Śmierć Marcelego Lubomirskiego w 1809 roku. Kreowanie wzorca bohatera, sensacyjna plotka i realia pola bitwy
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2022.129.1.03Słowa kluczowe
plotka, iluminaci, masoneria, Sandomierz, wojna, bitwaAbstrakt
Śmierć ks. Marcelego Lubomirskiego podczas szturmu na Sandomierz w 1809 r. odbiła się głośnym echem w kręgu polskiej elity politycznej i kulturalnej jako przykład patriotycznego poświęcenia i bohaterskiej śmierci na polu chwały. Zawarte w źródłach informacje na jej temat pozwalają snuć interesujące wnioski na temat ówczesnej mentalności. Na przykładzie salonowych pogłosek o związkach Lubomirskiego z tajnym stowarzyszeniem iluminatów, autor podejmuje kwestię plotki jako źródła historycznego, jej związków z rzeczywistością i wyobrażeń o tajnych stowarzyszeniach w początkach XIX w. W drugiej części artykułu dokonano konfrontacji kilku przekazów w źródłach mówiących o okolicznościach śmierci Lubomirskiego, które skłaniają do refleksji z zakresu psychologii ówczesnego pola walki.
Bibliografia
Edycje źródłowe
[Barruel Augustin], Historia jakobinizmu wyjęta z dzieł księdza Barruel, t. 4, [nakł. Raczyńskiego], Berdyczów 1812.
Białkowski Antoni, Wspomnienia starego żołnierza, Armagedon, Gdynia 2003.
Dał nam przykład Bonaparte. Wspomnienia i relacje żołnierzy polskich 1796–1815, t. 1, red. Robert Bielecki, Andrzej Tyszka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1984.
Dziennik historyczny i korespondencja polowa generała Michała Sokolnickiego 1809 r., oprac. Bronisław Pawłowski, PAU, Kraków 1932.
Krasiński Józef, Pamiętniki (1790–1831), oprac. Fr. Reuttowicz [pseud.], drukiem i w komisie J.I. Kraszewskiego, Poznań 1877.
Plutarch, Żywoty sławnych mężów, oprac. Tadeusz Sinko, przeł. Mieczysław Brożek, Ossolineum, Wrocław 1953.
Potocki Stanisław Kostka, Pochwała walecznych Polaków w wojnie 1809 r. poległych, w: Pochwały, mowy, y rozprawy Stanisława hrabi Potockiego, Senatora Wojewody [...], cz. 1, Zawadzki i Węcki, Warszawa 1816.
Przyborowski Walery, Zdobycie Sandomierza. Opowiadanie historyczne z 1809 r., Warszawa 1912, s. 128.
Raczyński Atanazy, Dziennik, t. 1: Wspomnienia z dzieciństwa. Dziennik 1808–1830, oprac. Aleksander W. Labuda, Michał Mencfel, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2018.
Rzewuski Henryk, Teofrast polski, w: Henryk Rzewuski, Pisma, t. 3, B.M. Wolff, Petersburg 1851.
Sołtyk Roman, Relation des opérations de l’armée aux ordres du prince Joseph Poniatowski pendant la campagne de 1809 contre les Autrichiens, Gaultier-Laguionie, Paris 1841.
Weyssenhoff Jan, Pamiętniki, wyd. Józef Weyssenhoff, Gebethner i Wolff, Warszawa–Kraków 1904.
Opracowania
Czubaty Jarosław, Ci, „których śmierć pozazdrościła Ojczyźnie”. Obraz żołnierskiej śmierci w polskiej epoce napoleońskiej, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 64, 2016, 2, s. 251–256.
Danilewicz-Zielińska Maria, Mistyk w kręgu oświeconych, w: Maria Danilewicz-Zielińska, Próby przywołań. Szkice literackie, oprac. Marek Zieliński, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 1992.
Danilewicz-Zielińska Maria, „The King of the New Israel”. Thaddeus Grabianka (1740– 1807), „Oxford Slavonic Papers. New Series” 1, 1968, s. 49–73.
