The Kuyavia-Pomerania borderland in the early medieval period: selected research issues
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2013.006Abstract
ssues concerning the territorial expansion of the Piast domain, as well as the defence of its borders, constitute a separate line of research into the origins of the Piast state. Recently, particular attention has been drawn to the northern frontier, where a system of defences (limes) emerged in the latter half of the 10th and the first half of the 11th century. This system was based on a series of strongholds located along the Noteć river valley in Santok, Drezdenko, Wieleń, Czarnków, Ujście and Nakło.
The stronghold in Nakło, which was the easternmost of the fortified settlements on the Noteć, also played a vital role in defending the Kuyavian stretch of the frontier. To its east lay the strongholds of Pawłówek, Bydgoszcz and Fordon (Wyszogród). This series of defences was complemented by a line of earthworks (known as the Kuyavia ramparts). Fieldwork carried out at the strongholds in Bydgoszcz and Pawłówek provided evidence that these important early medieval settlements also played a key military and political role in terms of the Kuyavia-Pomerania borderland. The densely packed buildings at the settlement in Bydgoszcz were defended on the north side by a huge timber-and-earth rampart, and the stronghold in Pawłówek was also heavily fortified. The latter of these sites yielded a large number of coins, merchants’ accoutrements and items of foreign origin, attesting to the significance of this stronghold as a centre of exchange.
The process of fortifying the Kuyavia-Pomerania borderland began in the 11th century. The Nakło stronghold was founded at the turn of the 10th century, and by the late 1030s the fortifications of the Bydgoszcz stronghold had also been raised. The origins of the fortified settlement at Pawłówek date from the middle of the century, whilst the Wyszogród stronghold was raised in the late 11th century. The Kuyavia ramparts are also believed to date from the 11th century, though there is no certainty as to this attribution. Thus, the fortifications of the Kuyavia-Pomerania borderland are of a slightly later date than the strongholds of the Noteć limes.
The results of recent excavations attest to the significance of the borderland strongholds in Bydgoszcz and Pawłówek and point to the fact that the line of defences along the Kuyavia-Pomerania frontier complemented the Noteć limes.
References
Anonim 2008 Anonim tzw. Gall. Kronika polska, przekł. R. Grodecki, Wrocław–Warszawa–Kraków.
Błędowski P. 2012 Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzonych na wczesnośredniowiecznej osadzie w Pawłówku, gm. Sicienko (stanowisko 11) w roku -2012, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Błędowski P., Bojarski J., Chudziak W. 2008 Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzonych na grodzisku w Pawłówku, gm. Sicienko (stanowisko 11) w roku 2008, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Błędowski P., Bojarski J., Chudziak W. 2011 Badania ratownicze na wczesnośredniowiecznym stanowisku w Pawłówku, gm. Sicienko, stanowisko 11, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1, Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 651–664.
Błędowski P., Chudziak W. 2010 Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzonych na grodzisku w Pawłówku, gm. Sicienko (stanowisko 11) w roku 2010, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Błędowski P., Chudziak W. 2011 Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzonych na grodzisku w Pawłówku, gm. Sicienko (stanowisko 11) w roku 2011, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Błędowski P., Chudziak W., Kaźmierczak R. 2009 Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzonych na grodzisku w Pawłówku, gm. Sicienko (stanowisko 11) w roku 2009, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Bojarski J., Chudziak W. 2007 Sprawozdanie z badań przeprowadzonych na wczesnośredniowiecznej osadzie obronnej w Bydgoszczy, stanowisko 1. Wstępne wyniki badań, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Bojarski J., Chudziak W., Kalinowski S. 2008 Wstępne opracowanie wyników badań przeprowadzonych na wczesnośredniowiecznym grodzisku w Bydgoszczy, stanowisko 1. Badania 2007–2008, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Brzostowicz M. 2006 Wielkopolska północna w czasach przedpiastowskich, [w:] Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych, red. H. Machajewski, J. Rola, Poznań, s. 269–280.
Brzostowicz M. 2008 Problematyka badań nad czasami przedpiastowskimi w Wielkopolsce, [w:] Wielkopolska w dziejach. Archeologia o regionie, red. H. Machajewski, Poznań, s. 127–136.
Buko A. 2005 Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej. Odkrycia – hipotezy – interpretacje, Warszawa.
Bystroń J. S. 1980 Czynniki magiczno-religijne w osadnictwie, [w:] Tematy, które mi odradzano. Pisma etnograficzne rozproszone, oprac. L. Stomma, Warszawa, s. 221–248.
Chudziak W. 1994 Wczesnośredniowieczne grodzisko w Zamczysku – mit czy rzeczywistość?, Komunikaty Archeologiczne, t. 6, s. 41–56.
Chudziak W. 1999 Uwarunkowania komunikacyjne w okresie tworzenia się ośrodków wczesnopaństwowych w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej, [w:] Centrum i zaplecze we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, Spotkania Bytomskie 3, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 173–183.
