Stosunki władzy na linii Smetona–Voldemaras. Rola organizacji Żelaznego Wilka w litewskim systemie politycznym
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2021.128.4.04Słowa kluczowe
Antanas Smetona, Augustinas Voldemaras, Żelazny Wilk, system polityczny, zamach stanu, voldemaryści, mniejszość polska, mniejszość żydowskaAbstrakt
Podejmując problematykę rozwoju i roli stosunków między Antanasem Smetoną a Augustinasem Voldemarasem oraz grup ich zwolenników w litewskim systemie politycznym w latach 1926–1940, należy wskazać podstawowe elementy, które przyczyniły się do wywołania konfliktu pomiędzy dwoma przywódcami Związku Narodowców, a mianowicie znaczenie tajnych organizacji paramilitarnych (takich jak Żelazny Wilk) w reżimie Smetony i Voldemarasa, kwestię ideologii i myśli politycznej oraz politykę wewnętrzną wobec mniejszości narodowych na Litwie. Zakres przedmiotowy artykułu wytycza konflikt w łonie partii rządzącej. Zakres podmiotowy natomiast odnosi się do prezydenta Republiki Litewskiej Antanasa Smetony, premiera Augustinasa Voldemarasa oraz działalności organizacji voldemarystów. Zakres terytorialny obejmuje ziemie litewskie oraz obszary będące pod administracją litewską (m.in. obszar Kłajpedy). Ramy chronologiczne pola badawczego wyznaczają lata 1926–1940.
Bibliografia
Edycje źródłowe
Augustino Voldemaro 1931.III.31 laiskas J. Gobiui // A. Valatkos dokumentų rinkinys.
Mitkiewicz Leon, Wspomnienia kowieńskie 1938–1939, Bellona, Warszawa 1990.
Musteikis Kazys, Prisiminimų fragmentai, Mintis, London 1970.
Povilaitis Augustinas, Neramios dienos, Atmintis, Kaunas 1996.
Pyragius Jonas, Kovosiu kol gyvas, „Mūsų sparnai” 1993.
Raštikis Stasys, Kovose dėl Lietuvos, t. 1, Lituanus, Vilnius 1990.
Smetona Antanas, Pasakyta parašyta (1927–1934), Spindulys, Kaunas 1935.
Voldemaras Augustinas, Pastabos sauelydžio valandą, Mintis, Vilnius 1992.
Opracowania
Anušauskas Arvydas, Lietuvos slaptosios tarnybos. 1918–1940, Mintis, Vilnius 1993.
Augustaitis Jonas, Antanas Smetona ir jo veikla, Chicagos lietuvių literatūros draugija, Chicago 1965.
Buchowski Krzysztof, Polacy w niepodległym państwie litewskim 1918–1940, Instytut Historii UwB, Białystok 1999.
Budecki Zdzisław, Stosunki polsko-litewskie po wojnie światowej 1918–1928, Koło Naukowe Szkoły Nauk Politycznych, Warszawa 1928.
Dzierżek Dorota Maria, Antanas Smetona – litewski wariant przywództwa politycznego w systemie autorytarnym, w: Kryzys przywództwa we współczesnej polityce, red. Wawrzyniec Konarski, Agnieszka Durska, Szymon Bachrynowski, Wydawnictwo SWPS Academica, Warszawa 2011.
Eidintas Alfonsas, Antanas Smetona ir jo aplinka, Mokslo ir enciklopedijų leidybos centras, Vilnius 2012.
Eidintas Alfonsas, Antanas Smetona. Politinės biografijos bruožai, Mintis, Vilnius 1990.
Gustainis Valentinas, Nuo Griškabūdžio iki Paryžiaus, Spindulys, Kaunas 1991.
Kasparavičius Algimantas, Lietuviai ir žydai katastrofos išvakarėse. Iššūkiai ir įvaizdžiai, w: Kai ksenofobija virsta prievarta. Lietuvių ir žydų santykių dinamika XIX a. – XX a. pirmoje pusėje, red. Vladas Sirutavičius, Darius Staliūnas, Lietuvos istorijos institutas Leidykla, Vilnius 2005.
