-rajsa-burego/ (dostęp: 30 IX 2020).
Motyka Grzegorz, Grupa Operacyjna „Puchaczów” – mechanizm komunistycznej pacyfikacji na przykładzie zapoznanego epizodu akcji „Wisła 1947 roku”, „Dzieje Najnowsze” 52, 2020, 1, s. 205–220.
Motyka Grzegorz, Obywatel „Igła” – krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna kontrrewolucji wyklętych, ISP PAN, Warszawa 2018.
Motyka Grzegorz, W kręgu „Łun w Bieszczadach”. Szkice z najnowszej historii polskich Bieszczad, Rytm, Warszawa 2009.
Motyka Grzegorz, Wnuk Rafał, Pany i rezuny. Współpraca AK-WiN i UPA 1945–1947, Volumen, Warszawa 1997.
Muszyński Wojciech J., Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo-Radykalny w latach 1934–1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, IPN-KŚZpNP, Warszawa 2011.
Niwiński Piotr, Działania komunistycznego aparatu represji wobec środowisk kombatantów wileńskiej AK 1945–1980, ISP PAN, Rytm, Warszawa 2009.
Niwiński Piotr, Okręg Wileński AK w latach 1944–1948, Volumen, Warszawa–Kraków 2014.
Ostapiuk Michał, Komendant „Bury”. Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa „Burego” 1913–1949, IPN-KŚZpNP, Białystok–Olsztyn–Warszawa 2019.
Ostasz Grzegorz, Okręg Rzeszowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Model konspiracji, struktura, dzieje, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2006.
Paczoska-Hauke Alicja, Działalność oddziału zbrojnego Jerzego Gadzinowskiego „Szarego” na Kujawach w 1945 r., „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2011, 34, s. 89–126.
Pamiętać o cenie wolności. Z Kazimierzem Krajewskim i Grzegorzem Wąsowskim o „Żołnierzach Wyklętych” rozmawia Barbara Polak, „Biuletyn IPN” 2007, 1–2, s. 26–30.
Piekarz Artur, Zagłada pododdziału „Uskoka” w Turowoli (26 VI 1947), „Merkuriusz Łęczyński” 2013, 26, s. 57–65.
Pietrzak Leszek, Antykomunistyczne podziemie zbrojne na terenie Inspektoratu Puławy (1944–1956), Volumen, Warszawa 2011.
Piotrowski Mirosław, Narodowe Siły Zbrojne na Lubelszczyźnie 1944–1947, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2009.
Poleszak Sławomir, Podziemie antykomunistyczne w łomżyńskiem i grajewskiem (1944– 1957), Volumen, Warszawa 2004.
Poleszak Sławomir, Wnuk Rafał, Zarys dziejów polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, w: Atlas polskiego podziemia niepodległościowego 1944–1956, red. Rafał Wnuk, Sławomir Poleszak, Lublin–Warszawa 2008, s. XXII–XXXIV.
Pomian Krzysztof, Przeszłość jako przedmiot wiedzy, Aletheia, Warszawa 1992.
Rodak Mateusz, Zjawisko bandytyzmu na ziemiach byłego Królestwa Polskiego w latach 1914–1918, w: Studia i materiały do dziejów społecznych Polski 1914–1918, red. Katarzyna Sierakowska, IH PAN, Warszawa, 2018 (Metamorfozy społeczne, t. 20), s. 15–43.
Semczyszyn Magdalena, Pacyfikacja pięciu wsi. O ciemnych kartach biografii kapitana Romualda Rajsa „Burego”, „Kwartalnik Historyczny” 127, 2020, 2, s. 369–396.
Surdej Mirosław, „Trzy konspiracje”. Historia Aleksandra Rusina ps. „Rusal”, IPN-KŚZpNP, Rzeszów–Warszawa 2020.
Surdej Mirosław, Okręg Rzeszowski Narodowej Organizacji Wojskowej – Narodowego Zjednoczenia Wojskowego w latach 1944–1947, IPN-KŚZpNP, Rzeszów–Warszawa 2018.
Sztompka Piotr, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków 2005.
Śmietanka-Kruszelnicki Ryszard, Podziemie poakowskie na Kielecczyźnie w latach 1945–1948, Societas Vistulana, Kraków 2002.
Śmietanka-Kruszelnicki Ryszard, Protokół przesłuchania jako źródło historyczne, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, 1 (3), s. 199–207.
Toborek Tomasz, Stanisław Sojczyński i Konspiracyjne Wojsko Polskie, IPN-KŚZpNP, Łódź 2015.
Turlejska Maria, Te pokolenia żałobami czarne… Skazani na śmierć i ich sędziowie 1944–1954, Aneks, Londyn 1989.
Winter Ella, Red Virtue. Human Relationships in the New Russia, Harcourt, New York 1933.
Wnuk Rafał, Problem bandytyzmu wśród żołnierzy antykomunistycznego podziemia w Polsce (1945–1947), w: Komunizm. Ideologia, system, ludzie, red. Tomasz Szarota, Neriton, IH PAN, Warszawa 2001, s. 67–79.
Wolf Eric R., Peasant Wars of the Twentieth Century, University of Oklahoma Press, Norman 1999.
Wolsza Tadeusz, Zagadnienie „rozładowania lasów” w koncepcjach Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Obczyźnie 1945–1950, „Pamięć i Sprawiedliwość” 40, 1997–1998, s. 360–375.
Wójcik Bartosz, Powstanie, którego nie było? O specyfice powojennego podziemia, http:// ohistorie.eu/2020/07/16/powstanie-ktorego-nie-bylo-o-specyfice-powojennego-podziemia/ (dostęp: 8 IX 2020).
Wykład dr. Jarosława Szarka „Bohaterowie Powstania Antykomunistycznego 1944– 1956” – Niepołomice, 13 marca 2014, https://krakow.ipn.gov.pl/pl4/aktualnosci/19917,Wyklad-dr-Jaroslawa-Szarka-Bohaterowie-Powstania-Antykomunistycznego-19441956-Ni.html (dostęp: 7 IV 2021).
Wyżga Mateusz, Homo movens. Mobilność chłopów w mikroregionie krakowskim w XVI– XVIII wieku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2019.
Zajączkowski Mariusz, Pod znakiem króla Daniela. OUN-B i UPA na Lubelszczyźnie 1944–1950, IPN-KŚZpNP, ISP PAN, Lublin–Warszawa 2016.
Zajączkowski Mariusz, Wierzchowiny i NSZ. Uwagi krytyczne na marginesie książki Mariusza Bechty i Wojciecha J. Muszyńskiego „Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956”, „Dzieje Najnowsze” 2018, 4, s. 281–298.
Zaremba Marcin, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Znak, ISP PAN, Kraków 2012.
Zblewski Zdzisław, Okręg Krakowski Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” 1945–1948. Geneza, struktury, działalność, Societas Vistulana, Kraków 2005.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 451
Number of citations: 0
