Pomorscy królowie epoki brązu? Mityczno-etnoarcheologiczna interpretacja wybranych depozytów mieczy
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2024.003Słowa kluczowe
mit, rytuał, król, miecz, głaz, kultura łużycka, PomorzeAbstrakt
Artykuł jest próbą identyfikacji instytucji króla w społeczności kultury łużyckiej, odmiennie niż w klasycznym rozumieniu jawiącej się jako funkcja ceremonialno-magiczna, a nie polityczna. Osoby o takim statusie istniały wśród społeczeństw indoeuropejskich, co potwierdzają źródła leksykalne i historyczne.
Poniższe rozważania pragnę oprzeć na mityczno-etnoarcheologicznej interpretacji znalezisk gromadnych zawierających miecze i zdeponowanych pod głazami.
Poprzez swój kontekst nawiązują one do znanych z mitologii i przekazów historycznych schematów łączących ten rodzaj uzbrojenia z kamieniami i władzą. Zakładając, że pradziejowe struktury społeczne były oparte na ówczesnych systemach wierzeniowych oraz że depozycja przedmiotów metalowych miała swoje rytualne uzasadnienie, sądzimy, iż zjawiska te można łączyć z obrzędami powiązanymi z instytucją króla.
Bibliografia
Cezar – Cezar G.J., Wojna galijska, przeł. i oprac. E. Konik, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1978.
Herodot – Herodot, Dzieje, przeł. S. Hammer, oprac. R. Turasiewicz, Wrocław–Warszawa–Kraków 2005.
Tacyt – Tacyt, Germania, przeł. T. Płóciennik, wstęp i komentarz J. Kolendo, Poznań 2008.
Blajer W., 2001, Skarby przedmiotów metalowych z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza na ziemiach polskich, Kraków.
Botheroyd P.F., Botheroyd S., 1998, Słownik mitologii celtyckiej, Katowice.
Bukowski Z., 1998, Pomorze w epoce brązu w świetle dalekosiężnych kontaktów wymiennych, dańsk.
Byock J.L., 1990, The Saga of the Volsungs: The Norse Epic of Sigurd the Dragon Slayer, Berkeley–Los Angeles–London.
Cunliffe B., 2003, Starożytni Celtowie, Warszawa.
Dąbrowski J., 1979, Struktury społeczne, [w:] Prahistoria ziem polskich, t. 4: Od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego, red. J. Dąbrowski, Z. Rajewski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 290–308.
Dumézil G., 2006, Bogowie Germanów, Warszawa.
Dutton M.L., 2007, The Staff in the Stone: Finding Arthur’s Sword in the Vita Sancti Edwardi of Aelred of Rievaul, Arthuriana, vol. 17, no. 3, s. 3–30.
Dzięgielewski K., 2017, Late Bronze and Early Iron Age communities in the northern part of Polish Lowland (1000–500 BC), [w:] The Past Societies. Polish lands from first evidence of human presence to early middle ages, t. 3: 2000–500 BC, red. U. Bugaj, Warszawa, s. 295–340.
Fogel J., 1988, Militaria kultury łużyckiej z dorzecza Odry i Wisły (źródła), Poznań.
Forston B.W., 2004, Indo-European Language and Culture. An Introduction, Malden.
Gackowski J., 2016, Młodsza epoka brązu i początki epoki żelaza na ziemi chełmińskiej w świetle oceny wybranych znalezisk wyrobów metalowych, Analecta Archaeologica Ressoviensia, t. 11, Studia nad epoką brązu i wczesną epoką żelaza, red. K. Trybała-Zawiślak, A. Rozwałka, Rzeszów, s. 191–208.
Kaczmarek J.E., 2012, Pod rozsadzonym kamieniem, Folia Praehistorica Posnanensia, t. 17, s. 169–184.
Kaczmarek M., 2012, Epoka brązu na Nizinie Wielkopolsko-Kujawskiej w świetle interregionalnych kontaktów wymiennych, Poznań.
Kaczmarek M., Krzysiak A., Szczurek G., 2021, Kaliska I. Skarb przedmiotów metalowych z późnej epoki brązu na Pomorzu, Poznań.
