A multidisciplinary study of anti-vampire burials from early medieval Culmen, Poland: were the diseased and disabled regarded as vampires?
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2021.012Słowa kluczowe
anti-vampire burials, disease, disability, bioarchaeology, paleopathology, ethnography, history, PolandAbstrakt
The definitions and interpretations of anti-vampire burials have provoked impassioned discussion in archaeology over the last century. That the diseased and disabled were sometimes perceived as vampires is very intriguing and worth investigating because historical and ethnographic materials and archaeological studies indicate a connection between disease (e.g. tuberculosis and anaemia) and vampirism. Until the development of germ theory in the 19th century, some people explained the phenomenon of disease and death as its consequence by connecting it with beliefs in vampires. We investigate if the diseased and disabled were buried in anti-vampire graves based on materials from early medieval Culmen in Poland. We selected 574 skeletons from 566 graves for our analysis. The research allowed the identification of 13 antivampire graves, which include 14 skeletons. Of 574 skeletons, 299 indicate pathological lesions associated with diseases and 8 skeletons indicate lesions associated with disabilities. Among the individuals buried in anti-vampire graves (N=14), 11 had pathological lesions associated with diseases and one – lesions associated with disability. We analyse each disease and condition separately to see if it was a reason for burying individuals in anti-vampire graves. Our analyses have shown that the diseases and conditions that were identified on skeletons in anti-vampire graves were common in the past populations, including Culmen, and apparently not connected with the appearance of a vampire. Therefore, we conclude that diseases and disabilities were not the reason for perceiving someone as a vampire in Culmen.
Bibliografia
Acsádi G., Nemeskéri J., 1970, History of human life span and mortality. Budapest.
Aspöck E., 2008, What actually is a ‘deviant burial’? Comparing german-language and anglophone research on ‘deviant burials’, [in:] Deviant burial, pp. 17–34.
Aufderheide A. C., Rodríguez-Martín C., 2006, The Cambridge encyclopedia of human paleopathology, Cambridge.
Auguste P., Tsertsvadze A., Pink J., Court R., Seedat F., Gurung T., Freeman K., Taylor-Philips S., Walker C., Madan J., Kandala N. B., Clarke A., Sutcliffe P., 2016, Accurate diagnosis of latent tuberculosis in children, people who are immunocompromised or at risk from immunosuppression and recent arrivals from countries with a high incidence of tuberculosis: systematic review and economic evaluation. Southampton.
Baranowski B., 1965, Z badań nad dawną demonologią ludową, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki humanistyczno-społeczne, 1(40), pp. 75–86.
Barber P., 2010, Vampires, burial and death, New Heaven, London.
Barnes C., Mercer G., 2010, Exploring disability. A sociological introduction, Cambridge.
Bass M. W., 1987, Human osteology. A laboratory and field manual, Springfield.
Betsinger T. K., Scott A. B., 2014, Governing from the grave: vampire burials and social order in Post-medieval Poland, Cambridge Archaeological Journal, vol, 24, no. 3, pp. 467–476.
Bojarski J., 2003, Cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie na ziemi chełmińskiej (stanowisko 4). Wstępne wyniki badań, [in:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, vol. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, eds. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, pp. 19–32.
Bojarski J., 2020, Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu, [in:] Mons Sancti Laurentii, vol. 9, ed. W. Chudziak, Toruń.
Bojarski J., Chudziak W., Drozd A., Koperkiewicz A., Kozłowski T., Stawska V., 2010, Katalog źródeł, [in:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), ed. W. Chudziak, Mons Sancti Laurentii, vol. 5, Toruń, pp. 437–603.
Boutin A. T., 2016, Exploring the social construction of disability: an application of the bioarchaeology of personhood model to a pathological skeleton from ancient Bahrain, International Journal of Paleopathology, vol. 12, pp. 17–28.
Brittemham G. M., 2000, Disorders of iron metabolism: iron deficiency and overload, [in:] Hematology: basic principles and practice, eds. R. Hoffman et al., Philadelphia, pp. 397–428.
Brooks S. T., Suchey J. M., 1990, Skeleton age determination based on the os pubis: a comparison of the Acsádi-Nemeskéri and Suchey-Brooks methods, Journal of Human Evolution, vol. 5, pp. 227–38.
