https://apcz.umk.pl/EO/issue/feedEuropa Orientalis. Studia z Dziejów Europy Wschodniej i Państw Bałtyckich2022-01-01T18:59:36+01:00dr hab. Antonina Kozyrska, prof. UMKeo@umk.plOpen Journal Systems<p>Czasopismo poświęcone studiom z dziejów Europy Wschodniej i państw bałtyckich.</p> <p>40 pkt</p>https://apcz.umk.pl/EO/article/view/36739The Influence of historical heritage on idea of Belarusian statehood in 1914-19182021-12-28T20:06:58+01:00Dorota Michalukkolodziejska.julia94@gmail.com<p>Na początku XX w. Białorusini liczyli ponad 5 mln osób i skupiali się głównie w pięciu zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego. Większość z nich (92% nnależała do warstwy chłopskiej, słabo wykształconej. Tylko bardzo niewielki odsetek Białorusinów tworzył warstwy wyższe. Białorusini należeli głównie do dwóch Kościołów: prawosławnego i rzymskokatolickiego, ale żaden z nich nie popierał białoruskiej idei narodowej. Brak elity był następstwem procesów kulturalnych i wyznaniowych, które sięgały daleko w przeszłość, a zadecydowały o tym, że wyższe warstwy uległy stopniowej polonizacji, a następnie rusyfikacji, szczególnie pod wpływem ideologii rosyjskiego państwa, określanej mianem zachodniorusizmu. Pod wpływem doświadczeń przeszłości formowała się białoruska idea państwowa (odwoływano się do poprzednich rodzajów państwowości powstałych na obszarze Białorusi: Wielkiego Księstwa Litewskiego i Rosji, a ignorujących tradycję Rzeczypospolitej, a przez to i ewentualne związki z Polską). Białoruska Socjalistyczna Gromada przed I wojną światową sformułowała jedynie postulat utworzenia w Cesarstwie Rosyjskim autonomii Litwy i Białorusi z Sejmem Krajowym w Wilnie. W latach 1915–1919 po obu stronach frontu niemiecko-rosyjskiego powstały koncepcje: restytucji Wielkiego Księstwa Litewskiego, konfederacji bałtyckoczarnomorskiej, autonomii politycznej Białorusi, utworzenia republiki białoruskiej w związku z demokratyczną Rosją, proklamacji niezależnej i niepodległej Białorusi, utworzenia Białoruskiej Republiki Radzieckiej.</p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2021 Dorota Michalukhttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36797Євреї Карпатської України (1938–1939): соціально-економічне і національно-культурне становище2021-12-31T16:45:51+01:00Roman Ofitsinskykolodziejska.julia94@gmail.com<p>W artykule stwierdza się, że Żydzi Ukrainy Karpackiej byli lojalni wobec władz Czechosłowacji – zarówno centralnych, jak i regionalnych. Autonomiczny rząd Augustyna Wołoszyna tolerował społeczność żydowską, chociaż region był zdominowany geopolitycznie przez nazistowskie Niemcy, które realizowały politykę antysemicką. A. Wołoszyn złożył wniosek o relokację 150 rodzin żydowskich z Ukrainy Karpackiej do Palestyny oraz o obywatelstwo czechosłowackie dla tyluż austriackich rodzin żydowskich. Lokalni Żydzi otrzymali gwarancje narodowo-kulturowe.</p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2021 Roman Ofitsinskyhttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36799Reorganizacja i zmiany w strukturze wojsk czechosłowackich w Rosji w okresie walk z bolszewikami na Syberii (luty–październik 1919 r.)2021-12-31T17:19:23+01:00Jan Wiśniewskikolodziejska.julia94@gmail.com<p>Na początku 1919 r. dowództwo czechosłowackie i głównodowodzący siłami alianckimi na Syberii gen. Maurice Janin podjęli decyzję o wycofaniu wojsk czechosłowackich z frontu antysowieckiego. Oddziały czechosłowackie zostały skierowane do osłony Kolei Transsyberyjskiej, a ich zadaniem była walka przeciwko partyzantce sowieckiej na Syberii oraz zabezpieczenie dostaw zaopatrzenia dla wojsk adm. Aleksandra Kołczaka. Doszło również do reorganizacji wojsk czechosłowackich i zmian w strukturze oraz do uzupełnienia uzbrojenia. Doprowadziło to do tego, że wojskom tym udało się na długo opanować sytuację i nie tylko dobrze chronić magistralę transsyberyjską, ale również zapewnić jej sprawność i drożność komunikacyjną. Oddziały czechosłowackie – po wzmocnieniach swych sił przez jednostki polskie, rumuńskie, łotewskie, jugosłowiańskie i rosyjskie – zwiększyły swoje zaangażowanie i rozpoczęły okres walk w osłonie