Poznań – from stronghold to city
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2015.005Keywords
Poznań-Ostrów Tumski, rezydencja książęca, wczesne średniowiecze, przemiany osadnicze, lokacja,Abstract
The process of the formation of the urban centre in Poznań was long and variable, which resulted in particular from changes taking place in the early medieval settlement network. The results of historical analyses and archaeological excavations lead to the conclusion that the formation of this centre can be divided into three main stages, whose material manifestation were the changes in the major settlement areas. The first stage was related to the operation of the stronghold on Ostrów Tumski (Cathedral Island), located at the crossing of water and overland routes, activating the surrounding settlement since at least the beginning of the 10th century. The second stage should be related to the first attempt at the city’s incorporation in the 1230s, based on the settlement situated on the right bank of the Warta River (Ostrówek, Śródka and Komandoria). Designating the third stage was the transfer of the seat of the Dominicans to the left bank of the river in 1244 and ownership regulations in relation to the functioning of the settlements of św. Gotard, św. Marcin and św. Wojciech, which brought lasting results in the creation of the city. Archaeological data indicates that the development of the newly founded city initially proceeded with difficulty, probably in part due to the sudden death of Przemysł I. As late as in the 1280s, during the reign of Przemysł II it gained momentum, as evidenced by sources, as well as the construction of the monumental ducal castle.
References
Źródła pisane
Anonim – Anonim tzw. Gall, Kronika polska, przekł. R. Grodecki, oprac. M. Plezia, Wrocław 1965.
Thietmari Chronicon – Thietmari Merseburgensis Episcopi Chronicon, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. 1, wyd. A. Bielowski, Lwów 1864, s. 231–398 (reprint: Warszawa 1960).
Kronika polska – Kronika polska (Chronica Polonorum), [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. 3, wyd. L. Ćwikliński, Lwów 1878, s. 578–656.
Thietmar – Kronika Thietmara, tłumacz. i red. M. Z. Jedlicki, Poznań 1953.
Wykaz skrótów
Civitas Posnaniensis – Civitas Posnaniensis. Studia z dziejów średniowiecznego Poznania, red. Z. Kurnatowska, T. Jurek, Poznań
Dzieje – Dzieje Poznania do roku 1793, t. 1, cz. 1, red. J. Topolski, Warszawa–Poznań
KMP – Kronika Miasta Poznania, Poznań
Antowska-Gorączniak O., 2014 Wczesnogotycka katedra w Poznaniu, Archaeologia Historica Polona, t. 22, s. 89–111.
Bukowska A., 2013 Najstarsza katedra w Poznaniu. Problem formy i jej genezy w kontekście architektury około roku 1000, Kraków.
Chorowska M., 2005 Rozplanowanie średniowiecznego Poznania na tle miast śląskich, [w:] Civitas Posnaniensis, s. 207–224.
Dębska I., Dębski A., Sikora M., 2008 Wczesnośredniowieczna pieczęć ołowiana odkryta na poznańskim Ostrowie Tumskim, [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, t. 6, red. H. Kóčka-Krenz, Poznań, s. 99–110.
Górecki J., 1998 Ostrów Lednicki – rezydencja na wczesnopiastowskim szlaku od Poznania ku Gnieznu, [w:] Ziemie słowiańskie we wczesnym średniowieczu. Profanum i sacrum, red. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, s. 236–245.
Hensel W., 1938 Zagadnienie początków Poznania i kwestia jego stołecznego charakteru w świetle wyników prac wykopaliskowych na Ostrowie Tumskim, KMP, R. 16, nr 4, s. 484–507.
Hensel W., 1958 Poznań w zaraniu dziejów, Wrocław.
Hensel W., Hilczer-Kurnatowska Z., 1980 Studia i materiały do osadnictwa Wielkopolski wczesnohistorycznej, t. 5, Wrocław.
Hensel W., Żak J., 1964 Poznań im frühen Mittelalter, Archaeologia Polona, t. 7, s. 258–276.
Janiak T., 2003 Czy Bolesław Chrobry był czczony jako święty? Z badań nad przestrzenią liturgiczną przedromańskiej katedry w Poznaniu (do połowy XI w.), Slavia Antiqua, t. 44, s. 67–95.
Janiak T., 2004 Problematyka wczesnych faz kościoła katedralnego w Gnieźnie, [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, red. T. Janiak i D. Stryniak, Gniezno, s. 85–130.
Jasiński K., 2004 Rodowód pierwszych Piastów, Poznań.
