W drodze do domu. Kultury pamięci przymusowej migracji Niemców po 1945 roku w kinematografiach niemieckich
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2021.128.4.05Słowa kluczowe
kinematografie RFN i NRD, kultury pamięci, strategie reprezentacji wysiedleń, pamięć medialna, przymusowa migracjaAbstrakt
Artykuł podejmuje kwestie filmowej reprezentacji przymusowych wysiedleń Niemców ze wschodnich terenów Rzeszy po 1945 r. w kontekście kultur pamięci medialnej kinematografii niemieckich (alianckich stref okupacyjnych, Niemieckiej Republiki Demokratycznej, Republiki Federalnej Niemiec i zjednoczonych Niemiec). Autor wskazuje na podległość strategii artystycznych przywołanych filmów wobec aktualnych dyskursów pamięci i lansowanych modeli państwowotwórczych. Identyfikuje grupę filmów tużpowojennych, zabezpieczających ślady pamięci migracyjnej, wskazuje na mechanizmy pamięci przesiedleń w kinie NRD (zadekretowany antyfaszyzm) oraz narratywy wypędzeń w kinie Niemiec Zachodnich (nostalgia za utraconą ojczyzną, kolumny wypędzonych w drodze), zwraca wreszcie uwagę na pracę pamięci leżącą u podstaw praktyk wspominania.
Bibliografia
Filmografia
Anusia z Tharau (Ännchen von Tharau), reż. Wolfgang Schleif, RFN 1954.
Blaszany bębenek (Die Blechtrommel), reż. Volker Schlöndorff, RFN–Francja 1979.
Dzieciństwo (Kindheit), reż. Siegfried Kühn, NRD 1986.
Dziewczyna o imieniu Marion (Das Mädchen Marion), reż. Wolfgang Schleif, RFN 1956.
Dziewczyna z domu poprawczego (Vergeßt mir meine Traudel nicht), reż. Kurt Maetzig, NRD 1957.
Film bez tytułu (Film ohne Titel), reż. Rudolf Jugert, brytyjska strefa okupacyjna 1948.
Gustloff – rejs ku śmierci (Die Gustloff), cz. 1: Port nadziei (Hafen der Hoffnung), cz. 2: Ucieczka przez Bałtyk (Flucht über die Ostsee), reż. Joseph Vilsmaier, RFN 2008.
Jak długo jesteś (So lange du da bist), reż. Harald Braun, RFN 1953.
Jauche i Levkojen (Jauche und Levkojen), reż. Günter Gräwert, Rolf Hädrich, Rainer Wolffhardt, RFN 1977 (serial tv).
Klęski i nadzieje (Wege übers Land), reż. Martin Eckermann, NRD 1968 (serial tv).
Kolberg, reż. Veit Harlan, Niemcy 1945.
Między dniem wczorajszym a jutrzejszym (Zwischen gestern und morgen), reż. Harald Braun, amerykańska strefa okupacyjna 1947.
Miłość w Królewcu (Eine Liebe in Königsberg), reż. Peter Kahane, RFN 2006.
Mordercy są wśród nas (Die Mörder sind unter uns), reż. Wolfgang Staudte, radziecka strefa okupacyjna 1946.
Most (Die Brücke), reż. Artur Pohl, radziecka strefa okupacyjna 1949.
Muzeum ziemi ojczystej (Heimatmuseum), reż. Egon Günther, RFN 1988.
Noc zapadła nad Gotenhafen (Nacht fiel über Gotenhafen), reż. Frank Wisbar, RFN 1960.
Pałace i chaty (Schlösser und Katen), cz. 1: Garbaty Anton (Der krumme Anton), cz. 2: Powrót Annegret (Annegrets Heimkehr), reż. Kurt Maetzig, NRD 1957.
Poddany (Der Untertan), reż. Wolfgang Staudte, NRD 1951.
Ucieczka (Die Flucht), reż. Kai Wessel, RFN 2007.
W tamtych dniach (In jenen Tagen), reż. Helmut Käutner, brytyjska strefa okupacyjna 1946.
Wieczny Żyd (Der ewige Jude), reż. Fritz Hippler, Niemcy 1940.
Wolny kraj (Freies Land), reż. Milo Harbich, radziecka strefa okupacyjna 1946.
Wróżby kumaka (Unkenrufe), reż. Robert Gliński, RFN–Polska 2005.
Zielone jest wrzosowisko (Grün ist die Heide), reż. Hans Deppe, RFN 1951.
Zimowy ojciec (Wintertochter), reż. Johannes Schmid, Niemcy–Polska 2010.
Edycje źródłowe
Grass Günter, Blaszany bębenek, przeł. Sławomir Błaut, Vis-a-vis, Kraków 2020.
Grass Günter, Idąc rakiem. Nowela, przeł. Sławomir Błaut, Polnord – Oskar, Gdańsk 2002.
Höntsch Ursula, My, dzieci przesiedleńców, przeł. Halina Białek, wiersze tłum. Wojciech Grzelak, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1993.
Krockow Christian von, Czas kobiet. Wspomnienia z Pomorza 1944–1947. Według relacji Libussy Fritz-Krockow, przeł. Iwona Burszta-Kubiak, CDN, Warszawa 1990.
Wolf Christa, Wzorce dzieciństwa, przeł. Sławomir Błaut, Czytelnik, Warszawa 1981.
Opracowania
Amos Heike, Die Vertriebenenpolitik der SED 1949 bis 1990, R. Oldenbourg, Munich 2009.
