Ikonografia jako element warsztatu badawczego w archeologii antycznej. Studia nad mozaiką rzymską z Leptis Magna w kontekście procesu romanizacji miast Afryki Północnej
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2021.007Słowa kluczowe
mozaika, Rzym, Leptis Magna, ikonografia, ikonologiaAbstrakt
Analiza źródeł ikonograficznych stanowi nieodłączny element w studiach nad przeszłością człowieka. Jednak włączenie materialnych pozostałości kultury wizualnej w proces rekonstrukcji dziejów przywołuje stary spór kompetencyjny między badaczami, którzy skłonni są raczej pozostawić tę domenę wyłącznie historykom sztuki. Nie ulega wątpliwości, że na gruncie tej właśnie dyscypliny wykształcono podstawowe metody badawcze: ikonograficzną (opisową) i ikonologiczną (interpretacyjną), które stanowią podstawę rozważań nad treścią przedstawień. W opracowaniu skoncentrowano się na specyfice tych źródeł w archeologii. W tym celu zostały przywołane najnowsze studia z zakresu antycznej ikonografii prowadzone w ośrodku toruńskim; dotyczą one między innymi monet, ceramiki figurowej, posadzek mozaikowych. Te ostatnie stanowią szczególną kategorię źródeł starożytnej ikonografii, wykorzystywanych do rekonstrukcji procesów historycznych. W dobie Imperium Romanum technikę ich wykonywania opanowano do perfekcji i rozpowszechniono w kręgu elit, z tego powodu uważane są za jeden z symboli rzymskiej cywilizacji. Idea ta była wspólna dla kultury basenu Morza Śródziemnego – obecna w starożytnej Grecji, punickiej Kartaginie i królestwach hellenistycznych.
Region Północnej Afryki w dobie cesarstwa rzymskiego jawi się na tym tle niezwykle interesująco. W żadnej innej prowincji zdobnictwo posadzkowe nie występowało na tak szeroką skalę. Należy też wskazać na różnorodność stosowanych na przestrzeni trzech pierwszych wieków naszej ery motywów, co jest wynikiem ścierania się warsztatów je produkujących, ale także odzwierciedleniem zróżnicowania lokalnych elit. Wyróżnić tu można warsztaty tradycji hellenistycznej (często nazywane warsztatami aleksandryjskimi) oraz działalnością pracowni lokalnych (tzw. prowincjonalno-rzymskich).
Bibliografia
Al-Mahjub O., 1983, I mosaici della villa romana di Silin, [w:] III colloquio internazionale sul mosaico antico. Ravenna 6–10 settembre 1980, red. R. Farioli Campanati, s. 299–306.
Al-Mahjub O., 1987, I mosaici della Villa di Silin, Libya Antiqua, vol. 15–16, s. 69–74.
Aurigemma S., 1926, I mosaici di Zliten, Africa italiana, Roma–Milano.
Aurigemma S., 1960, Tripolitania Monuments of deorative art, t. 1, cz. 1: Mosaics, Italy in Africa, Roma.
Balmelle C., Ben Abed-Ben Khader A., Ben Osman W., Darmon J-P., Ennaïfer M., Gozlan S., Hanoune R., Guimier-Sorbets A-M., 1990, Recherches franco-tunisiennes sur la mosaïque de l’Afrique antique I. Xenia, Tunis–Paris–Roma.
Bałus W., 2012, Nowy systemat wiedzy (przedmowa), [w:] Johann Joachim Winckelmann, Dzieje sztuki starożytnej, tłum. T. Zatorski, Kraków.
Ben Abed A., 2006, Tunisian Mosaics, Los Angeles.
Bindanelli R.B., 1950, Storicità dell’arte classica, Firenze.
Bindanelli R.B., 1976, Introduzione all’archeologia classica come storia dell’arte antica, Roma–Bari (wydanie 31: 2017).
Bugaj E., 2011, Archeologia klasyczna w poszukiwaniu swej tożsamości. Między przeszłością, teraźniejszą a historią sztuki, Folia Praehistorica Posnaniensia, t. 16, s. 255–279.
Bulas K., 1958, Archeologia klasyczna a historia sztuki starożytnej, Archeologia, t. 10, s. 11–25.
Cagnat R., 1901, Les ruines de Leptis Magna à la fin du XVIIe siècle, Paris.
Caputo G., Vergara Caffarelli E., 1966, The Buried City. Excavations at Leptis Magna, New York–Washington.
Constans L.A., 1916, Mosaique de Carthage représentant les jeux du cirque, Revue Archéologique, t. 3, s. 247–259.
Delaporte J.D., 1836, Mémoire sur les ruines de Leptis Magna (régence de Tripoli de Barbarie), Journal Asiatique 3, nr 1, s. 305–337.
De Vos M., 1980, L’egittomania in pitture e mosaici romano-campani della prima etá imperiale, Leiden.
Di Vita A., 1964, Archeological News (Tripolitania), Libya Antiqua, vol. 1, s. 133–156.
Di Vita A., 1965, Archeological News (Tripolitania), Libya Antiqua, vol. 1, s. 129–138.
Di Vita-Évrard G., 1965, Les dédicaces de l’amphithéatre et du cirque de Lepcis, LA II, s. 33–37.
Dodge H., 2002, Amusing the Masses: Buildings for Entertainment and Leisure in the Roman World, [w:] Life Death and Entertainment in the Roman Empire, red. D.S. Mattingly D.S. Potter, s. 205–325.
