The heterogeneity of space of the salt production towns of Bochnia and Wieliczka in the pre-industrial era
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2015.010Keywords
Bochnia, Wieliczka, późne średniowiecze,Abstract
In Bochnia and Wieliczka, mining influenced the shape and organization of urban space as well as the formation of social groups. The incorporation of both towns under German law was a consequence of the discovery and commencement of the exploitation of rock salt. Urbanistic analysis of the plan of Bochnia (1253) allows for two interpretative possibilities (figs. 1, 2, 5, 6), but the second of them – with the square oriented transverse to the axis of the system, concentrating religious functions and public utility facilities – would be a repetition of layout of the Legnica that was incorporated a little earlier, from where the first locator came. Wieliczka incorporated later (1290) operates a finer plan, with a rectangular market square in the centre, concentrating on public functions. The extreme part of the arrangement was occupied by spaces of power (salt mine castle) and sacrum (church and cemetery) (figs. 3, 4, 7, 8). In Bochnia, we can only guess about the early origins of the salt mine castle outside of the urban system. The town along with the two mayor’s villages was established within an extremely large mayor’s salary, defined as 1/5 of the surface 260 Franconian łan (fig. 9); the remaining 4/5’s was to concentrate on rural settlement in the future. Within the mayor’s village – Podedworze – there probably was an earlier developed fortified mayor’s seat, apparently evident on archive plans (fig. 10). Much smaller was the agricultural salary of Wieliczka. Apart from four mayor’s łan, it is possible to determine six urban ones (fig. 11); as a result in the 14th and the 15th century, the town gradually expanded. The significant urban transformations of Bochnia, with the identification of the new urban system, in accordance with Greater Poland’s standards, should be placed in Casimir the Great’s era (fig. 12). The separation of the western part of the incorporation system by a new defensive line left the suburb outside of it, within which Casimir the Great founded the miners’ hospital with a church (1357). An analogous royal foundation in Wieliczka (1363) was also situated in a suburb (fig. 13). An important element for the country’s economy was royal investment, such as the construction of the canal linking Krakow and Bochnia as described by Jan Długosz, and should be probably understood as the regulation of the Vistula River’s tributary (Babica) in order to transport Bochnia salt to Vistula’s salt port – Uście Solne (incorporation in 1360) (fig. 14 ). The development of both towns in the late Middle Ages and in the early Post-Medieval period (the 15th – the beginning of the 17th century), which is a consequence of the extension of the salt mines, resulted in the shaping of suburbs and new settlements. Distinct analogies can be seen between the spatial arrangement of Oracka Street in Bochnia (fig. 15) and located on the east side of Wieliczka Mierżączka settlement (fig. 16). The latter in 1628 was granted town rights as a private town associated with the Lubomirski family estates. Probably due to their action at the border of Wieliczka, in Siercza, a Jewish ’town’ developed (fig. 18). Its counterpart in the area of Bochnia – after the removal of the Jewish district in the 15th century – was the Jewish part of Nowy Wiśnicz. The development of sacred space at the cost of residential ones had early beginnings in Bochnia, where already in 1375 at a little earlier determined market square was situated the Dominican complex. From the 17th century, it gave the cult of the image of Our Lady Bocheńska great prominence. In 1623, in the place of the miners’ hospital the Bernardines complex was built (fig. 17). In the same year, in a suburb of Wieliczka, the Franciscans monastery was founded and the Jesuits made an attempt to settle there too. The Austrian authorities imposed significant changes in the management of urban space after the first partition of Poland. These included the construction of a new road network (fig. 19), architectural transformation that related, amongst others, to eliminating the risk of fires. They instigated a new organization of the salt mines’ authorities, the elimination of the majority of monastery complexes with the transformation of buildings for secular purposes, the development of rural colonization within salt mine estates confiscated by the new authorities (figs. 10, 20). An important element defining the boundaries of Wieliczka was the Austrian field fortress from 1778–1779 (fig. 3).
References
Wykaz skrótów
SMDŻSP – Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce, Wieliczka
Beiersdorf Z. Krasnowolski B., 1979 Zespół pobernardyński w Bochni (ul. Stasiaka 1), dokumentacja historyczna, maszynopis w archiwum Małopolskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, Delegatura w Tarnowie, Kraków.
Beiersdorf Z. Krasnowolski B., 1983–1984 Bochnia, studium historyczno-urbanistyczne, maszynopis w archiwum Małopolskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, Delegatura w Tarnowie, Kraków.