Jasiński T., 2005 Uwarunkowania lokacji Poznania, [w:] Civitas Posnaniensis, s. 163–172.
Józefowiczówna K., 1963 Z badań nad architekturą przedromańską i romańską w Poznaniu, Wrocław.
Jurek T., 2005 Przebieg lokacji Poznania, [w:] Civitas Posnaniensis, s. 173–191.
Kaczmarczyk Z., 1953 Przywilej lokacyjny dla Poznania z r. 1253, Przegląd Zachodni, nr 6–8, s. 142–166.
Kaczmarczyk Z., 1988 Miasto przedlokacyjne: struktura, gospodarka, społeczeństwo, polityka, [w:] Dzieje, s. 90–100.
Kaczmarek J., 2005 Między grodem a miastem. Przemiany osadnicze na terenie aglomeracji poznańskiej w X–XIII wieku, [w:] Civitas Posnaniensis, s. 43–58.
Kaczmarek J., 2008 Archeologia miasta Poznania, t. 1: Stan badań i materiały, cz. 1/2, Poznań.
Kaniecki A., 2004 Poznań. Dzieje miasta wodą pisane, Poznań.
Kara M., 1998 Początki i rozwój wczesnośredniowiecznego ośrodka grodowego na Ostrowie Tumskim w Poznaniu, [w:] Civitates principales. Wybrane ośrodki władzy w Polsce wczesnośredniowiecznej, red. T. Janiak i D. Stryniak, Gniezno, s. 26–29.
Kara M., 2006 Tron książęcy ad Sanctam Mariam w Poznaniu w świetle ponownych dociekań analitycznych, Slavia Antiqua, t. 47, s. 99–60.
Kara M., 2009 Najstarsze państwo Piastów – rezultat przełomu czy kontynuacji? Studium archeologiczne, Poznań.
Kóčka-Krenz H., 1993 Biżuteria północnozachodniosłowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań.
Kóčka-Krenz H., 2003a Dzieje Ostrowa Tumskiego w Poznaniu przed lokacją miasta, KMP, nr 1/2003, s. 7–26.
Kóčka-Krenz H., 2003b Relikwiarze z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu, [w:] Res et fontes. Księga jubileuszowa dr. Eugeniusza Wilgockiego w 70. rocznicę urodzin, red. T. Galiński, E. Wilgocki, Szczecin, s. 211–221.
Kóčka-Krenz H., 2004 Ostrów Tumski we wczesnym średniowieczu, [w:] Ostrów Tumski – kolebka Poznania, red. L. Wilczyński, Poznań, s. 21–38.
Kóčka-Krenz H., 2005a Kostki mozaikowe z Ostrowa Tumskiego w Poznaniu, Archaeologia Historica Polona, t.15/2, s. 187–200.
Kóčka-Krenz H., 2005b Königsgräber in Dom zu Posen, [w:] Das frühmittelalterliche Königtum, red. F.-R. Erkens, Berlin–New York, s. 359–375.
Kóčka-Krenz H., 2006 Pracownia złotnicza na poznańskim grodzie, [w:] Świat Słowian wczesnego średniowiecza, red. M. Dworaczyk i in., Szczecin–Wrocław, s. 257–272.
Kóčka-Krenz H., 2008 Die Gemmen von der Dominsel in Posen als Zeugnisse der Kulturkontakte des Staates der Piasten im Frühmittelalter, [w:] „Die Dinge beobachten...”. Archäologische und historische Forschungen zur frühen Geschichte Nordund Mitteleuropas. Festschrift für Günter Mangelsdorf zum 60. Geburtstag, red. F. Biermann, U. Müller, Th. Terberger, Rahden/Westf., s. 189–197.
Kóčka-Krenz H., 2010 Pre-Romanesque Palatial Chapel in Poznań, Questiones Medii Aevi Novae, t. 15, s. 221–239.
Kóčka-Krenz H., 2012 Na wyspie Ostrów, przy której dzisiaj jest Poznań…, Poznań.
Kóčka-Krenz H., Sachanbiński M., Skoczylas J., Girulski R., 2014 Gemstones from the ducal part of the fortified settlement of Poznań (10th/11th century) in the light of gemological studies and micro-Raman spectroscopy, Slavia Antiqua, t. 55, s. 145–169.
Kóčka-Krenz H., Sikorski A., 2007 Seal container(?) from Ostrów Tumski, Archaeologia Polona, t. 45, s. 105–112.
