Przestrzeń sakralna i komunikacyjna w studiach osadniczych nad wczesnym średniowieczem. Uwagi wstępne
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2021.008Słowa kluczowe
wczesne średniowiecze, stan badań, przestrzeń sakralna, komunikacjaAbstrakt
Badania nad wymiarem sakralnym procesów osadniczych mają w nauce polskiej dość długą tradycję. Nowocześnie pojęte studia osadnicze powinny obejmować całość zjawisk przestrzennych odzwierciedlających różne kategorie aktywności ludzkiej w środowisku przyrodniczym, które związane są przede wszystkim z zasiedlaniem, gospodarką, komunikacją i sferą duchową. Aspekt sakralny bywa coraz częściej uwzględniany w analizach wczesnośredniowiecznego osadnictwa, co zresztą zgadza się z założeniem o komplementarności przestrzeni realnej i percepcyjnej. Autorzy prezentują rozwój dociekań nad wczesnośredniowieczną przestrzenią sakralną i komunikacyjną, który jest ważnym elementem prac badawczych prowadzonych w toruńskim Instytucie Archeologii. W tekście będącym jedynie prolegomeną dla dalszych dociekań, została unaoczniona potrzeba prowadzenia rozbudowanych badań wielowątkowych, połączonych z szeroką refleksją teoretyczną, a także terminologiczną. Dzięki takiemu podejściu możliwe staje się zrozumienie roli i charakteru przestrzeni w kontekście opisywanych kultur.
Bibliografia
Bajburin A., 1998, Semiotyczne aspekty funkcjonowania rzeczy, tłum. B. Żyłko, Polska Sztuka Ludowa. Konteksty, t. 52, z. 3–4, s. 109–117.
Banaszkiewicz J., 1979, Fabularyzacja przestrzeni. Średniowieczny przykład granic, Kwartalnik Historyczny, t. 86, s. 987–999.
Banaszkiewicz J., 1986, Jedność porządku przestrzennego, społecznego i tradycji początków ludu. (Uwagi o urządzeniu wspólnoty plemienno-państwowej u Słowian), Przegląd
Historyczny, t. 77, s. 445–465.
Białoskórska K., 1992, Czy o wyborze miejsca na założenie opactwa cysterskiego decydowały zawsze wskazania reguły? Między teorią a rzeczywistością, [w:] Cystersi w kulturze średniowiecznej Europy, red. J. Strzelczyk, Poznań, s. 149–178.
Bogucki M., 2004, Dlaczego we wczesnym średniowieczu powstawały skarby złomu srebrnego?, Wiadomości Numizmatyczne, t. 48(1), s. 49–76.
Bogucki M., 2007, Coinfinds in the Viking-Age emporium at Janów Pomorski (Truso) and the “Prussian phenomenon”, [w:] Money circulation in Antiquity, the Middle Ages and modern times. Time, range, intensity. International Symposium on the 50th Anniversary of Wiadomości Numizmatyczne, Warsaw, 13–14 October 2006, red. S. Suchodolski, M. Bogucki, Warszawa–Kraków, s. 79–108.
Bojarski J., Chudziak W., Weinkauf M., 2017, Góra św. Wawrzyńca w Kałdusie we wczesnym średniowieczu – na skrzyżowaniu szlaków dalekosiężnych, [w:] Pradoliny pomorskich rzek. Kontakty kulturowe i handlowe społeczeństw w pradziejach i wczesnym średniowieczu, red. M. Fudziński, W. Świętosławski, W. Chudziak, Gdańsk, s. 301–313.
Bożętka B., 2008, Kategoria miejsca i wymiar humanistyczny w badaniach nad krajobrazem, [w:] Terytorium, region, miejsce – czas i przestrzeń w geografii, red. W. Maik, K. Rembowska, A. Suliborski, Podstawowe Idee i Koncepcje w Geografii, t. 4, Bydgoszcz, s. 97–114.
Brink S., 1999, Political and social structures in early Scandinavia. A settlement-historical pre-study of the central place, Tor, t. 28, s. 235–281.
Buczyńska-Garewicz H., 2006, Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni, Horyzonty Nowoczesności, t. 49, Kraków.
Bylina S., 2008, Przestrzenie sakralne mieszkańców wsi u schyłku średniowiecza, [w:] Animarum cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu,
t. 1: Struktury kościelno-polityczne, red. H. Manikowska, W. Brojer, Colloquia Mediaevalia Varsoviensia, t. 4, Warszawa, s. 149–190.