Chudziak W., Dygaszewicz E. 2006 Wczesnośredniowieczny ośrodek osadniczy w Bydgoszczy. Stanowiska 1 i 2, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń–Wrocław–Warszawa, s. 351–358.
Czarnowski S. 1939 Podział przestrzeni i jej ograniczenie w religii i magii, Przegląd Socjologiczny, t. 7, z. 1–2, s. 6–24.
Dulinicz M. 2003 Mazowsze we wczesnym średniowieczu. Jego związki z „państwem gnieźnieńskim”, [w:] Civitas Schinesghe cum pertinentiis, red. W. Chudziak, Toruń, s. 89–119.
Dygaszewicz E. 1994 Ze studiów nad zasiedleniem mezoregionu bydgoskiego w pradziejach i czasach historycznych w świetle dotychczasowych badań, Komunikaty Archeologiczne, t. 6, s. 17–40.
Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z., Łosińska A. 1995 Studia i Materiały do Osadnictwa Wielkopolski Wczesnohistorycznej, t. 7, Poznań – Toruń.
Kalinowski S. 2008 Wczesnośredniowieczne budynki drewniane z osady obronnej w Bydgoszczy (stanowisko 1), [w:] Kultura materialna średniowiecza w Polsce, red. P. Kucypera, S. Wadyl, Toruń, s. 23–41.
Kara M. 2000 Stan badań dendrochronologicznych wczesnośredniowiecznych grodzisk z terenu Wielkopolski, [w:] Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa, s. 55–68.
Kara M. 2006 Nowe w archeologii Wielkopolski wczesnośredniowiecznej – 15 lat później, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń–Wrocław–Warszawa, s. 207–244.
Kara M. 2008 Wczesnośredniowieczne grodziska Wielkopolski w nowszych studiach archeologii (wybrane zagadnienia), [w:] Wielkopolska w dziejach. Archeologia o regionie, red. H. Machajewski, Poznań, s. 137–152.
Kara M. 2009 Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań.
Kara M., Krąpiec M. 2005 Wyniki badań archeo-dendrochronologicznych wybranych grodzisk wczesnośredniowiecznych z terenu historycznej Wielkopolski, przeprowadzonych w roku -2003, Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 41, s. 211–232.
Kowalczyk E. 1987 Systemy obronne wałów podłużnych w wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, Wrocław.
Kurnatowska Z. 2003 Proces formowania się „państwa gnieźnieńskiego”, [w:] Civitas Schinesghe cum pertinentiis, red. W. Chudziak, Toruń, s. 33–49.
Kürbis B. 2001 Na progach historii II. O świadectwach do dziejów kultury Polski średniowiecznej, Poznań.
Labuda G. 2012 Pierwsze wieki monarchii piastowskiej, Poznań.
Lalik T. 2006 Studia średniowieczne, Warszawa.
Leciejewicz L. 1959 Z badań nad kształtowaniem się ośrodków grodowych na pograniczu pomorsko-wielkopolskim we wczesnym średniowieczu, Slavia Antiqua, t. 6, s. 134–171.
Leciejewicz L. 2008 Wykopaliska w Ujściu z perspektywy półwiecza, [w:] Ad Oderam fluvium. Księga dedykowana pamięci Edwarda Dąbrowskiego, red. B. Gruszka, Zielona Góra, s. 83–91.
Łapiński J. L. 2006 Zawartość treściowa pojęcia „granica”. Przyczynek metodologiczny, [w:] Granice w krajobrazach kulturowych, red. J. Plit, Sosnowiec, s. 7–14.
Łbik L. 1997 Zagadkowe rowy i wały ziemne na bydgoskim Czyżkówku i Osowej Górze, Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu, z. 2, s. 9–16.
Łowmiański H. 1986 Studia nad dziejami Słowiańszczyzny, Polski i Rusi w wiekach średnich, Poznań.
Natanson-Leski J. 1953 Zarys granic i podziałów Polski najstarszej, Wrocław.
Natanson-Leski J. 1964 Rozwój terytorialny Polski. Od czasów najdawniejszych do okresu przebudowy państwa w latach 1569–1572, Warszawa.
Olczak J., Siuchniński K. 1976 Typologia wczesnośredniowiecznych grodzisk Pomorza Środkowego, Slavia Antiqua, t. 23, s. 111–152.
Osadnictwo i architektura 2000 Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, red. A. Buko, Z. Świechowski, Warszawa.
Pietras M. 2006 Psychologiczna geneza granic w krajobrazach kulturowych, [w:] Granice w krajobrazach kulturowych, red. J. Plit, Sosnowiec, s. 15–24.
Początki państwa polskiego 2002 Początki państwa polskiego. Księga Tysiąclecia, red. J. M. Piskorski, Poznań.
Poliński D. 1999 Średniowieczne Nakło nad Notecią w świetle badań archeologicznych prowadzonych na grodzisku (stanowisko 1), [w:] Rozwój przestrzenny i architektoniczny Nakła nad Notecią, red. R. Tomaszewski, Nakło, s. 50–65.
Posadzy W., Wędzki A. 1955 „Wały Kujawskie”, Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza, t. 1, z. 1, s. 143–168.
