Latyfundium Tęczyńskich w XVII wieku. Dobra i właściciele
DOI:
https://doi.org/10.12775/KH.2021.128.3.01Słowa kluczowe
Tęczyńscy herbu Topór, dobra ziemskie Tęczyńskich w XVII w., latyfundia magnackie, genealogia, magnateria polska przełomu XVI i XVII w., dzieje Rzeczypospolitej w XVI i XVII w.Abstrakt
Tęczyńscy herbu Topór od XIV do XVII w. należeli do ścisłej elity możnowładczej a następnie magnackiej Królestwa Polskiego, później Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Dziejom tego rodu poświęcono bardzo dużo miejsca w polskiej literaturze historycznej. Stosunkowo niewiele pisano jednak o należących do Tęczyńskich majątkach. Wydawać by się mogło, że zarówno genealogia tej rodziny, jak i dzieje należącego do niej latyfundium nie kryją już żadnych tajemnic. Badania podjęte przez autora przeczą jednak temu mniemaniu. W prezentowanym tu artykule, przy okazji przedstawiania dziejów latyfundium rodziny Tęczyńskich w XVII w. dokonano kilku istotnych korekt i uzupełnień dotyczących stosunków rodzinnych i dziejów życia przedstawicieli dwóch ostatnich pokoleń tej możnej i zasłużonej dla kraju rodziny.
Bibliografia
Edycje źródłowe
Cynerski Rachtamowicz Jan, Thesaurus meritorum. Ad festum Nuptiale Illustrissimi ac Magnifici Dni, D. Ioannis Nicolai a Zurow Daniłowicz, Supremi Thesaurarij Regni, Praemislien. Samborien. Drohobycen. Colsen. Korsunen. Ratinen. etc. etc. etc. Capitanei. Et Lectissimae Virginis Sophiae Comitissae a Tęczyn, Illustriss: olim et Mag. Dni, Stanislai Comitis a Tęczyn, Palatini Lublinensis unicae Filiae, Cracoviae 1638.
Fontes Lublinenses, t. 9: Miscellanea Lublinensia. Raptularz Zbigniewa Borowskiego z lat 1604–1644. Taksa cen towarów sporządzona przez komisję sejmową w Lublinie w 1628 r., oprac. Henryk Gmiterek, Archiwum Państwowe w Lublinie, Lublin 2017.
Hińcza Marcin, Plęsy anyołow Jezusowi narodzonemu, najswiętszego Krzyża tance, Kraków 1636 [właściwie 1638].
[Kochanowski Andrzej], Niebieskie planety gornym oddane sphaerom, przy pogrzebie Iaśnie Wielmożnego Iego Mości P. Iana Mikolaia z Zurowa Danilowicza, podskarbiego wielkiego koronnego, przemyskiego, samborskiego, doleńskiego, drohobyckiego, ratyńskiego, etc. etc. starosty. Przez W. O. Alexandra a Jesu Karmelitę Bossego w Lublinie w kościele panien karmelitanek bossych, od Iasnie Wielmożney I. M. P. Zophiey chrabianki z Teczyna Daniłowiczowey podkskarbiny wielkiej koronney, wespół z Iaśnie Wielmożnym Małżonkiem, pod tytułem Niepokalanego Poczęcia Panny Przenaświętszey nowo fundowanym, Kraków 1650.
Księga wpisów kancelarii koronnej podkanclerzego Tomasza Zamoyskiego z lat 1628–1635 ze zbiorów sztokholmskiego Riksarkivet sygnatura Skokloster E[nskilda] 8636, oprac. Wojciech Krawczuk, Historia Iagellonica, Kraków 1999 (Sumariusz Metryki Koronnej, t. 1).
Liber mortuorum monasterii Strzelnensis ordinis Praemonstratensis, wyd. Wojciech Kętrzyński, Gubrynowicz & Schmidt, Lwów 1888 (MPH, t. 5), s. 719–767.
Ossoliński Jerzy, Pamiętnik, oprac. Władysław Czapliński, PIW, Warszawa 1976.
Ossoliński Zbigniew, Pamiętnik, oprac. Józef Długosz, PIW, Warszawa 1983.
Pierzakowicz Modest, Gorskość śmierci na pogrzebie Theophili z Tęczyna Kopciowey woiewodzanki lubelskiey w kościele opolskim wspomniona, Lublin [1635].
Radziwiłł Albrycht Stanisław, Memoriale rerum gestarum in Polonia 1632–1656, oprac. Adam Przyboś, Roman Żelewski, Ossolineum, t. 2: 1634–1639, Wrocław 1970; t. 3: 1640–1647, Wrocław 1972; t. 4: 1648–1656, Wrocław 1975.
Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1629, oprac. Wanda Domin [et al.], red. Stefan Inglot, Ossolineum, Wrocław 1956.
Rejestr poborowy województwa krakowskiego z roku 1680 wraz z aneksem miast według rejestru z roku 1655, oprac. Edward Trzyna, Stanisław Żyga, red. Stefan Inglot, Ossolineum, Wrocław 1959.
Rejestr poborowy województwa lubelskiego (powiat lubelski i urzędowski z r. 1626, ziemia łukowska z r. 1620), oprac. Jan Kolasa, Kamila Schuster, red. Stefan Inglot, PWN, Wrocław 1957.
Sobieski Jakub, Mowy pogrzebowe, wyd. Maria Barłowska, Małgorzata Ciszewska, Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo, Warszawa 2019.
Stanisława Temberskiego roczniki 1647–1656, wyd. Wiktor Czermak, nakł. Akademii Umiejętności, Kraków 1897 (Scriptores Rerum Polonicarum, t. 16).
Trepka Walerian Nekanda, Liber generationis plebeanorum („Liber chamorum”), cz. 1: Wstępy wydawców i tekst, wyd. Włodzimierz Dworzaczek, Julian Bartyś, Zbigniew Kuchowicz, red. Włodzimierz Dworzaczek, Ossolineum, Wrocław–Warszawa– Kraków 1963.
Ziemie Ruskie, Ukraina (Kijów–Bracław), dział 2, wyd. Aleksander Jabłonowski, Gebethner & Wolf, Warszawa 1893 (Źródła dziejowe, t. 21, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. 10).
Opracowania
Anusik Zbigniew, Dobra ziemskie książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, w: idem, Studia i szkice staropolskie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011, s. 495–552.
Anusik Zbigniew, Dobra ziemskie Tęczyńskich w XIV–XVII wieku, w: idem, Studia i szkice staropolskie, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2011, s. 175–217.
Anusik Zbigniew, Dwa ostatnie pokolenia Tęczyńskich herbu Topór. Kilka korekt i uzupełnień dotyczących genealogii rodu, „Przegląd Historyczny” 111, 2020, 4, s. 725–743.
Anusik Zbigniew, Latyfundia książąt Zbaraskich w XVI i XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 8, 2009, 1, s. 17–77.
Anusik Zbigniew, Latyfundia panów na Tęczynie. Kilka refleksji w związku z książką Janusza Kurtyki, „Przegląd Nauk Historycznych” 2, 2003, 2 (4), s. 217–256.
Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej, Epoka przełomu z wieku XVI-go na XVII-ty, Dział II-gi, „Ziemie ruskie” Rzeczypospolitej, oprac. Aleksander Jabłonowski, Akademia Umiejętności w Krakowie, Warszawa–Wiedeń 1899–1904.
Barłowska Maria, „Bo przystoi by mężne tak wieziono ciała”. Mowy przy wyprowadzaniu ciała rycerza z obozu, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 7, 2010, s. 57–69.
Biedrzycka Agnieszka, Szyszkowski Mikołaj, PSB, t. 50, Warszawa–Kraków 2014–2015, s. 406–413.
Bondyra Wiesław, Własność ziemska w województwie bełskim w czasach saskich, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2015.
Boniecki Adam, Herbarz polski, t. 6, 11, Gebethner & Wolf, Warszawa 1903, 1907.
Borkowska Małgorzata, Zakonnice pominięte w tablicach Dworzaczka, „Nasza Przeszłość” 97, 2002, s. 259–302.
Byliński Janusz, Sejm z 1611 roku. W nowym opracowaniu, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2016.
Chłapowski Krzysztof, Realizacja reform egzekucji dóbr 1563–1665. Sprawa zastawów królewszczyzn małopolskich, PWN, Warszawa 1984.
Chłapowski Krzysztof, Starostowie w Małopolsce 1565–1668, w: Społeczeństwo staropolskie. Studia i szkice, t. 4, red. Anna Izydorczyk, Andrzej Wyczański, PWN, Warszawa 1986, s. 105–178.
Chynczewska-Hennel Teresa, Ostrogski Janusz, PSB, t. 24, Wrocław 1979, s. 481–486.
Dworzaczek Włodzimierz, Genealogia, t. 2 (Tablice), PWN, Warszawa 1959.
Dworzaczek Włodzimierz, Gostomski Jan, PSB, t. 8, Wrocław–Warszawa–Kraków 1959–1960, s. 366–367.
Filipczak-Kocur Anna, Proces o spadek po księżniczce Barbarze Zbaraskiej-Tęczyńskiej, w: Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, t. 1, red. Stanisław Grodziski [et.al.], Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, s. 221–230.