Beiersdorf Z. Krasnowolski B., 1985 Austriackie umocnienia Wieliczki z lat 1777–1779, Teka Komisji Urbanistyki i Architektury PAN 19, s. 231–239.
Berdecka A., 1982 Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333–1370), Wrocław.
Biłous T., 1887 Krótki rys założenia i rozwoju c.k. Gimnazjum w Bochni, Bochnia.
Birkenmajerowa M., 1958 Bochnia, studium historyczno-urbanistyczne, maszynopis w archiwum Małopolskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, Delegatura w Tarnowie, Kraków.
Błachut A., 1979 Budownictwo małopolskiej prowincji Reformatów w XVII wieku w świetle ustawodawstwa zakonnego, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. 24, s. 123–140.
Cholewa-Duda J., 1981 Bochnia, woj. tarnowskie. Stanowisko muzeum, Informator Archeologiczny. Badania rok 1980, Warszawa, s. 231–232.
Chorowska M., 2009 Rekonstrukcja planu średniowiecznej Legnicy w obrębie murów miejskich na podstawie planu pomiarowego z 1956 i spisu podatkowego z 1451 roku, [w:] Atlas historyczny miast polskich, t. 4: Śląsk, red. M. Młynarska-Kaletynowa, z. 9: Legnica, red. R. Eysymontt, R. Goliński, Wrocław, s. 14–15.
Dąbrowski J., 1964 Kazimierz Wielki, twórca Korony Królestwa Polskiego, Wrocław.
Enders J., 1980 Die deutschen Siedlungen in Galizien, Eckartschriften 75, Wien.
Eysymontt R., 2009 Rozwój przestrzenny miasta średniowiecznego w XIII–XV wieku, [w:] Atlas historyczny miast polskich, t. 4: Śląsk, red. M. Młynarska-Kaletynowa, z. 9: Legnica, red. R. Eysymontt, R. Goliński, Wrocław, s. 16–17.
Fischer S., 1927 Losy kazimierzowskiej fundacji, Bochnia.
Fischer S., 1934a Kazimierz Wielki i jego stosunek do Bochni i bocheńszczyzny, Bochnia.
Fischer S., 1934b Matka Boska Bocheńska i jej kult na tle życia religijnego w dawnej Bochni, Bochnia.
Fischer S., 1938 Z przeszłości Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego w Bochni, [w:] Pamiątka jubileuszowego zjazdu byłych uczniów Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego w Bochni dnia 2 maja 1938 roku, Bochnia, s. 35–50.
Gawęda S., 1974 Polityka Kazimierza Wielkiego wobec miast górniczych, SMDŻSP, t. 3, s. 13–20.
Gawlas S., 2000 Uwagi o polityce miejskiej Kazimierza Wielkiego, [w:] Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane prof. Henrykowi Samsonowiczowi w 70. rocznicę urodzin, Warszawa, s. 25–41.
Glassl H., 1975 Das österreichische Einrichtungswerk in Galizien (1772–1790), Weröffentlichungen des Osteuropa Instituts, Reihe Geschichte 41, Wiesbaden.
Grodecki R., 1969 Działalność gospodarcza Kazimierza Wielkiego, [w:] Polska piastowska, oprac. J. Wyrozumski, Warszawa, s. 475–583.
Grodecki R., 1974 Ordynacja Kazimierza Wielkiego dla krakowskich żup solnych z 1368 roku, SMDŻSP, t. 3, s. 7–12.
Holewiński M., 2003 Archiwalne plany fortyfikacji Wieliczki w zbiorach Archiwum Wojennego w Wiedniu, SMDŻSP, t. 23, s. 157.
Jodłowski A., 1988 Początki eksploatacji soli na terenie żup krakowskich do połowy XIII wieku, [w:] Dzieje żup krakowskich, red. A. Jodłowski, Wieliczka, s. 71–102.
Kaczmarczyk Z., 1939 Monarchia Kazimierza Wielkiego, t. 1, Poznań.
Kaczmarczyk Z., 1946 Monarchia Kazimierza Wielkiego, t. 2, Poznań.
Kiryk F. 1968 Z dziejów miast w zachodniej części ziemi bieckiej do r. 1520, [w:] Nad rzeką Ropą, red. F. Kiryk, Kraków, s. 119–154.
Kiryk F. 1978a Zarys dziejów osadnictwa, [w:] Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, red. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk, Kraków, s. 41–142.