Bylina S., 2012, Drogi – granice – most. Studia o przestrzeni publicznej i sakralnej w średniowieczu, Warszawa.
Bystroń J.S., 1939, Czynniki magiczno-religijne w osadnictwie, Przegląd Socjologiczny, t. 7, s. 25–46.
Chojnicki Z., 1999, Podstawowe problemy filozoficzne i metodologiczne przestrzeni i czasu, [w:] Z. Chojnicki, Podstawy metodologiczne i teoretyczne geografii, Poznań, s. 249–264.
Christaller W., 1963, Ośrodki centralne w Południowych Niemczech, [w:] Teoria ośrodków centralnych, Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej, z. 1, Warszawa, s. 1–72.
Chudziak W., 1997, Wczesnośredniowieczny szlak komunikacyjny z Kujaw do Prus – studium archeologiczne, [w:] Wczesnośredniowieczny szlak lądowy z Kujaw do Prus (XI wiek). Studia i materiały, red. W. Chudziak, Toruń, s. 9–31.
Chudziak W., 2003, Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, Mons Sancti Laurentii, t. 1, Toruń.
Chudziak W., 2006, Problem projekcji mitu kosmologicznego na organizację przestrzeni sakralnej in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, Slavia Antiqua, t. 47, s. 67–97.
Chudziak W., 2007, Człowiek i środowisko w okresie wczesnohistorycznym na Niżu Polskim – uwagi z perspektywy studiów osadniczych, [w:] Studia interdyscyplinarne nad
środowiskiem i kulturą w Polsce, t. 1: Środowisko – człowiek – cywilizacja, red. M. Makohonienko, D. Makowiecki, Z. Kurnatowska, Poznań, s. 35–42.
Chudziak W., 2010, Przestrzeń pogańskiego sacrum w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym Słowian pomorskich, [w:] Sacrum pogańskie – sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, C. Hadamik, Warszawa, s. 289–317.
Chudziak W., 2011, Miejsca kultu pogańskiego w krajobrazie przyrodniczo-kulturowym Pomorza we wczesnym średniowieczu, [w:] Polska i Europa w średniowieczu. Przemiany
strukturalne. Podmioty i przedmioty w badaniach historycznych, red. M. Adamczewski, Warszawa, s. 27–48.
Ciesielska A., 1997, Social aspects of Slavonic religion in Central Europe between the 7th and 12th century, Latvijas Zinātņu Akadēmijas Vēstis. „A” Daļa Sociālāsun Humanitārās Zinātnes, t. 51, nr 5–6, s. 81–85.
Ciesielska A., 2001a, Miejsca kultu słowiańskiego i ich pozycja w obrębie osadnictwa, [w:] Historia bliższa i dalsza. Polityka – społeczeństwo – wojskowość. Studia z historii powszechnej i Polski, red. S. Kowal, G. Kucharski, M. Walczak, Poznań–Kalisz, s. 95–105.
Ciesielska A., 2001b, Religion and society: the case of Slavonic peoples between the 7th and 12th centuries CE, [w:] A permeability of boundaries? New approaches to the archaeology of art, religion, and folklore, red. R.J. Wallis, K. Lymer, British Archaeological Reports, International Series, t. 936, Oxford, s. 99–103.
Ciesielska A., 2012, Przemiany kulturowe na obszarze między Odrą a Wisłą na przełomie starożytności i średniowiecza. Studium metodologiczne, Poznań.
Colpe C., 1970, Theoretische Möglichkeiten zur Identifizierung von Heiligtümern und Interpretation von Opfen in Ur- und Prähistorischen Epochen, [w:] Vorgeschichtliche
Heiligtümer und Opferplätze in Mittel- und Nordeuropa. Bericht über ein Symposium in Reinhausen bei Göttingen in der Zeit vom 14. bis 16. Oktober 1968, red. H. Jankhun,
Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, t. 74, cz. 3, Göttingen, s. 18–39.
Czarnowski S., 1939, Podział przestrzeni i jej rozgraniczenie w religii i magii, Przegląd Socjologiczny, t. 7, s. 3–21.
Dobrowolski K., 1966, Studia nad życiem społecznym i kulturą, Wrocław.
Dumézil G., 1959, Les Dieux des Germains, Paris.
Dumézil G., 2006, Bogowie Germanów. Szkice o kształtowaniu się religii skandynawskiej, Warszawa.
Dunin-Wąsowicz T., 1965, Z historii dróg we Francji, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 13, nr 3, s. 389–398.
