Issues of adaptation and transformation on the example of the Teutonic Order strongholds in Old P russia and Livonia
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2016.012Keywords
Old Prussia, Livonia, Teutonic Order, strongholds, adaptation, transformation, archaeological researchAbstract
The subject of this article are strongholds adapted to the needs of the Teutonic Order, associated with different Old Prussian lands (Pomesania, Pogesania, Sasna, Bartia, Galindia, Warmia, Natangia, Sambia, Skalvia and Nadrovia) and Livonia (Semigallia, Latgale, Courland, Estonia). A particular attention was paid to the extent of adaptation works and the question of the transformation of these forts into mortared castles. While selecting examples of objects the priority was given to ones on which remains archaeological excavations were carried out. Amongst the described strongholds of the Teutonic Order dominated forts adapted based on structures conquered or taken over from the local population (25 defensive complexes, i.e. about 63%). Amongst them the majority – 15 structures (60%) – was transformed into mortared castles. In the group of strongholds which were transformed into mortared complexes (29 structures; groups II–IV) nearly even share have edifices adapted and created on so-called greenfield, which is characteristic of Old Prussia, while in Livonia the majority consisted of structures created on so-called greenfield (60%). Trying to determine the scope of work at forts adapted by the Teutonic Order, we encounter a difficulty of separating older elements from the Teutonic Order ones, which, obviously, makes a basis for concluding very limited. Even in the case of structures, where the scope of archaeological works was significant (Stary Dzierzgoń and Weklice), sometimes we are not able to resolve fundamental issues. It is even more difficult to continue the study of the characteristics of wooden and earthen fortified structures of the Teutonic Order. Generally it can be said that the scope of the Order’s adaptations was mainly related to reconstruction and/or strengthening forts defence systems, which was primarily associated with ramparts (e.g. heighten them and constructing new ones) and moats (deepen). Also strongholds’ interiors vere adopted (ground levelling, paving baileys and transportation routes, internal division by ramparts and moats). It is hard not to point also the construction of various types of defensive or dwelling structures, but in this case – to date – no structure/structures which association with the Teutonic Order phase of given fort is not controversial (see Stary Dzierzgoń, Weklice, Podzamcze, Karkus). After all, potentially largest possibilities in the discussed issues still lie in archaeological research, both traditional and non-invasive, even of those structures which from today’s perspective have been excavated ‘too early’, and the range of field work carried out there was significant.
References
Dusburg – Piotr z Dusburga. Kronika ziemi pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, wstęp i komentarze J. Wenta, Toruń 2004.
PU – Preussisches Urkundenbuch, t. 1, wyd. R. Philippi, A. Seraphim, Königsberg 1882.
PUB – Pommerellisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Danzig 1882.
SRP – Scriptores rerum Prussicarum. Die Geschichtsquellen der preussischen Vorzeit bis zum Untergangeder Ordensherrschaft, wyd. T. Hirsch, M. Toeppen, E. Strehlke, W. Hubatsch, t. 1, Leipzig 1861; t. 2, Leipzig 1893.
UBP – Urkundenbuch zur Geschichte des vormaligen Bisthums Pomesanien, z. 1, Zeitschrift des Historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, z. 15, wyd. H. Cramer, Marienwerder 1885.
Wigand – Chronicon seu Annales Wigandi Marburgensi, equities et fratris Ordinis Teutonici (Kronika Wiganda z Marburga, rycerza i brata zakonu niemieckiego), wyd. J. Voigt, E. Raczyński, Poznań 1842.
Bezławki – Bezławki – ocalić od zniszczenia, red. A. Koperkiewicz, Gdańsk
Grodziska – Grodziska Warmii i Mazur. Stan wiedzy i perspektywy badawcze 1, red. Z. Kobyliński, Archaeologica Hereditas, t. 2, Zielona Góra–Warszawa
Kwidzyn – Dzieje miasta Kwidzyn, t. 1, red. K. Mikulski, J. Liguz, Kwidzyn
Alttoa K., 2009 Karksi keskajal. Mõningaid probleeme, Viljandi Muuseumi Aastaraamat 2008, s. 266–274.
Arszyński M., 1995 Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach, Toruń.
Arszyński M., 2000 Zamki i umocnienia krzyżackie, [w:] Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, red. Z. H. Nowak, R. Czaja, Toruń, s. 29–43.
Arszyński M., 2002 Średniowieczne budownictwo warowne na obszarze Inflant, [w:] Inflanty w średniowieczu. Władztwa zakonu krzyżackiego i biskupów, red. M. Biskup, Toruń, s. 75–105.
Borowski T., 2010 Miasta, zamki i klasztory państwa krzyżowego Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie nad Bałtykiem. Inflanty, Warszawa.
Crome H., 1929 Die Burgen der alten Preussen, Mitteilungen des westpreussischen eschichtsvereins,
z. 3, s. 354.
Crome H., 1937 Längwälle in Ostpreussen, Mannus, t. 29, s. 69–90.