Brückner A., 1980, Mitologia słowiańska i polska, Warszawa.
Buikstra J. E., Ubelaker D. H., 1994, Standards for data collection from human skeletal remains, Arkansas Archaeological Survey Research, 44. Fayetteville.
Chmielewski W., 1950, Badania terenowe łódzkiego ośrodka prehistorycznego w roku 1949, Z otchłani wieków, vol. 19 (5–6), pp. 95–102.
Chmielowski B., 1754, Nowe Ateny albo Akademia Wszelkiey Scyencyi Pełna: Na różne tytuły, iak na classes podzielona. Część trzecia albo suplementi, Lwów.
Chudziak W., 2003, Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmen na Pomorzu Nadwiślańskim, [in: ] Mons Sancti Laurentii, vol. 1, Toruń.
Chudziak W., Stawska V., Weinkauf J., Kozłowski T., 2006, Katalog. Część II. Badania Instytutu Archeologii i Etnologii UMK w Toruniu w latach 1997–1999, [in:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe 1, pp. 345–388.
Cox A. M., 1995, Porphyria and vampirism: another myth in the making, Postgraduate Medical Journal, vol. 71 (841), pp. 643–644.
Cross M., 1999, Accessing the inaccessible: disability and archaeology, Archaeological Review from Cambridge, 15(2), pp. 7–30.
Dettwyler K. A., 1991, Can paleopathology provide evidence for ‘compassion’?, American Journal of Physical Anthropology, vol. 84, pp. 375–384.
Deviant burial, 2008, Deviant burial in the archaeological record, ed. E. M. Murphy, Oxford.
Disability and archaeology, 1999, Disability and archaeology, ed. N. Finlay, Archaeological review from Cambridge, 15(2), Cambridge.
Dolphin D., 1985, Werewolves and vampires. Abstract of paper presented at annual meeting of American Association for the Advancement of Science.
Fischer A., 1921, Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów.
Florkowski A., Kozłowski T., 1994, Ocena wieku szkieletowego dzieci na postawie wielkości kości, Przegląd Antropologiczny, vol. 27 (1–2), pp. 71–86.
Gardeła L., 2017, Bad death in the Early Middle Ages: atypical burials from Poland in a comparative perspective, Rzeszów.
Gardeła L., Kajkowski K., 2013, Vampires, criminals or Slaves? Reinterpreting ‘deviant burials’ in Early Medieval Poland, World Archaeology, vol. 45 (5), pp. 780–796.
Geake H., 1992, Burial practice in seventh- and eight century England, [in:] The age of Sutton Hoo. The Seventh Century in North-Western Europe, ed. M. Carver, Woodbridge, Suffolk, Rochester, pp. 83–92.
Gieysztor A., 2006, Mitologia Słowian, Warszawa.
Gregoricka L. A., Betsinger T. K., Scott A. B., Polcyn M., 2014, Apotropaic practices and the undead: a biogeochemical assessment of deviant burials in Post-Medieval Poland, PloS One, 9 (11), pp. 1–24.
Hawkey D., 1998, Disability, compassion and the skeletal record: using musculoskeletal stress markers (MSM) to construct an osteobiography from Early New Mexico, International Journal of Osteoarchaeology, vol. 8, pp. 326–340.
Heemskerk D., Caws M., Marais B., Farrar J., 2015, Tuberculosis in adults and children, London.
Hilferding A., 1965, Ostatki Słowian na południowym brzegu Bałtyckiego Morza, Wrocław.
Hubert J., 2000, Introduction: the complexity of boundedness and exclusion, [in:] Madness, disability and social exclusion. The archaeology and anthropology of ‘difference’, ed. J. Hubert, London, pp. 1–8.
Janowski A., Kurasiński T., 2010, Rolnik, wojownik czy „odmieniec”? Próba interpretacji obecności sierpów w grobach wczesnośredniowiecznych na terenie ziem polskich, [in:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, eds. K. Skóra, T. Kurasiński, Acta Archaeologica Lodziensia, 56, pp. 79–95.