Dermenghem Emile, Joseph de Maistre mystique, Editions d’Aujourdhui, Le Plan-de-la-Tour, 1980.
Deszczyńska Martyna, Polskie kontroświecenie, BEL Studio, Warszawa 2011.
Dunbar Robin I.M., Gossip in Evolutionary Perspective, „Review of General Psychology” 8, 2004, 2, s. 100–110.
Gembarzewski Bronisław, Wojsko Polskie. Księstwo Warszawskie 1807–1814, Gebethner i Wolff, Warszawa–Kraków 1905.
Goffman Erving, Człowiek w teatrze życia codziennego, Aletheia, Warszawa 2000.
Hass Ludwik, Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX wieku, Ossolineum, Wrocław–Warszawa–Kraków 1982.
Jarzewicz Jarosław, Świątynia pamięci. O kościele – mauzoleum Raczyńskich w Rogalinie, Muzeum Narodowe, Poznań 2005.
Kamionowska Julita, „«Plotki, nieplotki, bajki, niebajki». Opowieści niezwykłe w polskich pamiętnikach z pierwszej połowy XIX wieku”, praca magisterska, 2017, Wydział Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego.
Łotman Jurij, Dekabrysta w życiu codziennym. Zachowanie codzienne jako kategoria historyczno-psychologiczna, w: Semiotyka dziejów Rosji, wyb. Bogusław Żyłko, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1993, s. 254–320.
Mencfel Michał, Atanazy Raczyński (1788–1874). Biografia, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2016.
McMahon Darrin M., Enemies of the Enlightenment. The French Counter-Enlightenment and the Making of Modernity, Oxford University Press, Oxford 2001.
Oświecenie nieoświecone. Człowiek, natura i magia, red. Danuta Kowalewska, Agata Roćko, Filip Wolański, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Warszawa 2018.
Pawłowski Bronisław, Wojna polsko-austriacka 1809 r., Volumen–Bellona, Warszawa 1999.
Rolle Kazimierz, Grabianka Tadeusz, PSB, t. 8, Wrocław–Kraków–Warszawa 1959–1960, s. 462–463.
Sławiński Piotr, Książę Marceli Lubomirski (1792–1809). Pamięć, Legenda i pośmiertne losy, w: Pamiętny rok 1809. Obchody 200. rocznicy walk o Sandomierz w 1809 r., red. Krzysztof Burek, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, Sandomierz 2010.
Szyndler Bartłomiej, Dyktator. Generał Józef Chłopicki (1771–1854), Wydawnictwo WSP, Częstochowa 1998.
Treunefest Gustav Amon von, Geschichte des k. k. Infanterie-Regiments Nr. 20 Friedrich Wilhelm, Kronprinz des Deutschen Reiches und Kronprinz von Preussen, Verlag des Regiments, Wien 1878.
Ugniewski Piotr, Zamach na Gustawa III. Relacja polskiego świadka – autentyk czy apokryf?, „Przegląd Historyczny” 99, 2008, 4, s. 651–659.
Ujejski Józef, Król Nowego Izraela. Karta z dziejów mistyki wieku oświeconego, Kasa im. J. Mianowskiego – Instytut Popierania Polskiej Twórczości Naukowej, Warszawa 1924.
Wojtowicz Jerzy, Abbé Barruel – apostoł kontrrewolucji (studium z dziejów tzw. teorii spiskowej), w: Między wielką polityką a szlacheckim partykularzem. Studia z dziejów nowożytnej Polski i Europy, red. Kazimierz Wajda, Wydawnictwo UMK, Toruń 1993, s. 57–70.
Wójcicki Jacek, Stanisław Kostka Potocki i mowa ku czci poległych w roku 1809, „Napis” seria 9, 2003, s. 143–171.
Zahorski Andrzej, Lubomirski Michał, PSB, t. 18, Wrocław–Warszawa–Kraków 1973, s. 38–40.
Złomska Małgorzata, Nosarzewski Jan Maciej, PSB, t. 23, Wrocław–Warszawa–Kraków 1978, s. 211–213.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 412
Liczba cytowań: 0