Dzieduszycki W., Przybył M., 2002, „Trakt cesarski” – próba odtworzenia przebiegu drogi pielgrzymki Ottona III do Gniezna na podstawie analizy źródeł pisanych i archeologicznych, [w:] Trakt cesarski Iława – Gniezno – Magdeburg, red. W. Dzieduszycki, M. Przybył, Poznań, s. 17–32.
Gieysztor A., 1977, The Slavic Pantheon and New Comparative Mythology, Quaestiones Medii Aevii, t. 1, s. 7–32.
Gieysztor A., 1982, Mitologia Słowian, Warszawa.
Górecki J., 1998, Ostrów Lednicki – rezydencja na wczesnopiastowskim szlaku od Poznania do Gniezna, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, red. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, s. 236–245.
Guriewicz A., 1976, Kategorie kultury średniowiecznej, Warszawa.
The Island in Żółte, 2014, The Island in Żółte on Lake Zarańskie. Early Medieval Gateway into West Pomerania, red. W. Chudziak, R. Kaźmierczk, Toruń–Szczecin.
Jaritz G., 2005, Droga do kościoła w późnym średniowieczu: splendor i kurz, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 53, nr 2, s. 131–136.
Jędrzejczyk D., 2008, Przestrzeń i czas w perspektywie geograficznej, [w:] Terytorium, region, miejsce – czas i przestrzeń w geografii, red. W. Maik, K. Rembowska, A. Suliborski, Podstawowe Idee i Koncepcje w Geografii, t. 4, Bydgoszcz, s. 13–39.
Kawiński P., 2011, Organizacja pogańskiej przestrzeni sakralnej Prusów na tle osadnictwa w okresie plemiennym – przykład Pomezanii, Pogezanii i Warmii, Pruthenia, t. 6, s. 89–128.
Kmieciński J., Gurba J., 2006, Szlaki handlowe jako ponadczasowy nośnik innowacji kulturowych, Pomorania Antiqua, t. 21, s. 7–36.
Kostrowicki A.S., 1997, Przestrzeń – jej istota i zróżnicowanie, Rzeki. Kultura – Cywilizacja – Historia, t. 6, s. 125–142.
Kowalewski J., 1997, Rola rowów we wczesnośredniowiecznych osadach z rejonu Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego, Archaeologia Historica Polona, t. 6, s. 101–121.
Kowalewski J., 2001, Okoliczności deponowania wczesnośredniowiecznych skarbów srebrnych na obszarze Słowiańszczyzny Zachodniej. Próba reinterpretacji znaczenia, Acta
Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia, t. 28, s. 59–97.
Kowalewski J., 2002, Społeczne funkcje ozdób stroju słowiańskiego we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, maszynopis rozprawy doktorskiej w Bibliotece Uniwersyteckiej UMK, Toruń.
Kowalewski J., 2004, Dlaczego czy jak deponowano skarby we wczesnym średniowieczu, Wiadomości Numizmatyczne, t. 48(2), s. 181–191.
Kowalewski J., 2006, Praktyka deponowania skarbów w świetle zasad waloryzacji kruszcu srebrnego w zachodniosłowiańskich społecznościach tradycyjnych wczesnego średniowiecza, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia, t. 30, s. 51–73.
Kowalewski J., 2007, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska zachodniosłowiańskie w perspektywie antropologii historycznej (rzecz – mit – przestrzeń), [w:] Środowisko
pośmiertne człowieka, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Funeralia Lednickie, Spotkanie 9, Poznań, s. 21–34.
Kowalewski J., 2012, Kreacje przeszłości. Szkice z antropologii historii, Biblioteka Centrum Badań Antropologii Historii, Chronos/Anthropos, nr 1, Toruń.
Kowalewski J., 2016, Antropologia kulturowa i archeologia: etnoarcheologia w Toruniu, Rocznik Antropologii Historii, t. 6(9), s. 349–387.
Kowalski A.P., 1999, Symbol w kulturze archaicznej, Poznań.
Kowalski A.P., 2007, Myślenie magiczne jako przejaw poczucia ontologicznego bezpieczeństwa, [w:] Bezpieczeństwo ontologiczne, red. A. Dobosz, A.P. Kowalski, Bydgoszcz,
s. 154–165.
Krawiec A., 2006, Imagines mundi. Wyobrażenia o świecie człowieka średniowiecznego: krótki zarys tematyki, [w:] Mundus hominis – cywilizacja, kultura, natura. Wokół interdyscyplinarności badań historycznych, red. S. Rosik, P. Wiszewski, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 2966, Historia, t. 175, Wrocław, s. 145–156.
