Chełmno and Toruń. The origins of towns in Chełmno Land
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2015.003Keywords
wczesne średniowiecze, ziemia chełmińska, przywilej lokacyjny, geneza ośrodków miejskich, stan badań,Abstract
The starting point for a discussion on the origins of towns in Chełmno Land is the content of the incorporation document issued in 1233 for Chełmno and Toruń – called the Chełmno privilege – which become the source of the law system for the towns. The origins of both centres, however, were different and resulted from different settlement, cultural and economic conditions. This paper discusses relations between newly incorporated towns (Chełmno and Toruń) and pre-corporation forms of settlement of early medieval traditions (Kałdus – Starogród and Stary Toruń – Toruń). An attempt was undertaken to answer the question as to whether the incorporation decisions made by the Teutonic Knights a few years after arriving at the Kuyavian-Chełmno border, took into account – both in the case of Chełmno and Toruń – similar socio-economic, demographic and settlement conditions; or whether we are dealing here with different models for the creation of the aforementioned urban centres. Was the basis of incorporation in both cases a prior settlement structure, or were there substantial differences between them in this regard? Therefore, the results of previous archaeological excavations conducted in Chełmno and Toruń were compared, including the available written sources. Taking into account the facts concerning the origins of these centres, especially their pre-incorporation stage, it was found that more favourable development conditions occurred near today’s Kałdus (pre-incorporation Chełmno). A castellany existed in Chełmno, the capital of the region, with the name recorded in written sources (Culmen). There was a well-developed settlement background too, as confirmed by discoveries of large craft and trade settlements and extensive cemeteries related to them. In contrast to Chełmno, the name of Toruń was not recorded in written sources older than the time of the town’s incorporation. In this area, there are no developed settlement structures, except for several points. This indicates that the town incorporated
by the Teutonic Knights was founded on a so-called greenfield sites, in the vicinity of an early medieval settlement located on the Vistula River crossing (Stary Toruń), then translocated to the present site and situated at the back of a small border fortress (Postolsko – at pre-Teutonic Knights stronghold). The common elements of the first two incorporations are political and communication conditions; both Chełmno and Toruń were located on Chełmno Land’s border, at major crossings, and along overland and water long-range trade routes at the entrance to Chełmno Land from the Kuyavia and Pomerania (theory of gateway centres). Both Teutonic Knights’ towns belonged to a network of centres later included to the Hanseatic League. Despite a common document, their hierarchy was strictly defined. Even in a document from 1251, the master one, the capital role of Chełmno was highlighted, which probably corresponded to the historical tradition and the special position of this centre, from which Chełmno Land took its name.
References
Wykaz skrótów
MSL – Mons Sancti Laurentii, Toruń
Bieniak J., 1970 Studia nad dziejami ziemi chełmińskiej w okresie piastowskim, Rocznik Grudziądzki, t. 5/6, s. 5–69.
Bienias D., 2004 Położenie fizjograficzne i chronologia stanowisk archeologicznych w Kałdusie i w jego otoczeniu, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, red. W. Chudziak, MSL, t. 2, Toruń, s. 281–296.
Biskup M., Labuda G., 1986 Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach. Gospodarka – Społeczeństwo – Państwo – Ideologia, Gdańsk.
CDM, 1919 Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis, t. 1, wyd. J. C. Kochanowski, Warszawa.
Chudziak W., 1996 Zasiedlenie strefy chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu (VII–XI wiek), Toruń.
Chudziak W., 1998 Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Chełmnie, [w:] XII Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin 23.–24. października 1997 r. Materiały, red. M. Dworaczyk, P. Krajewski, E. Wilgocki, Acta Archaeologica Pomoranica 1, Szczecin, s. 227–235.
Chudziak W., 2003a Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in Culmine na Pomorzu Nadwiślańskim, MSL, t. 1, Toruń.
Chudziak W., 2003b Wczesnośredniowieczne „importy” skandynawskie z Kałdusa pod Chełmnem na Pomorzu Wschodnim, [w:] Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, red. M. Dulinicz, Lublin–Warszawa, s. 117–126.
Chudziak W., 2006a Chronologia cmentarzyska, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), red. W. Chudziak, MSL, t. 3, Toruń, s.157–160.
Chudziak W., 2006b U źródeł średniowiecznego miasta, [w:] Chełmno zabytkami malowane, red. M. Chełminiak, Bydgoszcz, s. 25–68.
Chudziak W., Bojarski J., Stawska V., 2010 Chronologia cmentarzyska, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), red. W. Chudziak, MSL, t. 5, s. 105–120.