Kolei Transsyberyjskiej przeciwko partyzantce sowieckiej. Niniejszy artykuł dotyczy wspomnianych kwestii. </p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2021 Jan Wiśniewskihttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36800Paternalizm a bezpieczeństwo demograficzne Federacji Rosyjskiej2021-12-31T17:42:31+01:00Natalia Olszaneckakolodziejska.julia94@gmail.com<p>Federacja Rosyjska od wielu lat zmaga się z problemem zmniejszającej się liczby mieszkańców, co w sposób bezpośredni zagraża jej bezpieczeństwu narodowemu. Artykuł ma na celu ukazanie rosyjskiego paternalizmu w odniesieniu do bezpieczeństwa demograficznego tego państwa. Autorka stara się znaleźć odpowiedź na pytanie: w jakim zakresie obecna polityka paternalistyczna może zmienić sytuację demograficzną Federacji Rosyjskiej?</p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2021 Natalia Olszaneckahttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36802Shaping energy security in Central and Eastern Europe on the example of Belarus, Lithuania and Poland2021-12-31T18:02:12+01:00Aleksander Rezmerkolodziejska.julia94@gmail.com<p>Bezpieczeństwo energetyczne państwa jest bezsprzecznie jednym z filarów bezpieczeństwa narodowego i ma fundamentalne znaczenie zarówno polityczne, jak i gospodarcze. Rozpad ZSRR w 1989 r. postawił szereg państw Europy Środkowo-Wschodniej w obliczu uzależnienia energetycznego od Rosji. Każde z nich rozpoczęło trudny i czasochłonny proces budowania bezpieczeństwa energetycznego. Po ponad 30 latach trwania tego procesu warto dokonać analizy, jak kraje poradziły sobie z tym wyzwaniem oraz jaką strategię kształtowania bezpieczeństwa energetycznego przyjęły. Na potrzeby niniejszego artykułu dokonano analizy trzech krajów regionu: Polski, Litwy oraz Białorusi. Wybór był nieprzypadkowy, gdyż państwa te są zróżnicowane pod względem liczby ludności, potencjału ekonomicznego i sytuacji geopolitycznej. Realizują różne modele bezpieczeństwa energetycznego, co daje podstawę do oceny ich efektywności. </p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2021 Aleksander Rezmerhttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36804Pierwsza wojna światowa, Polacy i wymuszone przemieszczenia: sylwetki charkowskie2021-12-31T18:11:35+01:00Любов Жванкоkolodziejska.julia94@gmail.com<p>W artykule została podjęta próba ukazania poprzez pryzmat kilku życiorysów, w jaki sposób I wojna światowa i jej skutki odbiły się na losach Polaków, którzy w różny sposób byli związani z Charkowem. Zostały zaprezentowane biografie trzech kategorii osób, których pojawianie się było wynikiem tego konfliktu zbrojnego. Wśród nich uchodźca – poeta Leopold Henryk Staff (1878‒1957), jeniec cywilny – malarz Marian Antoni Ruzamski (1889–1945), emigrant – malarz Bolesław Cybis (1895‒1957), który musiał wyjechać z Charkowa wskutek okupacji miasta w styczniu 1919 r. przez wojska bolszewickie. We wnioskach podkreślono, że trzech artystów rozsławiło Polskę i Charków, który okazał się etapem w ich życiu, czy to z przymusu, czy z dobrej woli. Ponadto zwrócono uwagę na upamiętnieniu wybitnych Polaków w specjalnych kalendarzach „Wybitni Polacy i Charków – 2018”, „Artyści polscy i Charków ‒ 2019”, w których zaprezentowane zostały sylwetki Leopolda Staffa, Bolesława Cybisa, Mariana Ruzamskiego.</p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2021 Любов Жванкоhttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36805Спомини Володимира Левицького як джерело для реконструкції обставин перебування інтернованих Військ УНР у таборі Каліш 2021-12-31T18:26:34+01:00Ігор Срібнякkolodziejska.julia94@gmail.comМарина Чубатаkolodziejska.julia94@gmail.com<p>Artykuł jest oparty na wspomnieniach W. Lewiсkiego, opublikowanych w ukraińskiej gazecie „Svoboda” (Jersey City, USA) w 1934 r. Chociaż autor wspomnień ze względu na swoje zaangażowanie niekiedy stronniczo opisywał prawdziwy stan rzeczy w obozie w Kaliszu, zdecydowana większość informacji o różnych aspektach obozowej rutyny internowanych żołnierzy ukraińskich, ich imprezach rekreacyjnych, kulturalnych i artystycznych jest rzetelna. Występy teatru obozowego, chórów i