Czubiel L., 1986 Zamki Warmii i Mazur, Olsztyn.
Ebert M., 1926 Truso, Schriften der Königsberger Gelehrten Gesellschaft, t. 3, Berlin.
Ebert M., 1927 Castrum Weklitze, Tolkemita, Truso, Elbinger Jahrbuch, t. 5/6, s. 109–122.
Gazda D., 2013a Badania archeologiczne Castrum Pomesarum w Starym Dzierzgoniu w 2009 roku, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 194–214.
Gazda D., 2013b Między grodem a zamkiem – wieloczłonowe obiekty warowne prusko-krzyżackie na południe od Zalewu Wiślanego, [w:] Grodziska, s. 125–134.
Gazda D., Jezierska J., Konik J., Szlązak P., 2013 Badania Archeologicznej Misji Pomezańsko-Bałtyckiej obiektów warownych w Starym Dzierzgoniu i Bogdanach w latach 2009–2012, [w:] Grodziska, s. 135–180.
Głosek M., 2005 Zagadkowy, nowożytny przedmiot ceramiczny z zamku w Szestnie na Mazurach, Archaeologia Historica Polona, t. 15/2, s. 251–254.
Głosek M., w druku Zamek w Szestnie, gm. Mrągowo w świetle badań archeologiczno-architektonicznych.
Gula J., 1975 Badania wykopaliskowe w latach 1968–1969 na terenie zamku w Ostródzie, Wiadomości Archeologiczne, t. 39, z. 3, s. 373–383.
Haftka M., 1968 Podzamcze, „Góra Zamkowa”, pow. Kwidzyn, Informator Archeologiczny. Badania rok 1967, Warszawa, s. 252.
Haftka M., 1969 Podzamcze, pow. Kwidzyn, Informator Archeologiczny. Badania rok 1968, Warszawa, s. 275–276.
Haftka M., 1982 Pradzieje, [w:] Kwidzyn. Z dziejów miasta i okolic, red. A. Wakar, Olsztyn, s. 33–47.
Haftka M., 1999 Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów, Malbork–Płock.
Heym W., 1930 Castrum parvum Quidin. Die älteste Burg des Deutschen Ritterordens in Pomesanien. Ein Beitrag zum Burgenbau der Frühzeit des Deutschen Ritterordens und zur Urgeschichte der Stadt Marienwerder, Marienwerder.
Heym W., 1933a Das „Altschlösschen” in Marienwerder. Eine Burg Alt-Preussens, eine Burg des Deutschen Ritterordens, eine Burg des Bischofs von Pomesanien, Zeitschrift des Historischen Vereins für den Regierungsbezirk Marienwerder, t. 69, s. 1–28.
Heym W., 1933b Mittelalterliche Burgen aus Lehm und Holz an der Weichsel (in den Kreisen Marienwerder, Stuhm, Rosenberg), Altpreussische Forschungen, t. 10, z. 2, s. 216–230.
Jagodziński M., 1997 Archeologiczne ślady osadnictwa między Wisłą a Pasłęką we wczesnym średniowieczu. Katalog stanowisk, Adalbertus, t. 3, Warszawa.
Jagodziński M., 2013 Wyniki badań archeologicznych grodzisk w Myślęcinie, Kwietniewie i Weklicach, [w:] Grodziska, s. 181–203.
Koperkiewicz A., 2013 Podsumowanie, [w:] Bezławki, s. 250–257.
Kowalczyk-Heyman E., 2006 Na styku z archeologią, czyli o przekłamaniach terminologicznych w tłumaczeniach źródeł średniowiecznych (na przykładzie Kroniki Ziemi Pruskiej Piotra z Dusburga), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 54, nr 2, s. 221–226.
Langsdorff A., Schleif H., 1937 Ausgrabungen auf dem Schlossberg von Alt-Christburg, Kr. Mohrungen, Nachrichtenblatt für Deutsche Vorzeit, t. 13, z. 4, s. 80–82.
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., 2003 Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Łapo J. M., 1996 Sprawozdanie z sondażowych badań wykopaliskowych prowadzonych na dziedzińcu zamku w Węgorzewie w 1995 roku, Studia Angerburgica, t. 1, s. 78–81.
Militzer K., 2002 Wykaz urzędów Kawalerów Mieczowych i zakonu krzyżackiego w Inflantach z Estonią, [w:] Inflanty w średniowieczu. Władztwa zakonu krzyżackiego i biskupów, red. M. Biskup, Toruń, 107–121.
Nowakiewicz T., 2013 Grodzisko w Bezławkach jako element średniowiecznej sieci osadniczej w Prusach krzyżackich, [w:] Bezławki, s. 235–249.
Pawłowski A. J., 1987 Zespół grodzisk pruskich w Weklicach, gminie Elbląg w świetle badań w latach 1982–1983, [w:] Badania archeologiczne w woj. elbląskim w latach 1980–1983, red. A. J. Pawłowski, Malbork, s. 387–408.
