Pławienie i procesy o czary w ustawodawstwie synodalnym metropolii gnieźnieńskiej XVI–XVIII wieku (między normą prawną a rzeczywistością)

Abstrakt

Pławienie (próbę zimnej wody) – w przeciwieństwie do innych średniowiecznych ordaliów oraz mimo zakazów jej stosowania w prawie kościelnych (od XIII wieku) – w XVI–XVIII wieku było nadal stosowane, niemal wyłącznie w związku z procesami o czary. W procesach tych, prowadzonych między innymi w sądach wiejskich i miejskich na terenie państwa polsko-litewskiego, dopuszczano również stosowanie innych tortur oraz karanie osób uznanych za winne śmiercią poprzez spalenie na stosie. Przeciwko wszczynaniu i prowadzeniu procesów o czary przez sądy świeckie występowali poszczególni biskupi w statutach synodalnych, argumentując, że sprawy te należą do sądów duchownych. Jak jednak wynika z zachowanych źródeł praktyka w tym zakresie bywała różna, a ustawodawstwo synodalne oraz prawo kościelne i państwowe bywało wielokrotnie – i to nawet w XIX wieku – łamane przez przedstawicieli lokalnych społeczności, którzy kierowali się własnym prawem, wierzeniami i zwyczajami utrwalonymi od wieków.