Jones T. E., 2012, ‘A lame man can ride... a deaf man can kill... a dead man is of no use to anyone’. When was a deformity not a disability in Early Medieval Europe?, [in:] Behinderungen und Beeinträchtigungen/Disability and Impairment in Antiquity, ed. R. Breitwieser, British Archaeological Reports, International Series, Studies in Early Medicine, 2, pp. 131–135.
Longmore M., Wilkinson I. B., Rajagopalan S. R., 2004, Oxford handbook of clinical medicine, Oxford.
Lovejoy C. O., 1985, Dental wear in the Libben population: Its functional pattern and role in the determination of adult skeletal age at death, American Journal of Physical Anthropology, 68, pp. 47–56.
Łęga W., 1961, Ziemia chełmińska, Wrocław.
Knüsel Ch. J., 1999, Ortopaedic disability: some hard evidence, Archaeological Review from Cambridge, 15 (2), pp. 31–53.
Kolberg O., 1874, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seryja 7. Krakowskie. Część 3, Kraków.
Kolberg O., 1882, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seryja 15. Wielkie Księstwo Poznańskie. Część 7, Kraków.
Kolberg O., 1884, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seryja 17. Lubelskie. Część 2, Kraków.
Kolberg O., 1886, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seryja 19. Kieleckie. Część 2, Kraków.
Kolberg O., 1888a, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Seryja 21. Radomskie. Część 2, Kraków.
Kolberg O., 1888b, Pokucie: obraz etnograficzy, vol. 3. Kraków.
Kolberg O., 1967a, Kaliskie i sieradzkie, Wrocław.
Kolberg O., 1967b, Tarnowskie-Rzeszowskie, Wrocław.
Kolberg O., 1970, Dzieła wszystkie, vol. 42, Mazowsze. Część 7. Wrocław.
Kolberg O., 1971, Ruś-Karpacka, vol. 2. Wrocław.
Kolczyński J., 2003, Jeszcze raz o upiorze (wampirze) i strzygoni (strzydze), Etnografia Polska, vol. 47, no. 1–2, pp. 211–246.
Koperkiewicz A., 2010, Święci czy przeklęci? Kilka refleksji o anomaliach w pochówkach wczesnośredniowiecznych, [in:] Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, eds. K. Skóra, T. Kurasiński, Acta Archaeologica Lodziensia, 56, pp. 65–77.
Kotschy M., 2009, Patofizjologia chorób krwi i układu krwiotwórczego Patofizjologia tkanki łącznej, [in:] Patofizjologia. Podręcznik dla studentów medycyny, vol. 2, eds. S. Maśliński, J. Ryżewski, Warszawa, pp. 438–545.
Kozłowski T., 2012, Stan biologiczny i warunki życia ludności in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim (X–XIII wiek). Studium antropologiczne, [in:] Mons Sancti Laurentii, vol. 7, ed. W. Chudziak, Toruń.
Krogman M. W., İşcan Y. M., 1986, The human skeleton in forensic medicine, Springfield.
Matczak M. D., 2014, Tak zwane pochówki antywampiryczne a zagadnienie zmian patologicznych. Próba reinterpretacji, [in:] Królowie i biskupi, rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Funeralia Lednickie, Spotkanie 16, Poznań, pp. 437–457.
Matczak M. D., 2017, A report on the analysis of osteological and textual materials from the project ‘The Ill and the Impaired in Early Medieval (10th–13th century) Poland. A case study of the sites from Kałdus (Kuyavian-Pomeranian voivodship)’, unpublished manuscript, Poznań.
Matczak M. D., Buikstra J. E., Pearson J., Wyrwa A. M., 2019, Bioarcheologia niepełnosprawności: przegląd obecnych badań i perspektywy na przyszłość, Museion Poloniae Maioris, vol. 6, pp. 35–57.
Matczak M. D., Kozłowski T., 2017, Dealing with difference: using the osteobiographies of a woman with leprosy and a woman with gigantism from medieval Poland to identify practices of care, [in:] New developments in the bioarchaeology of vare: further case studies and extended theory, eds. L. Tilley, A. Schrenk, New York, pp. 125–151.
Matczak M. D., Wołoszyn J., Kozłowski T., 2015, Strach i lęk jako kategorie badawcze w archeologii, Przegląd Historyczny, vol. 106 (4), pp. 633–656.