Pawłowski A. J., 1991 Z badań wczesnośredniowiecznych grodzisk Pomezanii i Pogezanii, [w:] Archeologia bałtyjska. Materiały z konferencji Olsztyn, 24–25 kwietnia 1988 roku, Olsztyn, red. J. Okulicz-Kozaryn, Olsztyn, s. 156–173.
Pawłowski A. J., 1992 Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem Pomezanii, Pogezanii i Warmii, [w:] Stan i potrzeby badań nad wczesnym średniowieczem w Polsce, red. Z. Kurnatowska, Poznań, s. 55–69.
Pawłowski A. J., 2004a Pradzieje Kwidzyna i okolic, [w:] Kwidzyn, s. 41–54.
Pawłowski A. J., 2004b Rozwój przestrzenny miasta, [w:] Kwidzyn, s. 91–101.
Poliński D., 2007 Krzyżackie warownie drewniano-ziemne w świetle badań archeologicznych, Archaeologia Historica Polona, t. 17, s. 241–257.
Poliński D., 2015 Wood and earth fortresses of the Teutonic Order in the territory of north-eastern Poland, Fasciculi Archaeologiae Historicae, t. 28, s. 33–40.
Poliński D., 2016 Drewniano-ziemne warownie zakonu krzyżackiego na terenie dzisiejszego Obwodu Kaliningradzkiego i w Inflantach, [w:] Od Torunia do Charkowa, red. M. Grupa, A. Pydyn, Toruń, S. 155–167.
Poliński D., w druku Krzyżackie warownie drewniano-ziemne na terytorium plemiennym Bartów, Galindów, Pogezanów i Sasinów, Zapiski Historyczne. 282 Dariusz Poliński
Powierski J., 1996 Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie Krzyżaków do Polski, t. 1, Malbork. Radzimiński A., 2004 Kwidzyn w średniowieczu, [w:] Kwidzyn, s. 55–90.
Rzempołuch A., 1993 Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn.
Schleif H., 1938a SS-Ausgrabung Alt Christburg 1935–1937: Vorläufiger Schlussbericht (Kartoteka Schleifa – Stary Dzierzgoń), maszynopis w Archiwum Naukowym Działu Archeologii Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, nr 6.
Schleif H., 1938b Der Abschnittswall auf dem Schlossberg bei Alt-Christburg. Vorbericht über die Torgrabung und die Untersuchung der Vorburg im Südteil der Anlage [1936] (Kartoteka Schleifa – Stary Dzierzgoń), maszynopis w Archiwum Naukowym Działu Archeologii Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, nr 6.
Schleif H., 1938c Frühordenszeitlicher Töpfern auf dem Schlossberg bei Alt-Christburg (Kartoteka Schleifa – Stary Dzierzgoń), maszynopis w Archiwum Naukowym Działu Archeologii Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, nr 5.
Schmid B., 1942 Die Burgen des Deutschen Ordens in Preussen, Deutsches Archiv für Landesund Volksforschung, t. 6, z. 1–2, s. 74–96.
Seefeld von W., 1937 SS-Grabung auf dem Schlossberg bei Alt-Christburg, Germanen-Erbe, t. 2, z. 9/10, s. 277–282.
Szczepański S., 2008 Pomezański gród w Starym Dzierzgoniu, Pruthenia, t. 3, s. 11–34.
Szczepański S., 2013 Bezławki i okolice w kontekście osadniczym plemiennej Barcji oraz kętrzyńskiego okręgu prokuratorskiego w średniowieczu, [w:] Bezławki, s. 14–38.
Szczepański S., 2014 Archeologia w służbie nazistów – czyli rzecz o działalności „Wydziału Wykopalisk” SS-Ahnenerbe na stanowiskach w Starym Dzierzgoniu i Starym Mieście (1935–1937), [w:] Z dziejów badań archeologicznych na Pomorzu Wschodnim, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 223–246.
Tandecki J., 2002 Struktury i podziały administracyjne w zakonie krzyżackim w Inflantach z Estonią, [w:] Inflanty w średniowieczu. Władztwa zakonu krzyżackiego i biskupów, red. M. Biskup, Toruń, 43–54.
Torbus T., 1998 Die Konventsburgen im Deutschordensland Preussen, Schriften des Bundesinstituts für Ostdeutsche Kultur und Geschichte, t. 11, München.
Torbus T., 2010 Zamki krzyżackie. Deutschordensburgen, Wrocław.
Tuulse A., 1942 Die Burgen in Estland und Lettland, Dorpat.
Tytus-Wańkowska J., 1975 Badania architektoniczne zamku w Szczytnie, maszynopis w archiwum PP Pracownie Konserwacji Zabytków w Olsztynie.
Valk H., Pluskowski A., Brown A. D., Rannamäe E., Malve M., Varul L., 2011 The castle of the Teutonic Order in Karksi: preliminary excavation results, Archaeological Fieldwork in Estonia, s. 1–10.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 713
Number of citations: 0