Le Goff J., 1997, Świat średniowiecznej wyobraźni, Warszawa.
Majgier K., 2000, Internet jako przestrzeń komunikacyjna, Przegląd Psychologiczny, t. 43, nr 2, s. 157–172.
Makiewicz T., Prinke A., 1981, Teoretyczne możliwości identyfikacji miejsc sakralnych, Przegląd Archeologiczny, t. 28, s. 57–83.
Manikowska H., 2008a, Jerozolima – Rzym – Compostela. Wielkie pielgrzymowanie u schyłku średniowiecza, Wrocław.
Manikowska H., 2008b, Geografia sakralna miasta, [w:] Animarum cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, t. 1: Struktury kościelno-polityczne, red. H. Manikowska, W. Brojer, Colloquia Mediaevalia Varsoviensia, t. 4, Warszawa, s. 95–131.
Merleau-Ponty M., 2001, Fenomenologia percepcji, Warszawa.
Mianecki A., 2010, Folklor jako źródło do poznania religii Słowian, [w:] Recepcja kultury średniowiecznej w humanistyce, red. K. Obremski, J. Wenta, Mediaevalia, t. 1, Toruń, s. 41–64.
Mielczarski S., 1982, Przyczyny śmierci św. Wojciecha, Studia Warmińskie, t. 19, s. 19–30.
Moszyński L., 1993, Przedchrześcijańska religia Słowian na Pomorzu na tle ogólnosłowiańskim, Studia Gdańskie, t. 9, s. 11–43.
Moździoch S., 1990, Organizacja gospodarcza państwa wczesnopiastowskiego na Śląsku. Studium archeologiczne, Wrocław.
Moździoch S., 1999, Miejsca centralne Polski wczesnopiastowskiej. Organizacja przestrzeni we wczesnym średniowieczu jako źródło poznania systemu społeczno-gospodarczego, [w:] Centrum i zaplecze we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 21–51.
Moździoch S., 2002, Castrum Munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim, Warszawa.
Myśliwski G., 1999, Człowiek średniowiecza wobec czasu i przestrzeni (Mazowsze od XII do połowy XVI wieku), Warszawa.
Nakoinz O., Knitter D., 2016, Modelling Human Behaviour in Landscapes. Basic Concepts and Modelling Elements, Quantitative Archaeology and Archaeological Modelling, t. 1, Cham.
Ostoja-Zagórski J., 1992, Studia osadnicze w świetle teoretycznych problemów archeologii, [w:] Problemy badań nad osadnictwem pradziejowym, red. B. Gediga, Wrocław, s. 17–23.
Pałubicka A., 1985, O trzech historycznych odmianach waloryzacji światopoglądowej, Studia Metodologiczne, t. 24, s. 51–76.
Paner H., 2016, Gdańsk na pielgrzymkowych szlakach średniowiecznej Europy, Gdańsk.
Peregrinationes, 1995, Peregrinationes. Pielgrzymki w kulturze dawnej Europy, red. H. Manikowska, H. Zaremska, Colloquia Mediaevalia Varsoviensia, t. 2, Warszawa.
Pető Z.E., 2014, Roman or Medieval? Historical roads in the pills forest, Hungarian Archaelogy E-Journal, Autumn, s. 1–9.
Posern-Zieliński A., 1982, Inspiracja fenomenologiczna w archeologicznych studiach nad religiami społeczeństw pradziejowych. Refleksje etnoreligioznawcze, Przegląd Archeologiczny, t. 30, s. 187–200.
Posern-Zieliński A., Ostoja-Zagórski J., 1977, Etnologiczna interpretacja i analogie etnograficzne w postępowaniu badawczym archeologii i prahistorii. Uwagi krytyczno-polemiczne, Slavia Antiqua, t. 24, s. 39–71.
Potrykowski M., Taylor Z., 1982, Geografia transportu. Zarys problemów, modeli i metod badawczych, Warszawa.
Przybylska L., 2005, Pojęcie przestrzeni sakralnej, [w:] Geografia i sacrum. Profesorowi Antoniemu Jackowskiemu w 70. rocznicę urodzin, t. 2, red. B. Domański, S. Skiba, Kraków, s. 381–387.
Rączkowski W., Nowakowski J., 2002, Między metaforą a realnością: ścieżka, droga, trakt w dyskursie archeologicznym, [w:] Trakt cesarski Iława – Gniezno – Magdeburg, red. W. Dzieduszycki, M. Przybył, Poznań, s. 247–260.