Kurnatowska Z., 1993 Poznań w czasach Mieszka I, [w:] Polska Mieszka I. W tysiąclecie śmierci twórcy państwa i Kościoła polskiego 25 V 1992–25 V 1992, red. J. M. Piskorski, Poznań, s. 73–90.
Kurnatowska Z., 2000 Wczesnopiastowskie grody centralne. Podobieństwa i różnice, [w:] Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów, red. A. Wójtowicz, Poznań, s. 9–31.
Kurnatowska Z., 2001 Jeszcze raz o grobowcach poznańskich, [w:] Scriptura custos memoriae, red. D. Zydorek, Poznań, s. 503–510.
Kurnatowska Z., 2002 Początki Polski, Poznań.
Kurnatowska Z., Kara M., 2004 Początki architektury sakralnej na grodzie poznańskim w świetle nowych ustaleń, [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno, s. 47–70.
Kurnatowska Z., Kara M., 2005 Na tropie Poznana – eponima naszego miasta, [w:] Civitas Posnaniensis, s. 9–26.
Kürbis B., 1988 Kultura wczesnego Poznania: twórcy, opiekunowie, uczestnicy, [w:] Dzieje, s. 101–133.
Nowacki J., 1959 Dzieje archidiecezji poznańskiej, t. 1: Kościół katedralny w Poznaniu, Poznań.
Pawlak E., Krzepkowski M., 2003 Pracownia ludwisarska z XIII w. z Poznania Śródki, Wielkopolskie Sprawozdania, Archeologiczne, t. 6, s. 153–172.
Pawlak E., Pawlak P., 2007 Badania archeologiczne na wczesnośredniowiecznym cmentarzysku „szkieletowym” z Poznania-Śródki (Rynek Śródecki 4) w 2001 r., Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 8, s. 63–94.
Pawlak E., Pawlak P., 2015 Serce miasta jest po prawej stronie. Archeologia o przeszłości poznańskiej Śródki i Ostrówka, Poznań.
Pawlak P., 2008 Relikty wczesnośredniowiecznej przeprawy mostowej na Cybinie w Poznaniu, [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, t. 6, red. H. Kóčka-Krenz, Poznań, s. 29–54.
Pelczar S., 2013 Władysław Odonic. Książę wielkopolski, wygnaniec i protektor Kościoła (ok. 1193–1239), Kraków.
Rogalanka A., 1988a Poznań u progu lokacji, [w:] Dzieje, s. 146–183.
Rogalanka A., 1988b Wytyczenie miasta lewobrzeżnego, [w:] Dzieje, s. 193–208.
Rospond S., 1984 Słownik etymologiczny miast i gmin PRL, Wrocław.
Skubiszewski P., 2001 Katedra w Polsce około roku 1000, [w:] Polska na przełomie I i II tysiąclecia, red. S. Skibiński, Poznań, s. 139–196.
Spież J. P. OP, 2004 Dominikanie w Poznaniu, [w:] Nasi Dominikanie, KMP, nr 3/2004, s. 7–19.
Topolski J., 1988 Nazwa Poznania, [w:] Dzieje, s. 29–30.
Urbańczyk P., 2012 Mieszko Pierwszy Tajemniczy, Toruń.
Urbańczyk S., 1965 Nazwy naszych stolic, Wrocław.
Wawrzyniak P., 2003 Najdawniejsze dzieje Starego Rynku w Poznaniu. Próba podsumowania badań archeologicznych, KMP, nr 2/2003, s. 7–23.
Wawrzyniak P., 2005 Badania wykopaliskowe wczesnośredniowiecznych umocnień wałowych przy ul. ks. Ignacego Posadzego nr 5 na Ostrowie Tumskim w Poznaniu w latach 2001–2004, [w:] Poznań we wczesnym średniowieczu, t. 5, red. H. Kóčka-Krenz, Poznań, s. 9–110.
Wiesiołowski J., 1995 Rocznik kapituły gnieźnieńskiej, [w:] Nasi Piastowie, KMP, nr 2/1995, s. 102–116.
Wiesiołowski J., 2014 Zamek poznański jako ośrodek kultury rycerskiej i sarmackiej, [w:] Zamek królewski w Poznaniu. Historia i restytucja, red. A. Kaszubkiewicz, J. T. Łożyński, P. Mielewczyk, Poznań, s. 17–51.
Zarzycki A., 2014 Rezydencja władców polskich od XIII do XVIII w., [w:] Zamek królewski w Poznaniu. Historia i restytucja, red. A. Kaszubkiewicz, J. T. Łożyński, P. Mielewczyk, Poznań, s. 69–91.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 1671
Number of citations: 0