orkiestry były skutecznym środkiem przeciwdziałania demoralizacji internowanych. Celowi temu służyły również regularne obchody rocznic i świąt państwowych. Autor wspomnień zaprezentował także inne przejawy aktywności obozowej internowanych (sport, edukacja i samokształcenie itp.), równocześnie zwracając uwagę na negatywne zjawiska wśród internowanych (problemy z żywnością, brak stabilnych przekonań narodowych i państwowych wśród niektórych oficerów, dezercja). Tym samym wspomnienia W. Lewickiego są cennym źródłem historycznym, którego wykorzystanie pozwala odtworzyć nieznane dotąd aspekty życia internowanych ukraińskich żołnierzy w obozie w Kaliszu.</p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2021 Ігор Срібнякhttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36810Suwerenność kulturowa jako kategoria naukowa w naukach o bezpieczeństwie. Analiza teoretyczna2022-01-01T13:44:10+01:00Piotr Lewandowskikolodziejska.julia94@gmail.com<p>Artykuł prezentuje teoretyczne ujęcie suwerenności kulturowej jako kategorii poznawczej. Praca stanowi przegląd wybranych koncepcji teoretycznych odnoszących się do suwerenności kulturowej w celu weryfikacji możliwości adaptacji tego pojęcia do badań w zakresie bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego. Rozważania teoretyczne zostały poszerzone o współczesny wymiar suwerenności kulturowej w warunkach globalizacyjnych. Suwerenność kulturowa stanowi w nich nowy wymiar zakresu bezpieczeństwa kulturowego i w ten sposób zostaje zdefiniowana. Celem badania jest włączenie pojęcia suwerenności kulturowej w zakres analiz nauk o bezpieczeństwie, zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa kulturowego. By osiągnąć owo założenie, posłużono się metodą <em>desk research</em>, analizą teoriopoznawczą oraz metodą indukcji pozwalającą na budowę twierdzeń ogólnych. Dzięki procedurom badawczym, takim jak klasyfikowanie, opisywanie i definiowanie, udało się określić ramy teoretyczne funkcjonowania pojęcia suwerenności kulturowej na gruncie nauk o bezpieczeństwie. W konsekwencji kategoryzacji teoretycznej suwerenność kulturowa prezentuje się jako zjawisko określające bezpieczeństwo kulturowe i narodowe oraz użyteczne narzędzie analityczne w badaniach nauk o bezpieczeństwie i nauk o polityce.</p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Piotr Lewandowskihttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36827Konferencja „Klio w mundurze. Historiografia wojskowa w dwudziestoleciu międzywojennym”, Kraków, 22–23 października 2020 r.2022-01-01T18:52:06+01:00Tomasz Siewierskikolodziejska.julia94@gmail.com2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Tomasz Siewierskihttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36828Polsko-białoruskie seminarium naukowe „Białoruś i Polska: szansa na dobrosąsiedztwo”, Toruń, 6 grudnia 2019 r.2022-01-01T18:59:36+01:00Grzegorz Węgrodzkikolodziejska.julia94@gmail.com2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Grzegorz Węgrodzkihttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36822Wojna o wolność 1920, t. 1: Wyprawa kijowska, wybór i opracowanie Agnieszka Knyt, Ośrodek Karta, Warszawa 2020, ss. 2632022-01-01T17:49:56+01:00Daniel Koreśkolodziejska.julia94@gmail.com<p>The purpose of this study is to review the book Największa klęska polskiego wywiadu. Sowiecka operacja dezinformacyjna „Trust” 1921–1927 [The greatest defeat of Polish Intelligence. Soviet disinformation operation „Trust” 1921–1927], written by Marek Świerczek. “Trust” was a cryptonym of well known secret operation of Soviet counterintelligence against Russian “white exile” and foreign intelligence services working against Soviet Russia and next USSR. An important role in this operation played Polish Military Intelligence (Second Department of Polish<br />General Staff), being for almost six years successfully misleading by Soviet secret service GPU. As a result, Polish intelligence became not only an object of Soviet inspiration, but also – because of its mark among intelligence services working<br />against USSR – an important “channel of inspiration” for GPU, especially to-wards European secret services. Doubtless, the Świerczek’s book is interesting and sometimes inspiring. Nevertheless, author – according to his theses – did not present any convincing evidence for one of fundamental questions of this work, i.e. existence of Soviet agency inside the Second Department of Polish General Staff.