Późnopaleolityczna „motyka” typu Lyngby z Murowanej Gośliny w świetle wyników analiz traseologicznych
DOI:
https://doi.org/10.12775/AUNC_ARCH.2021.003Słowa kluczowe
Murowana Goślina, traseologia, „motyka typu Lyngby”, późny paleolit, technologiaAbstrakt
Niż Polski, ze względu na swoje położenie oraz warunki środowiskowe ma istotne znaczenie w badaniach nad bytowaniem i rozwojem późnopaleolitycznych społeczności łowiecko-zbierackich. Pozostałości kultury materialnej tamtego okresu zachowały się do naszych czasów głównie w postaci różnego rodzaju przedmiotów krzemiennych. Do unikatowych znalezisk należą wytwory z kości czy poroża. W opracowaniu zaprezentowano wyniki analizy technologicznej przedmiotu wykonanego z poroża renifera, funkcjonującego w polskiej literaturze jako tzw. motyka typu Lyngby. Została ona odkryta pod koniec drugiej połowy XIX wieku, w miejscowości Murowana Goślina, koło Poznania. Mimo wielu trudności wynikających ze stanu zachowania omawianego egzemplarza, wyniki analiz umożliwiły między innymi rekonstrukcję technik związanych z jego powstaniem, a także zrozumienie procesów towarzyszących jego użytkowaniu. Zaobserwowane na nim ślady związane między innymi z procesem podziału poroża, występują na wielu analogicznych formach odkrywanych na całym Niżu Europejskim. Podobne wytwory z poroża renifera łączone są z późnopaleolitycznymi społecznościami technokompleksu z liściakami. Data uzyskana dla egzemplarza z Murowanej Gośliny – 9890 ±50 uncal BP – umiejscawia go pośród najmłodszych przedmiotów tego typu odkrytych na Niżu Europejskim.
Znalezisko z Murowanej Gośliny stanowi dobry przykład na to, że badania takich zabytków wnoszą wiele nowych informacji na temat samych przedmiotów, a także pozwalają na lepsze zrozumienie procesów towarzyszących produkcji jak i użytkowaniu różnych kategorii zabytków wykonanych z surowców kostnych przez pradziejowe społeczności łowiecko-zbierackie.
Bibliografia
Averbouh A., 2000, Technologie de la matière osseuse travaillée et implications palethnologiques. L’exemple des chaînes d’exploitation du bois de Cervidé chez les Magdaléniens des Pyrénées. Thèse de Doctorat, Université de Paris I – Panthéon Sorbonne.
Bouchud J., 1966, Essai sur le renne et la climatologie du paléolithique moyen et supérieur, Périgueux, Magne.
Camarós E., Sánchez-Hernández C., Rival F., 2016, Make it clear: molds, transparent casts and lightning techniques for stereomicroscopic analysis of taphonomic modifications on bone surfaces, Journal of Anthropological Sciences, vol. 94, s. 1–8.
Clark J.G.D., 1936, The mesolithic settlement of northern Europe; a study of the food-gathering peoples of northern Europe during the early post-glacial period, Cambridge.
Clausen I., 2004, The reindeer antler axe of the Alleröd period from Klappholz LA 63, Kreis Schleswig-Flensburg/Germany. Is it a relict of the Federmesser, Bromme or Ahrensburg culture?, [w:] Hunters in a Changing World. Environment and archaeology of the Pleistocene – Holocene transition (c. 11000–9000 B.C. in Northern Central Europe), red. T. Terberger, B.V. Eriksen, Rahden/Westf., s. 141–164.
Cook J., Jacobi R.M., 1994, A reindeer antler or ‘Lyngby’ axe from Northamptonshire and its context in the British Late Glacial, Proceedings of the Prehistoric Society, vol. 60, s. 75–84.
Cziesla E., 2007, Robbenjagd in Brandenburg? Gedanken zur Verwendung großer Widerhakenspitzen, EAZ, vol. 48, s. 1–48.
D’Errico F., Giacobini G., Puech P.F., 1984, Les répliques en vernis des surfaces osseuses façonnées: études expérimentales, Bulletin de la Société Préhistorique Française, vol. 81/6, s. 169–170.
David É., 2005, Technologie osseuse des derniers chasseurs préhistoriques en Europe du Nord (Xe-VIIIe millénaires avant J.-C.), http://web.mae.u-aris10.fr/recherche/mpEva-David.html.