Kasperavičius Algis, Dyskusje w społeczeństwie litewskim o przyszłości Wilna oraz o kwestii nawiązania stosunków dyplomatycznych z Polską w 1934 r., „Studia Podlaskie” 7, 1997, s. 113–123.
Kierończyk Przemysław, Antanas Smetona i jego czasy, w: Reżimy, [rada red. Tomasz Karasek et al.], Stowarzyszenie Pro Societas, Ośrodek Analiz Polityczno-Prawnych, Gdańsk 2009 (Disputatio, t. 8), s. 103–120.
Liekis Šarūnas, Žydai: „kaimynai” ar „svetimieji”? Etninių mažumų problematika Lietuvoje istorijos moksle, „Genocidas ir rezistencija” 2002, 2 (12), s. 75.
Lietuvos Respublikos Ministrai Pirmininkai (1918–1940), [red. Vytautas Spečiūnas], Alma littera, Vilnius 1997.
Łossowski Piotr, Litwa, Trio, Warszawa 2001 (Historia państw świata XX wieku).
Łossowski Piotr, Kraje bałtyckie na drodze od demokracji parlamentarnej do dyktatury (1918–1934), Ossolineum, Wrocław 1972.
Łossowski Piotr, Stosunki polsko-litewskie 1921–1939, IH PAN, Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna, Warszawa–Łowicz 1997.
Malužinas Martinas, Rozwój sportu litewskiego w okresie międzywojennym pod auspicjami tajnej profaszystowskiej organizacji polityczno-militarnej Żelazny Wilk, w: Polityczne kształty sportu, red. Andrzej Dubicki, Rafał Jung, Michał M. Kobierecki, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2020, s. 145–159.
Markevičius Kęstutis, Voldemarininkų politinis judėjimas 1929–1934 m., Vytauto Didžiojo Universitetas, Kaunas 2012.
Merkelis Aleksandras, Antanas Smetona. Jo visuomeninė, kultūrinė ir politinė veikla, Vyčio paramos fondas, New York 1964.
Motuzas Antanas, Sparnuotieji metai, „Karys” 1980, 2, s. 48.
Rudis Gediminas, Augustinas Voldemaras ir voldemarininkai, A. Voldemaras, Pastabos saulėlydžio valandą, Mintis, Vilnius 1992.
Rudis Gediminas, Lietuvos karininkijos nuotaikų 1934 m. analizė, Vilnius 1999.
Truska Liudas, „Aksominė” Antano Smetonos diktatūra Lietuvoje (1927–1940), w: Diktatūriniai ir autoritariniai režimai Vidurio ir Rytų Europoje XX amžiaus pirmoje pusėje. Ar išmoktos istorijos pamokos?, Danielius, Vilnius 2007.
Truska Liudas, Lietuviai ir Žydai nuo XIX a. pabaigos iki 1941 m. birželio, Vilniaus Pedagoginis Universitetas, Vilnius 2005.
Truska Liudas [et al.], Lietuvos Respublikos prezidentai. Antanas Smetona, Aleksandras Stulginskis, Kazys Grinius, Algirdas Mykolas Brazauskas, Valstybinis leidybos centras, Vilnius 1995.
Truska Liudas, Vareikis Vygantas, Holokausto prielaidos. Antisemitizmas Lietuvoje XIX antroji pusė – 1941 m. birželis, Margi raštai, Vilnius 2004.
Vaičenonis Jonas, Lietuvos kariuomenė valstybės politinio gyvenimo verpetuose 1927–1940, Baltos Lankos, Vilnius 2004.
Venclauskas Linas, Nauji žydų svetimumo aspektai XX amžiaus trečiojo-ketvirtojo dešimtmečių lietuvių periodikoje, „Dabai ir dienos” 2010, 54, s. 76.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 875
Liczba cytowań: 0