</p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Daniel Koreśhttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36823Półwysep Helski i Polska Marynarka Wojenna w dokumentacji niemieckiego wywiadu 1933–1939, oprac. Irena Elsner, Kompleks Muzealny, Hel 2020, ss. 2922022-01-01T17:59:45+01:00Andrzej Drzewieckikolodziejska.julia94@gmail.com2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Andrzej Drzewieckihttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36825Борис Меньшагин: Воспоминания. Письма. Документы, сост. и подг. текста П. М. Полян, Нестор – История, Москва–Санкт-Петербург 2019, ss. 8242022-01-01T18:27:03+01:00Dimitriy Pantokolodziejska.julia94@gmail.com2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Dimitriy Pantohttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36826Zapomniane bandery. Flotylle rzeczne II Rzeczypospolitej, red. Stanisław Januszewski, Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2019, ss. 4762022-01-01T18:36:39+01:00Marcin Westphalkolodziejska.julia94@gmail.com2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Marcin Westphalhttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36819Всероссийская научная конференция с международным участием «Гражданская война на востоке России (ноябрь 1917 – декабрь 1922 г.)» (Россия, Новосибирск, 18–20 ноября 2019 г.)2022-01-01T17:14:56+01:00Владимир Шишкинkolodziejska.julia94@gmail.com<p>18–20 listopada 2019 r. w Nowosybirsku odbyła się Ogólnorosyjska konferencja naukowa pt. „Wojna domowa na wschodzie Rosji (listopad 1917 – grudzień 1922 r.)”, w której uczestniczyli zagraniczni badacze. W konferencji wzięło udział około 150 osób z Rosji, Białorusi, Kazachstanu, Polski, Uzbekistanu, Turkmenistanu i Japonii. Podczas sesji plenarnej wygłoszono sześć referatów dotyczących zarówno historiografii, jak i konkretnych problemów z zakresu wojny domowej w Rosji. Drugi dzień obrad został poświęcony pracy w sekcjach uformowanych w oparciu o kryterium problemowo-tematyczne. Konferencję kończyło posiedzenie plenarne, na którym dokonano podsumowania prac, oraz prezentacja tomu materiałów pokonferencyjnych.</p>2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Владимир Шишкинhttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36821Wokół roli Oddziału II Sztabu Generalnego WP w sowieckiej operacji dezinformacyjnej „Trust”. Refleksje na marginesie książki Marka Świerczka2022-01-01T17:28:52+01:00Przemysław Olstowskikolodziejska.julia94@gmail.com<p>Celem artykułu jest recenzja książki Marka Świerczka <em>Największa klęska polskie- go wywiadu. Sowiecka operacja dezinformacyjna „Trust” 1921–1927</em>. „Trust” to kryptonim znanej operacji sowieckiego kontrwywiadu przeciwko białej emigracji rosyjskiej oraz obcym służbom wywiadowczym działającym w Rosji sowieckiej, a następnie ZSRR. Ważną rolę w tej operacji odegrał polski wywiad wojskowy (Oddział II Sztabu Generalnego WP), który nie tylko stał się obiektem trwającej przez sześć lat sowieckiej inspiracji, ale też – ze względu na swoją pozycję wśród służb wywiadowczych pracujących przeciwko ZSRR – ważnym dla GPU kana- łem inspiracji, zwłaszcza w stosunku do wywiadów państw europejskich. Książka to bez wątpienia interesująca i inspirująca. Niemniej jednak autor w odniesieniu do postawionych przez siebie hipotez nie przedstawił przekonujących dowodów na istnienie sowieckiej agentury w Oddziale II Sztabu Generalnego WP, co jest jedną z kluczowych kwestii w tej pracy.</p>2020-01-02T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Przemysław Olstowskihttps://apcz.umk.pl/EO/article/view/36811Łubianka, Butyrki i Wyspy Sołowieckie2022-01-01T14:15:51+01:00Waldemar Rezmerkolodziejska.julia94@gmail.comGrzegorz Węgrodzkikolodziejska.julia94@gmail.com2020-12-06T00:00:00+01:00Prawa autorskie (c) 2022 Waldemar Rezmer, Grzegorz Węgrodzki