Diakowski M., Płonka T., 2010, New data on ornamented artifacts from the Mesolithic site Pobiel 10, Lower Silesia, Poland, Archäologisches Korrespondenzblatt – Römisch – Germanisches Zentralmuseum, vol. 40, issue 3, s. 317–330.
Eriksen B.V., 2011, Defining the Ahrensburgian. Contributions from a technological study of reindeer antler artefacts, [w:] Annual Report 2008/2009 der Stiftung Schleswig-Holsteinische Landesmuseen Schloß Gottorf, red. C. von Carnap-Bornheim, B.V. Eriksen, Centre for Baltic and Scandinavian Archaeology, Schleswig, s. 42–43.
Fernández-Jalvo Y., Andrews P., 2016, Atlas of taphonomic identifications: 1001+ images of fossil and recent mammal bone modification, Springer, Dordrecht.
Fischer A., Clemmensen L.B., Donahue R., Heinemeier J., Lykke-Andersen H., Lysdahl P., Mortensen M.F., Olsen J., Petersen P.V., 2013, Late Palaeolithic Nørre Lyngby – a northern outpost close to the west coast of Europe, Quartär, vol. 60, s. 137–162.
Fisher J.W., 1995, Bone Surface Modifications in Zooarchaeology, Journal of Archaeological Method and Theory, vol. 2, s. 7–68.
Fontana L., Chauvière F.-X., 2009, The total exploitation of reindeer at the site of Les Petits Guinards: what’s new about the annual cycle of nomadism of Magdalenian groups in the French Massif Central?, [w:] 15ème Congrès de l’Union internationale des sciences préhistoriques et protohistoriques, Lisbonne 2006: C61, 2006, red. L. Fontana, F.-X. Chauvière, A. Bridault (BAR International series 2040), Lisbonne, s. 101–111.
Galiński T., 1986, Późnoplejstoceńskie i wczesnoholoceńskie harpuny i ostrza kościane i rogowe na południowych wybrzeżach Bałtyku między ujściem Niemna i Odry, Materiały Zachodniopomorskie, t. 32, s. 7–69.
Galiński T., 2013, Typological, chronological and cultural verification of Pleistocene and early Holocene bone and antler harpoons and point from the southern Baltic zone, Przegląd Archeologiczny, t. 61, s. 93–144.
Girininkas A., Rimkus T., Slah G., Daugnora L., Stančikaite M., Zabiela G., 2016, Lyngby type artefacts of Lithuania in the context of the Stone Age in Europe: Multidisciplinary study, Arheoloģija un etnografia, t. 29, s. 13–30.
Goslar T., Kabaciński J., Makowiecki D., Prinke D., Winiarska-Kabacińska M., 2006, Datowanie radiowęglowe zabytków z Kolekcji Epoki Kamienia Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 42, s. 5–14.
Gramsch B., 1987, Late Palaeolithic in the area lying between the river Oder and the Elbe/Havel, [w:] Late Glacial in Central Europe. Culture and Environment, red. J.M. Burdukiewicz, M. Kobusiewicz, Wrocław, s. 107–119.
Gross H., 1940, Das Renntier in der Ostpreußischen Vorgeschichte, Alt-Preußen. Vierteljähresschrift für Vorgeschichte und Volkskunde, vol. 1, s. 1–4.
Ilkiewicz J., 2009/2010, Narzędzia z poroża jeleniowatych z Pobrzeża Koszalińskiego, Materiały Zachodniopomorskie. Nowa seria, t. 6–7, s. 15–42.
Kozłowski J.K., Kozłowski S.K., 1977, Epoka kamienia na ziemiach polskich, Warszawa.
Kozłowski S.K., 1969, Z problematyki polskiego mezolitu (cz. 10): kościane harpuny i ostrza mezolityczne, Światowit, t. 30, s. 135–152.
Kozłowski S.K., 1977, Jednorzędowe harpuny typu hawelańskiego w basenie Morza Bałtyckiego, Archeologia Polski, t. 22, z. 1, s. 73–95.
Kufel B., Diakowski M., 2008, The bone mattock from Mesolithic site Plawienko 31, Pomerania, Poland. Use-wear analysis and experimental method in determining function and manufacture process, [w:] “Prehistoric Technology” 40 years later: Functional Studies and the Russian Legacy, red. L. Longo, N. Skakun, Oxford, Archaeopress (BAR International Series, 1783), s. 359–364.
Müller S., 1897, Nye Stenalders Former, Aarbøger for Nordisk Oldkyndighed og Historie 1896, Kobenhavn: Nordiske Oldskriftselskab, s. 301–419.