Mays S., Fryer R., Pike A. W. G., Cooper M. J., Marschall P., 2017, A multidisciplinary study of a burnt and mutilated assemblage of human remains from a deserted Mediaeval village in England, Journal of Archaeological Science: Reports, vol. 16, pp. 441–455.
Miechowicz Ł., 2011, By pewniej i szybciej przeniósł się na tamten świat… Pieniądz jako element praktyk pogrzebowych na Mazowszu, Podlasiu i w Małopolsce w średniowieczu i czasach nowożytnych, [in:] In silvis, campis… et urbe. Średniowieczny obrządek pogrzebowy na pograniczu polsko-ruskim, eds. S. Cygan et al., Rzeszów–Sanok, pp. 331–355.
Millela M., Mariotti V., Belcastro M. G., Knüsel Ch. J., 2015, Patterns of irregular burials in Western Europe (1st–5th century A.D.), PlosOne, 10 (6), https://doi.org/10.1371/journal.pone.0130616.
Miśkiewicz M., 1969, Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w Polsce, Materiały Wczesnośredniowieczne, vol. 6, pp. 241–301.
Miśkiewicz M., 2010, Życie codzienne mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu, Warszawa.
Moszyński K., 1967, Kultura ludowa Słowian, part 2, vol. 1, Warszawa.
Murphy E. M., 2000, Developmental defects and disability: the evidence from the Iron Age semi-nomadic peoples of Aymyrlyg, south
Siberia, [in:] Madness, disability and social exclusion. The archaeology and anthropology of ‘difference’, ed. J. Hubert, London, pp. 60–80.
Nuzzolese E., Borrini M., 2010, Forensic approach to an archaeological casework of ‘vampire’ skeletal remains in Venice: odontological and anthropological prospectus, Journal of Forensic Sciences, vol. 55 (6), pp. 1634–1637.
Ortner D. J., Putschar W. G. J., 1985, Identification of pathological conditions in human skeletal remains, Washington.
Pałubicka A., 1983, Problem poznawczej rekonstrukcji kultury symbolicznej na podstawie źródeł archeologicznych, Kultura i Społeczeństwo, 27 (3), pp. 43–55.
Pegelow Ch., Powars D., Wingert W., 1977, Severe iron deficiency Anemia, The Western Journal of Medicine, vol. 126(3), pp. 190–195.
Petoia E., 1991, Vampiri e lupi mannari. Le origini, la storia, le leggende, Rome.
Reynolds A., 2009, Anglo-Saxon deviant burial customs, Oxford.
Roberts C. A., 1999, Disability in the skeletal record: assumptions, problems and some examples, Archaeological Review from Cambridge, 15(2), pp. 79–97.
Roberts C. A., 2000, Did they take sugar? The use of skeletal evidence in the study of disability in past populations, [in:] Madness, disability and social exclusion. The archaeology and anthropology of ‘difference’, ed. J. Hubert, London, pp. 46–59.
Roberts C. A., Manchester K., 2010, The archaeology of disease, Stroud.
Schnall S. F., Berlinger N., Duffy T. P., Benz Jr. E. J., 2000, Approach to the adult and child with anemia, [in:] Hematology: basic principles and practice, eds. R. Hoffman et al., Philadelphia, pp. 367–382.
Sikorski A., 2008, Atypowe groby szkieletowe z wczesnośredniowiecznego cmentarzyska w Dębczynie (stan. 53), woj. zachodniopomorskie, [in:] Czarownice, ed. J. Wrzesiński, Funeralia Lednickie, Spotkanie 2, Poznań, pp. 103–111.
Sledzik P. S., Bellantoni N., 1994, Brief communication: bioarchaeological and biocultural evidence for the New England vampire folk belief, American Journal of Physical Anthropology, 94, pp. 269–274.
Stanaszek M. Ł., 1999, Pochówki wampirów w Polsce wszesnopiastowskiej, Archeologia Żywa, no. 2, pp. 36–40.
Stanaszek M. Ł., 2007, Znaczenie cech morfofunkcjonalnych osobnika dla sposobu jego pochówku na przykładzie tzw. pochówków antywampirycznych, [in:] Środowisko pośmiertne człowieka, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Funeralia Lednickie, Spotkanie 9, Poznań, pp. 283–289.