Kiryk F. 1978b Pozostałe miasta regionu olkuskiego, [w:] Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, red. F. Kiryk, R. Kołodziejczyk, Kraków, s. 341–360.
Kiryk F. 1990 Polityka miejska Kazimierza Wielkiego, [w:] Problemy dziejów i konserwacji miast zabytkowych. Materiały sympozjum miast Kazimierzowskich w Radomiu i Kazimierzu Dolnym 23–24 września 1988 r., red. R. Szczygieł, Radom–Kazimierz Dolny, s. 11–22.
Kiryk F. 1994 Urbanizacja Małopolski. Województwo sandomierskie, XIII–XVI wiek, Kielce.
Krasnowolski B., 1982–1983 Zespół zamku żupnego w Wieliczce, podsumowanie i aktualizacja wyników dotychczasowych badań oraz wnioski konserwatorskie, maszynopis w archiwum Małopolskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, Kraków.
Krasnowolski B., 1975 Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w kościele parafialnym w Biesiadkach, dokumentacja historyczna, maszynopis w archiwum Małopolskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, Delegatura w Tarnowie, Kraków.
Krasnowolski B., 2003 Studie über österreichische Architektur, Städtebau und Raumplanung in Galizien in den Jahren 1772–1815, [w:] Aus der Geschichte Österreichs in Mitteleuropa, z. 4 Kunstgeschichte, red. A. Glaser i in., Wien, s. 130–161.
Krasnowolski B., 2004 Lokacyjne układy urbanistyczne na obszarze Ziemi Krakowskiej w XIII i XIV wieku, cz. 1, 2, Kraków.
Krasnowolski B., 2005 Dzieje Sierczy od 1772 roku do współczesności, [w:] J. Piotrowicz, B. Krasnowolski, Siercza, dach Wieliczki. Monografia wsi, Siercza, s. 119–336.
Krzyżanowski J., 1938 Polityka miejska Bolesława Wstydliwego, [w:] Studia historyczne ku czci Stanisława Kutrzeby, t. 2, Kraków, s. 381–430.
Kubik K., 1976 Wielicki zamek salinarny, SMDŻSP, t. 5, s. 76–90.
Kubik K., 1977 Dzieje rozbudowy zamku żupnego w Wieliczce, SMDŻSP, t. 6, s. 73–93.
Lepucki H., 1938 Działalność kolonizacyjna Marii Teresy i Józefa II w Galicji, Lwów.
Leszczyńska-Skrętowa Z., 1980 Bochnia, [w:] Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 1, z. 1, oprac. Z. Leszczyńska-Skrętowa, F. Sikora, Wrocław, s. 150–166.
Mateszew S., 1980 Osadnictwo i stosunki własnościowe do końca XV wieku, [w:] Bochnia. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Kraków, s. 42–77.
Niewalda W., 1971 Sprawozdanie z badań architektonicznych na terenie zamku żupnego w Wieliczce, [w:] Badania archeologiczne prowadzone przez Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce w roku 1971, Wieliczka, s. 49–50.
Patkaniowski M., 1938 Polityka miejska Kazimierza Wielkiego, Sprawozdania Polskiej Akademii Umiejętności 43, z. 3, s. 86–91.
Piechotkowie M. K., 2004 Oppidum Iudaeorum. Żydzi w przestrzeni miejskiej dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa.
Piotrowicz J., 1968 Problematyka genezy i najstarszych dziejów górnictwa solnego w Polsce, SMDŻSP, t. 2, s. 173–233.
Piotrowicz J., 1980 Żupa solna, [w:] Bochnia. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Kraków, s. 91.
Piotrowicz J., 1990 Dzieje miasta Wieliczki w wiekach średnich, [w:] Wieliczka, dzieje miasta (do roku 1980), red. S. Gawęda, A. Jodłowski, J. Piotrowicz, Kraków, s. 61–76.
Przywilej lokacyjny, 1983 Przywilej lokacyjny miasta Bochni, wyd. J. Flasza, Bochnia.
Skubisz M., 2003 Austriacka twierdza polowa w Wieliczce z 1778 r., SMDŻSP, t. 23, s. 141–158.
Świszczowski S., 1968 Średniowieczne założenia zamku żupnego w Wieliczce i ich późniejszy rozwój, SMDŻSP, t. 2, s. 152–170.
Widawski J., 1973 Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa.
Wyrozumski J., 1982 Kazimierz Wielki, Wrocław.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 873
Number of citations: 0