Chudziak W., Noryśkiewicz A., M., Noryśkiewicz B., 2004 Zasiedlenie okolic Góry św. Wawrzyńca w ostatnich trzech tysiącach lat w świetle historii roślinności, [w:] Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy w Kałdusie. Studia przyrodniczo-archeologiczne, red. W. Chudziak, MSL, t. 2, Toruń, s. 209–229.
Chudziakowa J., 1973 Badania nad średniowiecznym ośrodkiem miejskim na terenie Torunia w latach 1969–1972, Zapiski Historyczne, t. 38, z. 3, s. 75–77.
Chudziakowa J., 1976 Wczesnośredniowieczne osadnictwo na terenie Torunia w świetle źródeł archeologicznych, Wiadomości Archeologiczne, t. 41, z. 1, s. 128–136.
Chudziakowa J., 1994 Toruń, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń, s. 170–174.
Chudziakowa J., 1999 Średniowieczny Toruń (w świetle źródeł archeologicznych), [w:] Historia Torunia, t.1: W czasach średniowiecza (do roku 1454), red. M. Biskup, Toruń, s. 58–99.
Chudziakowa J., Kola A., 1974 Źródła archeologiczne z terenu zamku krzyżackiego w Toruniu, Toruń.
Czaja R., 2006 Pierwsze pięćset lat Chełmna (1232–1772), [w:] Chełmno zabytkami malowane, red. M. Chełminiak, Bydgoszcz, s. 69–196.
Jasiński T., 1980 Pierwsze lokacje miast nad Wisłą. 750 lat Torunia i Chełmna, Toruń.
Jasiński T., 1981 Początki Torunia na tle osadnictwa średniowiecznego, Zapiski Historyczne, t. 46, s. 5–34.
Jasiński T., 1982 Przedmieścia średniowiecznego Torunia i Chełmna, Poznań.
Jasiński T., 1999 Toruń XIII–XIV wieku – lokalizacja miast toruńskich i początki ich rozwoju (1231–około 1350), [w:] Historia Torunia, t.1: W czasach średniowiecza (do roku 1454), red. M. Biskup, Toruń, s. 100–166.
Jóźwiak S., 1996 Translokacje Chełmna a powstanie komturstwa staro- i nowochełmińskiego, [w:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, red. R. Czaja, J. Tandecki, Toruń, s. 83–94.
Kola A., 1972 Sprawozdanie z badań prowadzonych w Chełmnie i Starogrodzie, pow. Chełmno w latach 1968–1969, [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania wykopaliskowe na terenie województwa bydgoskiego w latach 1968–1969, Bydgoszcz, s. 104–109.
Kola A., 1974 Wyniki badań archeologiczno-sondażowych i ratowniczych przeprowadzonych na terenie Chełmna i Starogrodu, pow. Chełmno w latach 1969–1970, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia 4, s. 167–201.
Kola A., 1975 Wczesnośredniowieczne Chełmno w świetle źródeł archeologicznych. Problem pierwotnej lokalizacji, maszynopis rozprawy doktorskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Musiałowski A., 2006 Monety, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), red. W. Chudziak, MSL, t. 3, Toruń, s. 105–106.
Musiałowski A., 2010 Analiza numizmatyczna wczesnośredniowiecznych monet, [w:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), red. W. Chudziak, MSL, t. 5, s. 139–157.
Nowak Z. H., 1987 Dzieje Chełmna do końca XVIII w., [w:] Dzieje Chełmna. Zarys monograficzny, wyd. 2, red. M. Biskup, Warszawa–Poznań–Toruń, s. 63–128.
Powierski J., 1968 Stosunki polsko-pruskie do 1230 roku ze szczególnym uwzględnieniem roli Pomorza Gdańskiego, Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R. 74, z. 1.
Powierski J., 1971 Przekaz Dusburga o najazdach pruskich i przejściowej okupacji ziemi chełmińskiej, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, nr 4/414, s. 379–427.
Powierski J., 1973 Studia nad strukturą administracyjno-terytorialną ziemi chełmińskiej i michałowskiej w okresie piastowskim, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych, seria C, nr 13, Prace Komisji Historii 9, s. 3–86.
Powierski J., 1977 Dobra ostrowicko-golubskie biskupstwa włocławskiego na tle stosunków polsko-krzyżackich w latach 1235–1308, Gdańsk.
Wąsowiczówna T., 1957 Wczesnośredniowieczne przeprawy przez środkową Wisłę, Kwartalnik Historii, Kultury Materialnej, R. 5, nr 3–4, s. 433–453.
Zielińska-Melkowska K., 1986 Przywilej chełmiński 1233 i 1251, [w:] Teksty pomników prawa chełmińskiego w przekładach polskich, nr 1, red. Z. Zdrójkowski, Toruń.
Zielonka B., 1974 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Brzozie, pow. Toruń, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia 4, s. 235–244.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 1322
Number of citations: 0