Soviet Instigation of Revolution in Germany in 1923 and the Block of Peace of the Baltic Countries and Poland

Abstrakt

Polska i kraje bałtyckie w 1923 r. odmówiły zgody na przemarsz przez swoje ziemie Armii Czerwonej, którą ZSRR usiłował przerzucić do Niemiec w celu wywołania rewolucji. Zakłada się, że po inwazji bolszewików na terytoria kra-jów bałtyckich w 1919 r. i wszczętej w 1920 r. wojnie z Polską największa próba eksportu rewolucji sowieckiej odbyła się w 1923 r., kiedy bolszewicy usiłowali zainspirować przewrót komunistyczny w Niemczech. Planowano tam przerzucić skoncentrowaną przy wschodniej granicy ZSRR 100-tysięczną Armię Czerwo-ną w nadziei, że kraje bałtyckie i Polska nie wyrażą sprzeciwu i zezwolą na jej przemarsz do Niemiec. Inspiracja była imponująca. Wsparcie bolszewików nie było ograniczone jedynie do pomocy finansowej dla niemieckich komunistów i wysyłania rewolucyjnej literatury. Organizowano setki rewolucyjnych jednostek wojskowych, dostarczano broń, wysyłano kadrę partyjną i specjalistów z zakresu sztuki wojennej. Na wzór radzieckiej Komisji Nadzwyczajnej została też utworzo-na grupa terrorystyczna do likwidacji niewygodnych osób. W przypadku pomyśl-nego przebiegu wydarzeń i udanego przewrotu w Niemczech zamierzano związać rewolucję z ZSRR i rzeczywiście przekształcić ją w światową. Przywódcy bolszewików musieli jednak rozstrzygnąć podstawowe zagadnie-nia: w jaki sposób przerzucić swoje siły zbrojne do Niemiec oraz jak pokonać „barierę”, którą tworzyły państwa powstałe po I po wojnie światowej? Z początku powzięto zamiar, by maszerować przez Rumunię i Czechosłowację, ale tego planu nie zaaprobował Józef Stalin. Zdecydowano więc uderzyć przez tzw. korytarz wi-leński i wzdłuż litewsko-polskiej granicy dotrzeć do niemieckiej enklawy – Prus Wschodnich. Dążono przede wszystkim do tego, żeby Armia Czerwona dotarła do Niemiec na czas bez wywołania konfliktu międzynarodowego oraz by dyspono-wała jeszcze pełnym potencjałem bojowym. Dlatego też została podjęta decyzja o pertraktacjach z Polską i krajami bałtyckimi w sprawie uzyskania pozwolenia na przemarsz Armii Czerwonej przez terytorium tych państw. W tym celu do Łotwy, Litwy i Polski została wysłana z misją dyplomatyczną delegacja, na czele z wpływowym bolszewikiem Wiktorem Koppem. Delegacja prośbę przemarszu wojska przysłaniała mitem obrony. Istniała możliwość rewolu-cji w Niemczech, którą prawdopodobnie będzie próbowała stłumić Ententa i wte-dy ZSRR będzie zobowiązany udzielić niemieckiemu proletariatowi „moralnej i materialnej” pomocy. Wszystkim trzem państwom Kopp proponował podpisanie umów gwarancyjnych, mających zapewnić przejście sił zbrojnych ZSRR do Nie-miec bez jakichkolwiek utrudnień.

Nie zważając na zróżnicowane pozycje w stosunku do Moskwy, zarówno rząd Zygfryda Anny Mejerowicza, jak i Ernesta Galvanauskasa oraz władze Polski nie uległy ani kuszącym propozycjom, ani groźbom i zdecydowanie odrzuciły sugestie Koppa. Taką postawę prezentowała także Estonia, która swą odmowną odpowiedź wysłała typowymi kanałami dyplomatycznymi. Kraje bałtyckie i Pol-ska podjęły decyzję samodzielnie, bez deklaracji pomocy ze strony Anglii i in-nych państw wschodnich, nawet gdy te ostatnie odmówiły przekazania Moskwie démarche. W taki sposób kraje bałtyckie i Polska znacząco przyczyniły się do powstrzymania sowieckiej interwencji zbrojnej i do unicestwienia planów ZSRR na przeprowadzenie światowej rewolucji, która groziła zarówno Niemcom, jak i całej Europie. Podżeganiu do przewrotu nie uległa również większa część społe-czeństwa Niemiec, zatem wielkie rewolucyjne plany ZSRR nie doszły do skutku. Groźba wkroczenia Armii Czerwonej na terytoria krajów bałtyckich i Polski oraz zagrożenie eksportu rewolucji w nieznacznym stopniu zjednoczyło te cztery państwa. Na powstałe niebezpieczeństwo odpowiednio zareagowały Łotwa i Es-tonia, zdołały one przezwyciężyć spory terytorialne i 1 listopada 1923 r. zawarły sojusz obronny, na mocy którego zobowiązały się do udzielania pomocy politycznej, dyplomatycznej i wojskowej. Jednak sąsiednie państwa południowe i północ-ne zwlekały z dołączeniem do tego sojuszu aż do okupacji 1940 r.