Gil Czesław, Karmelici bosi w Polsce 1605–1655, „Nasza Przeszłość” 18, 1977, s. 114–125.
Gmiterek Henryk, Sobieski Marek, PSB, t. 39, Warszawa–Kraków 1999–2000, s. 502–504.
Gruszecki Stefan, Miński Stanisław, PSB, t. 21, Wrocław 1976, s. 320–322.
Grzeszczuk Stanisław, Opaliński Łukasz, PSB, t. 24, Wrocław 1979, s. 93–96.
Hejnosz Wojciech, Daniłowicz Jan Mikołaj, PSB, t. 4, Kraków 1938, s. 415–416.
Kłodziński Abdon, Tęczyńscy. Pogląd na rozwój, zamożność i znaczenie rodu, „Sprawozdania Komisyi do badania Historyi Sztuki” 9, 1913, szp. 243–260.
Kempa Tomasz, Mikołaj Krzysztof Radziwiłł Sierotka (1549–1616) wojewoda wileński, Semper, Warszawa 2000.
Kotowa Ida, Barzina z Ojrzanowa Dorota, PSB, t. 1, Kraków 1935, s. 346.
Kurtyka Janusz, Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), Księgarnia Akademicka, Kraków 1999.
Lepszy Kazimierz, Firlejowa Agnieszka, PSB, t. 7, Kraków 1948–1958, s. 17–18.
Lubczyński Mariusz, Tarło Piotr Aleksander (Aleksander Piotr), PSB, t. 52, Warszawa–Kraków 2018–2019, s. 311–314.
Lulewicz Henryk, Radziwiłł Mikołaj Krzysztof zwany Sierotką, PSB, t. 30, Wrocław 1987, s. 349–361.
Łoziński Władysław, Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, t. 1–2, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1957 (wyd. 5).
Niesiecki Kasper, Herbarz polski, t. 9, wyd. Jan N. Boborowicz, Breitkopft & Haertel, Lipsk 1842.
Opaliński Edward, Rodziny wielkosenatorskie w Wielkopolsce, na Kujawach i na Mazowszu za Zygmunta III. Podstawy karier, DiG, Warszawa 2007.
Rachuba Andrzej, Sapieha Kazimierz Leon, PSB, t. 35, Warszawa–Kraków 1994, s. 31–37.
Sajkowski Alojzy, Krzysztof Opaliński wojewoda poznański, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1960.
Sajkowski Alojzy, Staropolska miłość. Z dawnych listów i pamiętników, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1981.
Sajkowski Alojzy, Włoskie przygody Polaków. Wiek XVI–XVIII, PIW, Warszawa 1973.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 9, 10, 12, red. Bronisław Chlebowski, Filip Sulimierski, Władysław Walewski, nakład Władysława Walewskiego, Warszawa 1888, 1889, 1892.
Sokołowski Wojciech, Politycy schyłku złotego wieku. Małopolscy przywódcy szlachty i parlamentarzyści w latach 1574–1605, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1997.
Szczygieł Ryszard, Od lokacji do upadku szlacheckiej Rzeczypospolitej, w: Dzieje Końskowoli, red. Ryszard Szczygieł, Końskowolskie Towarzystwo Regionalne, Lublin 1988, s. 35–60.
Urban Wacław, Daty życia niektórych osób z XVI w. związanych z Krakowem. Przyczynki źródłowo-biograficzne, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej” 41, 1991, s. 81–100.
Urzędnicy
t. 3, z. 2 – Urzędnicy województwa bełskiego i ziemi chełmskiej XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. Henryk Gmiterek, Ryszard Szczygieł, Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1992.
t. 4, z. 2 – Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Stanisław Cynarski, Alicja Falniowska-Gradowska, Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1990.
t. 4, z. 3 – Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Krzysztof Chłapowski, Alicja Falniowska-Grabowska, Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1993.
t. 4, z. 4 – Urzędnicy województwa lubelskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Witold Kłaczewski, Wacław Urban, Biblioteka Kórnicka, Kórnik 1991.
Wanat Benignus Józef, Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory Karmelitów i Karmelitanek Bosych 1605–1975, Wydawnictwo OO Karmelitów Bosych, Kraków 1979.
Wasilewski Tadeusz, Kiszka Krzysztof, PSB, t. 12, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–1967, s. 510–511.
Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku, cz. 2: Komentarz, indeksy, red. Henryk Rutkowski, oprac. Krzysztof Chłapowski [et al.], Neriton, Warszawa 2008 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 1).
Województwo sandomierskie w drugiej połowie XVI wieku, red. Władysław Pałucki, cz. 1: Mapy, plany, PWN, Warszawa 1993 (Atlas historyczny Polski. Mapy szczegółowe XVI wieku, 2).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 875
Liczba cytowań: 0