Przewoźna K. 1969 Badania wykopaliskowe w Nakle nad Notecią w latach 1963–1965, Sprawozdania Archeologiczne, t. 20, s. 203–214.
Rajman J. 2002 „In confinio terrae”. Definicje i metodologiczne aspekty badań nad średniowiecznym pograniczem, Kwartalnik Historyczny, R. 109, s. 79–96.
Rauhut L., Ruhut J., Potemski C. 1961 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na grodzisku „Wyszogród” w Fordonie pow. Bydgoszcz w r. 1959, Wiadomości Archeologiczne, t. 27, z. 1, s. 283–311.
Rauhut L., Ruhut J., Potemski C. 1962 Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na grodzisku „Wyszogród” w Fordonie, pow. Bydgoszcz w -1960 r., Wiadomości Archeologiczne, t. 28, z. 3, s. 251–267.
Rauhut L., Ruhutowa J., Potemski C. 1959 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych w Fordonie pow. Bydgoszcz na grodzisku Wyszogród w roku 1958, Wiadomości Archeologiczne, t. 26, z. 1–2, s. 142–163.
Tabaczyńscy E., S. 1959 Nakło wczesnośredniowieczne w świetle wstępnych badań archeologicznych, Wiadomości Archeologiczne, t. 26, z. 1–2, s. 164–175.
Tabaczyńscy E., S. 1961 Badania archeologiczne w Nakle nad Notecią w 1958 roku, Sprawozdania Archeologiczne, t. 12, s. 33–47.
Tyszka P. 1995 Postrzeganie granicy w średniowieczu, Kultura i Społeczeństwo, t. 39, nr 1, s. 105–117.
Urbańczyk P. 2008 Trudne początki Polski, Wrocław.
Urbańczyk P. 2012 Mieszko Pierwszy Tajemniczy, Toruń.
Ważny T. 2008 Analiza dendrochronologiczna drewna z Bydgoszczy (badania prowadzone w 2007 r.), sprawozdanie w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Weymann S. 1938 Cła i drogi handlowe w Polsce piastowskiej, Poznań.
Wieczorowski T. 1933 Kilka słów o pracach wykopaliskowych przeprowadzonych jesienią r. 1932 na grodzisku w Fordonie, Przegląd Bydgoski, R. 1, z. 1, s. 69–70.
Wilke G. 1991 Pradzieje i wczesne średniowiecze w świetle źródeł archeologicznych (do początków XII wieku), [w:] Historia Bydgoszczy, t. 1, red. M. Biskup, Warszawa–Poznań, s. 49–72.
Wilke G., Potemski C. 1970 Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego. Część pierwsza, Prace Komisji Historii, t. 7, Bydgoszcz, s. 5–39.
Wilke G., Potemski C. 1985 Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu Bydgoszczy i powiatu bydgoskiego. Część II, Prace Komisji Historii, t. 15, Warszawa–Poznań, s. 3–27.
Wielgosz Z. 1972 Charakterystyka geograficzno-historyczna Pomorza Zachodniego, [w:] Z dziejów wojennych Pomorza Zachodniego. Cedynia 972 – Siekierki 1945, red. B. Miśkiewicz, Poznań, s. 11 – 42.
Wielgosz Z. 2006 Pogranicze wielkopolsko-pomorskie we wczesnym średniowieczu, [w:] Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych, red. H. Machajewski, J. Rola, Poznań, s. 307–327.
Wojciechowski Z. 1952 Północna granica plemienna Wielkopolski i dalsze uwagi nad kształtowaniem się państwa Polan, Przegląd Zachodni, R. 8, nr 5–8, s. 770–787.
Wyrwa A. M. 2002 Wczesnośredniowieczny gród w Wieleniu w systemie grodów nadnoteckich, [w:] Z najdawniejszych dziejów ziemi wieleńskiej. Materiały z konferencji Wieleń 22 luty 2002, red. P. Waśko, K. Heppner, H. Machajewski, Wieleń, s. 151–204.
Wyrwa A. M. 2004 Wczesnośredniowieczne grody „limesu” nadnoteckiego. Zarys problemu, [w:] Ziemia Nadnotecka wczoraj, dziś, jutro, red. A. M. Wyrwa, W. Gapski, Drawsko–Poznań, s. 95–121.
Wyrwa A. M. 2006 Czynniki związane z procesem formowania się grodów limesu nadnoteckiego we wczesnym średniowieczu. Stan i perspektywy badań, [w:] Pradolina Noteci na tle pradziejowych i wczesnośredniowiecznych szlaków handlowych, red. H. Machajewski, J. Rola, Poznań, s. 281–305.
Zamelska-Monczak K. 2010 Santok – badania archeologiczne w 2007 i 2008 roku. Stan i perspektywy, [w:] Santok „Strażnica i klucz królestwa”. 30 lat Muzeum Grodu w Santoku, red. W. Popek, Gorzów Wielkopolski, s. 47–62.
Ziemie polskie 2000 Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 481
Number of citations: 0