Dolciotti A.M., 2010, Una residenza marittima in Tripolitania (Libia). Il programma decorativo della villa di Silin, [w:] Atti del X Congresso internazionale dell’aipma (Association Internationale Pour La Peinture Murale Antique), Napoli 17–21 settembre 2007, t. 2, red. I. Bragantini, s. 659–671.
Dunbabin K.M.D., 1978, The mosaics of Roman North Africa: studies in iconography and patronage, Oxford–New York.
Dunbabin K.M.D., 2012, Mosaics of the Greek and Roman World, Cambridge–New York.
Dvořák M., 1924, Kunstgeschichte als Geistesgeschichte, München.
Floriani Squarciapino M.,1966, Leptis Magna, Basel.
Golvin, J.C.,1988, L’amphithéâtre romain. Essai sur la théorisation de sa forme et de ses fonctions, Paris.
Graves R., 1992, Mity greckie, tłum. H. Krzeczkowski, Warszawa.
Humphrey J.H., 1986, Roman Circuses. Arenas for Chariot Racing, London.
Humphrey J.H., Sear F.B., Vickers M., 1973, Aspects of the circus at Leptis Magna, Libya Antiqua, vol. 9–10 (1972–1973), s. 25–97.
Ikonografia antyczna, 2015, Ikonografia antyczna jako zwierciadło życia codziennego, red. I. Głuszek, J. Mosiejczyk, Toruń.
Kolendo J., 1974, Cyrki w rzymskiej Afryce, Archeologia, t. 25, s. 26–52.
Kotula T., 1972, Afryka Północna w starożytności, Wrocław.
Kubiak Z., 2003, Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa.
Mahgiub O. (Al Mahjub), Chighine A., Madaro R., 1983, Nuove ricerche nell’anfiteatro di Leptis Magna, Libya Antiqua, vol. 13–14 (1976–1977), s. 21–36.
Majewski K., 1978, Metody ikonologiczna i historyczna w nowszych badaniach sztuki antycznej, Archeologia, t. 29, s. 108–117.
Mirzoeff N., 2013, The Visual Culture Reader, London.
Montali G., 2015, L’anfiteatro di Sabratha e gli anfiteatri dell’Africa proconsolare, Monografie di Archeologia Libica XLI, Roma.
Mosiejczyk J., 2015, W rytmie dni, miesięcy i pór roku. Aspekty życia codziennego ukazane na mozaikach kalendarzowych z terenów Tunezji, [w:] Ikonografia antyczna jako zwierciadło życia codziennego, red. I. Głuszek, J. Mosiejczyk, Toruń, s. 104–121.
Mosiejczyk J., 2017, Leptis Magna jako kosmopolityczne miasto rzymskie. Przestrzeń publiczna i konteksty społeczne w II i początkach III wieku n.e., maszynopis pracy
doktorskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Mosiejczyk J., 2018, Iconography of the mosaic of gladiators from Zlītan (Libya) in the context of mutual relations between Romans and Garamantes, [w:] Speculum II. Barbarzyńcy w oczach starożytnych Greków i Rzymian, red. I. Głuszek, J. Mosiejczyk, Toruń, s. 81–104.
Musso L., 1995, Enciclopedia dell’Arte Antica: Leptis Magna, Roma, s. 333–346.
Novello M., 2007, Scelte tematiche e committenza nelle abitazioni dell’Africa proconsolare: i mosaici figurati, Pisa.
Panofsky E., 1955, Meaning in the Visual Arts, New York.
Parrish D., 1984, Season Mosaics of Roman North Africa, Archaeologica, t. 46, Roma.
Parrish D., 1985, The date of the mosaics from Zliten, Antiquités africaines, vol. 21, s. 137–158.
Petriaggi B.D., D’Angelo C., Gennari D., Angeletti Latini V., El-Turki A., Santarelli M.L., 2016, Innovative materials to restore mosaic pavements of the Roman villa of Silin (Lepcis Magna-Libya), Conference: 12th Conference of the International Committee for the Conservation of Mosaics 27–31 October 2014, Sardinia, Italy, at Sardinia – Italy, s. 1–5.
Picard G., 1985, La villa du Taureau à Silin (Tripolitaine), Comptes rendus des séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres 129, N. 1, s. 227–241.
Rekowska-Ruszkowska M., 2012, Archeologia klasyczna, [w:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, red. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska, Poznań, s. 218–230.
Ricciardi M., 2018, L’anfiteatro di Leptis Magna, Monografie di Archeologia Libica 43, Roma.
Romanelli P., 1925, Leptis Magna, Roma.
Shiner L., 2001, The Invention of Art: A Cultural History, Chicago.
Ville G., 1963, Essai de datation de la mosaïque des gladiateurs de Zilten, [w:] La Mosaïque Gréco Romaine, vol. 1, red. M.P. Romanelli, s. 147–155.
Warburg A., 1932, Die Erneuerung der heidnischen Antike. Kulturwissenschaftliche Beiträge zur Geschichte der europäischen Renaissance, Berlin–Liepzig.
Winckelmann J.J., 1764, Geschichte der Kunst des Alterthums, Dresden.
Winckelmann J.J., 2012, Dzieje sztuki starożytnej, tłum. T. Zatorski, Kraków.
Zanker P., 1987, Augustus und die Macht der Bilder, München.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Jakub Mosiejczyk
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 422
Liczba cytowań: 0