Robak Z., 2008, Drogi czy bezdroża? Niektóre aspekty średniowiecznej komunikacji, Alma Mater, nr 1, s. 291–295.
Różański A., 2010, Jednoprzestrzenne kościoły romańskie z terenu Wielkopolski, Poznań.
Rykała A., 2009, Wierzenia plemion prapolskich i ich udział w kształtowaniu krajobrazu religijnego u progu i w początkach państwa polskiego, [w:] Geografia historyczna jako determinanta rozwoju nauk humanistycznych, red. M. Kulesza, Legnica–Łódź, s. 157–169.
Samsonowicz H., 2009, The city and the trade route in the early Middle Ages, [w:] Central and Eastern Europe in the Middle Ages. A cultural history, red. P. Górecki, N. van Deusen, International Library of Historical Studies, t. 51, London–New York, s. 20–29.
Samsonowicz H., 2015, Studia nad postrzeganiem przestrzeni przez ludzi średniowiecza, Poznań.
Siemianowska E., 2013a, Sacred places in the research on early medieval roads and routes. The Prussian case, [w:] Sacred space in the state of the Teutonic Order in Prussia, red. J. Wenta, współpraca M. Kopczyńska, Sacra Bella Septentrionalia, t. 2, Toruń, s. 59–85.
Siemianowska E., 2013b, W sprawie metody badań wczesnośredniowiecznych szlaków dalekosiężnych, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia, t. 23, s. 91–110.
Sikorski D.A., 2007, Świątynie pogańskich Słowian – czyli o tym, jak je stworzono, [w:] Cor hominis. Wielkie namiętności w dziejach, źródłach i studiach nad przeszłością, red.
S. Rosik, P. Wiszewski, Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 3049, Historia, t. 176, Wrocław, s. 377–406.
Sikorski D.A., 2012, O długim trwaniu pewnej teorii – idea trypartycji u ludów indoeuropejskich Georges’a Dumézila w świetle krytyki, Slavia Antiqua, t. 53, s. 105–130.
Sikorski D.A., 2018, Religie dawnych Słowian. Przewodnik dla zdezorientowanych, Poznań.
Simiński R., 2008, Od „solitudo” do „terra culta”. Przestrzeń jako przedmiot wyobrażeń w Inflantach i Prusach od XIII do początku XV wieku, Toruń.
Skarżyńska B., 2009, Mircea Eliade w Polsce. Recepcja religioznawczo-kulturowa, Warszawa.
Słupecki L.P., 1993, Świątynie pogańskich Pomorzan w czasach misji świętego Ottona (Szczecin), Przegląd Religioznawczy, nr 3(169), s. 13–32.
Słupecki L.P., 1994, Slavonic pagan sanctuaries, Warsaw.
Słupecki L.P., 2006, Miejsca kultu pogańskiego w Polsce na tle badań nad wierzeniami Słowian, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce – 15 lat później, red. W. Chudziak, S. Moździoch, Toruń–Wrocław–Warszawa, s. 63–81.
Słupecki L.P., 2013, Temple fiscality of pagan Slavs and Scandinavians, [w:] Economies, monetisation and society in the West Slavic lands 800–1200 AD, red. M. Bogucki, M. Rębkowski, Wolińskie Spotkania Mediewistyczne, t. 2, Szczecin, s. 109–113.
Słupecki L.P., 2017, Pogaństwo plemion polskich, [w:] Chrzest Mieszka I i chrystianizacja państwa Piastów, red. J. Dobosz, M. Matla, J. Strzelczyk, Poznań, s. 19–26.
Sołjan I., 2012, Sanktuaria i ich rola w organizacji przestrzeni miast na przykładzie największych europejskich ośrodków katolickich, Kraków.
Sternquist B., 1967, Models of commercial diffusion in prehistoric times, Scriptora Minora, t. 2, s. 1–44.
Suchowska-Ducke P., 2011, Przestrzeń komunikacyjna północnego Nadczarnomorza w oczach Egejczyków, [w:] Między Bałtykiem a Morzem Czarnym. Szlaki międzymorza
IV–I tys. przed Ch., red. M. Ignaczak, A. Kośko, M. Szmyt, Archaeologia Bimaris. Dyskusje, t. 4, Poznań, s. 167–180.