Stanaszek M. Ł., 2016, Wampiry w średniowiecznej Polsce, Warszawa.
Stawska V., 2006a, Formy jam grobowych i układ pochówków, [in:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko 1, pp. 49–59.
Stawska V., 2006b, Katalog. Część I. Badania Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi w 1957 roku, [in:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko 1, pp. 323–344.
Stawska V., Bojarski J., Chudziak W., 2010, Układ pochówków, [in:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko 2, pp. 66–77.
Steckel R. H., Larsen C. S., Sciulli P. W., Walker P. L., 2006, Data collection codebook, [in:] The backbone Europe. Health, diet, work and violence over two millenia, eds. R. H. Steckel et al., Cambridge, pp. 397–427.
Suchodolski S., 1998, Początki obola zmarłych w Wielkopolsce, [in:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Profanum i sacrum, eds. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, pp. 496–504.
Tilley L., 2015, Theory and practice in the bioarchaeology of care, New York.
Tsaliki A., 2008, Unusual burials and necrophobia: an insight into the burial archaeology of fear, [in:] Deviant burial, pp. 1–16.
Tuberculosis, 2001, Tuberculosis in the workplace, ed. M. J. Field, Washington DC.
Tubb J. N., 2000, Two examples of disability in the Levant, [in:] Madness, disability and social exclusion. The archaeology and anthropology of ‘difference’, ed. J. Hubert, London, pp. 81–87.
Ubelaker D. H., 1989, Human skeletal remains, Washington DC. Wczesnośredniowieczne cmentarzysko, 2006, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), [in:] Mons Sancti Laurentii, vol. 3, ed. W. Chudziak, Toruń.
Wczesnośredniowieczne cmentarzysko, 2010, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), [in:] Mons Sancti Laurentii, vol. 5, ed. W. Chudziak, Toruń.
White T. D., Folkens P. A., 2005, The human bone manual, Burlington.
Udziela M., 1891, Medycyna i przesądy lecznicze ludu polskiego. Przyczynek do etnografii polskiej, Warszawa.
Towards, 2002, Towards a common language for functioning, disability and health, http://www.who.int/classifications/icf/training/icfbeginnersguide.pdf [access date: 18.06.2021].
Wojtucki D., 2016, „Żywe trupy”: wiara w powracających zmarłych w świetle wydarzeń w jednym ze śląskich miast w latach 1591–1592, [in:] W kręgu myśli Władysława Czaplińskiego, eds. F. Wolański, L. Ziątkowski, Wrocław, pp. 151–162.
Wokroj F., 1967, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko „Młynówka” w Wolinie w świetle antropologii, Materiały Zachodniopomorskie, vol. 13, pp. 295–335.
Wood J. W., Milner G. R., Harpending H. C., Weiss K. M., 1992, The osteological paradox: problems of inferring prehistoric health from skeletal samples, Current Anthropology, vol. 33, no. 4, pp. 343–370.
Wyrwa A. M., 2008, Zabobony, „wampiry” i remedia antywampiryczne. Przyczynek do poznania zachowań funeralnych, [in:] Czarownice, ed. J. Wrzesiński, Funeralia Lednickie, Spotkanie 2, Poznań, pp. 43–66.
Zahorska-Markiewicz B., Małecka-Tendera E., 2009, Patofizjologia kliniczna. Podręcznik dla studentów, Wrocław.
Zakrzewski S., 2014, Paleopathology, disability and bodily impairments, [in:] Paleopathology in Egypt and Nubia. A century in review, eds. R. Metcalfe et al., Oxford, pp. 57–68.
Zakrzewski S., 2015, Behind every mask there is a face, and behind that a story. Egyptian bioarchaeology and ancient identities, [in:] Egyptian bioarchaeology: humans, animals and the environment, eds. S. Ikram et al., Leiden, pp. 157–167.
Żydok P., 2004, Wczesnośredniowieczne pochówki antywampiryczne, [in:] Hereditatem cognoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, ed. Z. Kobyliński, Warszawa, pp. 38–66.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Magdalena Domicela Matczak, Tomasz Kozłowski, Wojciech Chudziak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1013
Liczba cytowań: 0