Ash Timothy Garton, Niemieckość NRD, przeł. Anna Szafranek, Aneks, Londyn–Warszawa 1989.
Assmann Jan, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, przeł. Anna Kryczyńska-Pham, wstęp i red. nauk. Robert Traba, WUW, Warszawa 2008.
Ast Michaela S., Flucht und Vertreibung im bundesdeutschen Spielfilm der 1950er-Jahre, 2012, https://www.bpb.de/geschichte/zeitgeschichte/deutschlandarchiv/74912/flucht-und-vertreibung (dostęp: 17 IX 2020).
Bartosz Julian, Hajduk Ryszard, Rodowody rewizjonistów, Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1965.
Ebbrecht Tobias, Geschichtsbilder im medialen Gedächtnis. Filmische Narrationen des Holocaust, Transcript, Bielefeld 2011.
Erll Astrid, Kollektives Gedächtnis und Erinnerungskulturen. Eine Einführung, J.B. Metzler, Stuttgart 2005.
Erll Astrid, Wodianka Stephanie, Einleitung. Phänomenologie und Methodologie des „Erinnerungsfilms”, w: Film und kulturelle Erinnerung. Plurimediale Konstellationen, red. Astrid Erll, Stephanie Wodianka, De Gruyter, Berlin–New York 2008, s. 1–20.
Glaser Herrmann, Kultura RFN. Zarys historii 1945–1989, przeł. Krystyna Krzemieniowa, Oficyna Naukowa, Warszawa 2002.
Greffrath Bettina, Gesellschaftsbilder der Nachkriegszeit. Deutsche Spielfilme 1945–1949, Centaurus-Verlagsgesellschaft, Pfaffenweiler 1995.
Gwóźdź Andrzej, Heimatfilm albo realizm kapitalistyczny Niemiec Zachodnich, w: idem, Obok kanonu. Tropami kina niemieckiego, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2011, s. 179–200.
Gwóźdź Andrzej, My u nich – oni u nas, czyli dobrosąsiedztwo w „Opętaniu” Stanisława Lenartowicza i „Kluczach” Egona Günthera, w: W drodze do sąsiada. Polsko-niemieckie spotkania filmowe, red. Andrzej Dębski, Andrzej Gwóźdź, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2013, s. 95–114.
Gwóźdź Andrzej, Zaklinanie rzeczywistości. Filmy niemieckie i ich historie 1933–1949, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2020 (wyd. 2, popr. i uzup.), s. 240–242.
Huyssen Andreas, Present Pasts. Media, Politics, Amnesia, w: idem, Present Pasts. Urban Palimpsests and the Politics of Memory, Stanford University Press, Stanford, CA 2003, s. 11–29.
Klejsa Konrad, Pamięć lat nazizmu w niemieckim filmie fabularnym lat 1946–1965, Wydawnictwo UŁ, Wydawnictwo Biblioteki PWSFTiT, Łódź 2015.
Kossert Andreas, Kalte Heimat. Die Geschichte der deutschen Vertriebenen nach 1945, Siedler, München 2008.
Krzemiński Adam, Dwie wizje pamięci, w: idem, Lekcje dialogu. Mowy, eseje i wywiady (Grass, Weizsäcker, Küng, Dönhoff, Habermas, Winkler, von Thadden i inni), Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2010, s. 139–147.
Lexikon der Vertreibungen. Deportation, Zwangsaussiedlung und ethnische Säuberung im Europa des 20. Jahrhunderts, red. Detlef Brandes, Holm Sundhaussen, Stefan Troebst, Böhlau, Wien–Köln–Weimar 2009.
Maaz Hans-Joachim, Zator uczuć. Psychogram pewnego społeczeństwa, przeł. Jacek Galewski, PIW, Warszawa 2019.
Paul Gerhard, Der Flüchtlingstreck. Bilder von Flucht und Vertreibung als europäische lieux de memoires, w: Das Jahrhundert der Bilder, t. 1: 1900 bis 1949, red. Gerhard Paul, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2009, s. 666–673.
Richter Erika, Dichtung und Wahrheit. Zwei Filme von Siegfried Kühn: „Don Juan – Karl-Liebknecht-Str. 78” und „Kindheit”, w: broszura do edycji DVD filmów, Icestorm Entertainment, red. Ralf Schenk, Berlin 2015, s. 2–11.
Röger Maren, Ucieczka, wypędzenie i przesiedlenie. Medialne wspomnienia i debaty w Niemczech i w Polsce po 1989 roku, przeł. Tomasz Gabiś, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2016.
Röger Marion, Ucieczka, wypędzenie i utrata ojczyzny w filmach polskich i niemieckich, przeł. Renata Makarska, w: Polska i Niemcy. Filmowe granice i sąsiedztwa, red. Konrad Klejsa, współpraca red. Schamma Schahadat, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław 2012, s. 171–190.
Sowade Hanno, Das Thema im westdeutschen Nachkriegsfilm, w: Flucht, Vertreibung, Integration, [red. Petra Rösgen], Kerber, Bielefeld 2006, s. 124–131.
Tiews Alina Laura, Fluchtpunkt Film. Integrationen von Flüchtlingen und Vertriebenen durch den deutschen Nachkriegsfilm 1945–1990, Be.Bra Wissenschaft, Berlin 2017.
Trajman Joanna, Narodowy socjalizm w kinie zjednoczonych Niemiec, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław 2014.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 453
Liczba cytowań: 0