Szczepanik P., 2009, Mit kosmologiczny w religii Słowian wczesnośredniowiecznych, maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Szczepanik P., 2011, Słowiańskie wizje świata pozagrobowego. Obraz mityczny i jego ziemskie realizacje, [w:] Człowiek wobec śmierci na przestrzeni dziejów. Materiały z VII
Ogólnopolskiej Sesji Interdyscyplinarnej z cyklu „Historia – różne perspektywy”, red. J. Kordel, M. Sas, Warszawa, s. 23–29.
Szczepanik P., 2012, Rola wysp w kontekście kultury wczesnośredniowiecznej Słowiańszczyzny Zachodniej, Nasze Pomorze. Rocznik Muzeum Zachodniokaszubskiego w Bytowie, t. 13(2011), s. 11–21.
Szczepanik P., 2013, Ciało i głowa w kulturach typu tradycyjnego, [w:] Motyw głowy w dawnych kulturach w perspektywie porównawczej. Międzynarodowe Spotkania Interdyscyplinarne „Motywy przez Wieki”, t. 1, red. L. Gardeła, K. Kajkowski, Bytów, s. 16–32.
Szczepanik P., 2016, Rzeczywistość mityczna Słowian Północno-Zachodnich we wczesnym średniowieczu i jej materialne wyobrażenia, maszynopis pracy magisterskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Szczepanik P., 2018, Słowiańskie zaświaty. Wierzenia, wizje i mity, Szczecin.
Szczepanik P., 2020, Rzeczywistość mityczna Słowian północno-zachodnich i jej materialne wyobrażenia. Studium z zakresu etnoarcheologii religii, Toruń.
Szczepanik P., Wadyl S., 2012, Uwagi o przestrzeni sakralnej północno-zachodniej Słowiańszczyzny i Prus we wczesnym średniowieczu, Pruthenia, t. 7, s. 37–65.
Szilágyi M., 2014, On the road. The history and archaeology of medieval communication networks in East-Central Europe, Archeolingua Series Minor, t. 35, Budapest.
Szyjewski A., 2003, Mitologia Słowian, Kraków.
Tambiah S.J., 2007, Magia, nauka, religia a zakres racjonalności, Kraków.
Tarski I., 1968, Koordynacja transportu, Warszawa.
Tilley C., 1994, A phenomenology of landscape places, paths and monuments, Oxford/Providence.
Tyszkiewicz J., 2014, Geografia historyczna. Zarys problematyki, Warszawa.
Wawrzeniuk J., 2004, Apotropeiczne przejawy wierzeń wczesnośredniowiecznych Słowian na ziemiach polskich (w świetle badań etnoarcheologicznych), maszynopis pracy
magisterskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Wawrzeniuk J., 2016a, Magia ochronna Słowian we wczesnym średniowieczu na ziemiach polskich, Warszawa.
Wawrzeniuk J., 2016b, Kilka refleksji na temat prób rekonstrukcji wierzeń mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu, Ethos, t. 29, nr 3(115), s. 46–65.
Wąsowiczówna T., 1953, W sprawie metody badań przebiegu wczesnośredniowiecznych dróg lądowych Polski, Przegląd Zachodni, t. 9(9–10), s. 310–320.
Weber M., 2011, Racjonalność, władza, odczarowanie, Poznań.
Weymann S., 1953, Ze studiów nad zagadnieniem dróg w Wielkopolsce od X do XVIII wieku, Przegląd Zachodni, t. 9, s. 194–253.
Wojciechowska B., 2001, Na granicy dwóch światów. Rozdroża i sakralizacja przestrzeni w przekazach średniowiecznych, [w:] Ludzie, kościół, wierzenia. Studia z dziejów
kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze – wczesna epoka nowożytna), red. W. Iwańczak, S.K. Kuczyński, Warszawa, s. 509–518.
Woźny J., 2000, Symbolika miejsc grzebalnych w czasach ciałopalenia zwłok na ziemiach polskich (od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego), Bydgoszcz.
Woźny J., 2007, Cmentarzyska jako miejsca kultu w sakralnym krajobrazie, [w:] Środowisko pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie, Spotkanie 9, red. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, s. 217–226.
Woźny J., 2008, Sakralny krajobraz w wierzeniach epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, [w:] Opera ex aere. Studia z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza dedykowane profesorowi Janowi Dąbrowskiemu przez przyjaciół, uczniów i kolegów z okazji siedemdziesięciolecia urodzin, red. M. Mogielnicka-Urban, s. 257–264.
Wyrozumska B., 1977, Drogi w ziemi krakowskiej do końca XVI wieku, Wrocław.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Ewelina Siemianowska, Paweł Szczepanik
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 469
Liczba cytowań: 0