Kaczmarek M., Szczurek G., 2022, Kaliska II. Skarb przedmiotów metalowych z późnej epoki brązu na Pomorzu, Poznań.
Kadrow S., 2001, U progu nowej epoki. Gospodarka i społeczeństwo wczesnego okresu epoki brązu w Europie Środkowej, Kraków.
Kersten K., 1958, Die Funde der Älteren Bronzezeit in Pommern, Hamburg.
Kostrzewski J., 1958, Kultura łużycka na Pomorzu, Poznań.
Kowalski A.P., 2014, Problematyka identyfikacji i genezy statusu społecznego w świetle antropologii historii, [w:] Funeralia lednickie. Spotkanie 16. Królowie i biskupi, rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych, Poznań, s. 15–24.
Kowalski A.P., 2017, Kultura indoeuropejska. Antropologia wspólnot prehistorycznych, Gdańsk.
Kubiak Z., 2003, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa.
Larrson M.G., 2010, Mora sten och Mora ting, Forn Vännen, Journal of Swedish Antiquarian Research, t. 105: 4, s. 291–303.
Lissauer A., 1891, Alterthümer der Bronzezeit in der Provinz Westpreussen und den angrenzenden Gebieten, Gdańsk.
Maciejewski M., 2016, Metal – granica – rytuał. Badania nad depozytami przedmiotów metalowych w kontekście sieci osadniczej, Poznań.
Mallory J.P., Adams D.Q., 2006, The Oxford Introduction to Proto-Indo-European and the Proto-Indo-European World, Oxford.
Mierzwiński A., 2012, Tajemnice pól popielnicowych. Pogranicze doczesności i zaświatów w perspektywie pradziejowej antropologii śmierci, Wrocław.
Modzelewski K., 2004, Barbarzyńska Europa, Warszawa.
Niesiołowska-Wędzka A., 1974, Początki i rozwój grodów kultury łużyckiej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk.
Pałubicka A., 1985, O trzech historycznych odmianach waloryzacji światopoglądowej, Studia Metodologiczne, t. 24, s. 51–76.
Pascal B.C., 1981, October Horse, Harvard Studies in Classical Philology, vol. 85, s. 261–291.
Pentek Z., 2021, Karantanie – Słowianie alpejscy od VI do XV w., Historia Slavorum Occidentis, t. 4, s. 30–49.
Sikorski D.A., 2012, O długim trwaniu pewnej teorii – idea trypartycji Georges’a Dumézila w świetle krytyki, Slavia Antiqua, t. 53, s. 105–130.
Skoczylas J., Żyromski M., 2007, Symbolika kamienia jako element procesu legitymizacji władzy w cywilizacji europejskiej, Poznań.
Słupecki L.P., 2004, Czy völsi zawędrował na Ruś? O szczególnej formie indoeuropejskiej ofiary z konia u Skandynawów i na Rusi, [w:] Wędrówki rzeczy i idei w średniowieczu. Spotkania bytomskie V, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 95–113.
Sprockhoff E., 1931, Die germanischen Griffzungschwerter, Berlin–Leipzig.
Sprockhoff E., 1934, Die germanischen Vollgriffschwerter der jüngeren Bronzezeit, Berlin–Leipzig.
Sprockhoff E., 1956, Jungbronzezeitliche Hortfunde der Südzone des nordischen Kreises (Periode V), Mainz.
Stomma L., 2011, Zmiana i trwanie, Rocznik Antropologii Historii, R. 1, nr 1–2, s. 223–230.
Szczepański S., 2010, Kamień i skała w mitologii, wierzeniach i obyczajowości ludów indoeuropejskich, [w:] Kamienie w historii, kulturze i religii, red. R. Klimek, S. Szczepański, Olsztyn, s. 7–23.
Tymowski M., 2012, Organizacja społeczeństwa, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cygnot, A. Zalewska, Poznań, s. 770–782.
Woźny J., 2014, Archeologia kamieni symbolicznych. Od skały macierzystej do dziedzictwa przodków, Bydgoszcz.
Wüsterman H., 2004, Die Schwerter in Ostdeutschland, Stuttgart.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Jakub Wojtecki
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 90
Liczba cytowań: 0