Okulicz J., 1973, Pradzieje ziem pruskich od późnego paleolitu do VII w. n.e., Wrocław.
Olsen S.L., 1984, Analytical Approaches to the Manufacture and Use of Bone Artifacts in Prehistory, London.
Olsen S.L., 1989, On distinguishing natural from cultural damage on archaeological antler, Journal of Archaeological Science, vol. 16, issue 2, s. 125–135.
Orłowska J., 2021, Late Glacial and Early Holocene osseous projectile weaponry from the Polish Lowlands: the case of a point from Witów, [w:] Foraging assemblages, vol. 2, red. D. Borić, D. Antonović, B. Mihailović, Belgrade–New York, s. 540–545.
Orłowska J., Osipowicz G., 2017, Searching for the function of the early Holocene heavy duty bevel-ended tools. Remarks from experimental and use-wear studies, Archaeology of the Eurasian Steppes, vol. 2, s. 103–121.
Orłowska J., Osipowicz G., 2018, Optic observations on osseous uniserial harpoon heads from the Polish Lowland as an element of discussion about their chronological affiliation, Quaternary International, vol. 472, part A, s. 3–12.
Orłowska J., Osipowicz G., 2019, Bone working practices in Final Palaeolithic Poland: an examle of a three-edged bone point from Lisi Ogon, site 13, [w:] The final Palaeolithic of Northern Eurasia: proceedings of the Amersfoort, Schleswig and Burgos UISPP Commission Meetings, red. B.V., Eriksen, E. Rensink, S. Harris, Kiel, s. 299–307.
Osipowicz G., 2016, Technical approach of two mesolithic bone harpoon heads from Wiele 33, central Poland, [w:] Close to the bone: current studies in bone technologies, red. S. Vitezović, Belgrade, s. 248–256.
Osipowicz G., Orłowska J., Bosiak M., Manninen M., Targowski P., Sobieraj J., 2020, Slotted bone point from Tłokowo – rewritten story of a unique artefact from Mesolithic Poland, Praehistorische Zeitschrift, vol. 95, issue 2, s. 334–349.
Riede F., 2007, ‘Stretched thin, like butter on too much bread…’: some thoughts about journeying in the unfamiliar landscapes of Late Palaeolithic southern Scandinavia, [w:] Prehistoric Journeys, red. R. Johnson, V. Cummings, Oxford, s. 8–20.
Rust A., 1943, Die alt- und mittelsteinzeitlichten Funde von Stellmoor, Neumünster. Schwabedissen H., 1944, Die mittlere Steinzeit im westlichen Norddeutschland unter besonderer Berücksichtigung der Feuersteinwerkzeuge, Neumünster.
Sturdy D.A., 1975, Some reindeer economies in prehistoric Europe, [w:] Palaeoeconomy. Papers in Economic Prehistory II, red. E.S. Higgs, Cambridge, s. 55–95.
Sulgostowska Z., 2012, Paleolityczne (?) i mezolityczne wytwory z kości i poroża ocalone z dawnej kolekcji starożytności pomorskich w aspekcie technologiczno-surowcowym, użytkowym i symbolicznym, [w:] Zaginione – Ocalone: Szczecińska kolekcja starożytności pomorskich, red. K. Kowalski, D. Kozłowska-Skoczka, Szczecin, s. 47–69.
Sulgostowska Z., Hoffmann M.J., 1993, Kościane ostrze mezolityczne z wkładkami krzemiennymi z Tłokowa, woj. olsztyńskie – aspekt technologiczny, Archeologia Polski, t. 38, z. 1, s. 75–88.
Taute W., 1968, Die Stielspitzen-Gruppen im nördlichen Mittel-europa. Ein Beitrag zur Kenntnis der späten Altseinzeit, Köln.
Tromnau G., 1975, Neue Ausgrabungen im Ahrensburger Tunneltal, Offa-Bücher, vol. 33, Neumünster.
Tromnau G., 1987, Late Palaeolithic reindeer-hunting and the use of boats, [w:] Late Glacial in Central Europe. Culture and Environment, red. J.M. Burdukiewicz, M. Kobusiewicz, Wrocław, s. 95–105.
Zagorska I., 2006, The earliest antler and bone harpoons from the East Baltic, Archaeologica Baltica, vol. 7, s. 178–186.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Justyna Orłowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 311
Liczba cytowań: 0
