Quondam castrum Pin in light of recent archaeological excavations
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2014.004Keywords
Pień, quoandam castrum, grodzisko, wczesne średniowiecze, naczynia ceramiczne, Prusowie, państwo pomorskie, ród Powałów, książę pomorski, Świętopełk, kasztelania wyszogrodzkaAbstract
Archaeological excavations in Pień (Dąbrowa Chełmińska commune) were carried out by the Institute of Archaeology of the Nicolaus Copernicus University in Toruń in 2003–2007 and continued in 2008. During this last season the interest of researchers focused on site 1, within which was an early medieval stronghold and, situated directly on its remains, was a late medieval motte. The stronghold in Pień drew the attention of historians as early as the 19th century due to several medieval documents from 1222, 1247–1248 and 1285. A small amount of data on the history of the locality in the 13th century became the foundation for a wideranging polemic amongst historians. Already from the beginning of the 20th century the possibility of close administrative ties between the stronghold in Pień, the Wyszogród castellany and the Powała family estate with its centre in Pień was pointed out in literature. Another area that was researched was an attempt to clarify the rights to the locality of Świętopełk, Duke of Pomerania and Konrad, Duke of Mazovia. The main aim of the excavations conducted in 2008 was a comprehensive study of the remains of the Teutonic Order residential-defence feature located on the mound. Two trenches were set: one (trench 9/08), with dimensions of 5 × 5 m, in the southern part of the motte, and the second (trench 10/08) with dimensions of 4 × 2 m, on its western slope. In the first trench it was expected that the course of the southern wall of the feature and the location of an annex with a possible entrance would be unearthed. The second trench was set to verify the existence of cultural layers at the edge of the early medieval stronghold and the late medieval motte. Archaeological excavations carried out over six seasons provided data which complements the existing hypotheses. Four phases of the stronghold occupation in the Early Middle Ages were identified. The researchers failed to link the youngest phase, dated from the 11th century to the 11th/12th century, with the recorded remains of the fortifications, hence the hypothesis of the open nature of the settlement in the early 12th century. This suggests that the stronghold in Pień, mentioned in the document from Lonyz as quondam castrum, ceased to have defensive functions at the time when the document was issued by the office of Konrad, Duke of Mazovia. Based on the pottery material, it is assumed that the end of the early medieval settlement in Pień is roughly the turn of the 11th century. However, due to the intensification of hostilities in this part of Polish territory, it is impossible to unequivocally prove who destroyed the stronghold.
References
Źródła pisane
DKM – Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku, wyd. B. Ulanowski, Kraków 1887.
Lites – Lites ac res gestae inter Polonos ordinemque Cruciferorum, t. 2, Poznań 1891.
PrU – Preussisches Urkundenbuch, t. 1, z.1, oprac. A. Philippi, Königsberg–Marburg 1882.
PUB – Pommerellisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Danzig 1882.
UC – Urkundenbuch des Bisthums Culm, oprac. C. P. Woelky, Danzig 1885.
Źródła kartograficzne
Reymann D. 1845 Topographische Specialkarte des Preussischen Staats und der angrenzenden Länder, b.m.w.
Schrötter F. 1796–1802 Karte von Ost-Preussen nebst Preussisch Litthauen und West-Preussen nebst dem Netzdistrict, Berlin.
Literatura
Bieniak J. 1970 Studia nad dziejami ziemi chełmińskiej w okresie piastowskim, Rocznik Grudziądzki, t. 5/6, s. 5–69.
Błędowski P. 2012 Sprawozdanie z badań ratowniczych przeprowadzonych na wczesnośredniowiecznej osadzie w Pawłówku, gm Sicienko (stanowisko 11) w roku 2012, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Bogucki A. 1996 Kasztelanie nad dolną Brdą w XII i XIII wieku, Roczniki Historyczne, R. 62, s. 89–113.
Bojarski J. 1994 Wczesnośredniowieczne grodzisko w Wabczu na ziemi chełmińskiej, [w:] Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi chełmińskiej. Wybrane zagadnienia i materiały, red. J. Olczak, Toruń, s. 111–152.
Brutzer I. 1942 Neueingänge und Fundnachrichten im Berichtsjahr 1941, Gothiskandza. Blätter für Westpreußische Vorgeschichte, z. 4, s. 47–48.
Chudziak W. 1996 Quondam castra w świetle badań wczesnośredniowiecznych grodzisk ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona, t. 3, s. 25–34.
Chudziak W. 1997 Wczesnośredniowieczny szlak komunikacyjny z Kujaw do Prus – studium archeologiczne, [w:] Wczesnośredniowieczny szlak lądowy z Kujaw do Prus (XI wiek). Studia i materiały, red. W. Chudziak, Toruń, s. 9–32.
Chudziak W. 1999 Geneza i rozwój wczesnośredniowiecznych grodów w strefie chełmińsko- -dobrzyńskiej, [w:] Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi chełmińskiej, red. J. Olczak, Toruń 1999, s. 137–158.
Chudziak W., Bojarski J. 2007 Sprawozdanie z badań przeprowadzonych we wschodniej partii wczesnośredniowiecznego grodziska w Bydgoszczy, stanowisko 1. Wstępne wyniki badań, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Duda F. 1909 Rozwój terytoryalny Pomorza polskiego (wiek XI–XII), Kraków.
Drozd A., Janowski A., Poliński D. 2009 Wczesnośredniowieczne groby komorowe na cmentarzysku w Pniu koło Bydgoszczy (badania 2005–2007), [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, Szczecin
–24 listopada 2007 r., cz. 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, Acta Archaeologica Pomoranica, t. 3, Szczecin, s. 351–366.
Guldon Z., Powierski J. 1974 Podziały administracyjne Kujaw i ziemi chełmińskiej w XIII–XIV wieku, Warszawa–Poznań.
Heym W. 1963 Frühe Burgen des Culmerlandes. Ein Beitrag zu den Burgen, die im Vertrag von Lonyz 1222 „quondam castrum” genannt werden, Jahrbuch der Albertus- -Universität zu Königsberg/Pr., t. 13, s. 307–320.
Janowski A. 2004 Grody nadwiślańskie na Pomorzu Wschodnim we wczesnym średniowieczu, maszynopis pracy doktorskiej w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Janowski A. 2007 Quandam castrum Ruth – próba lokalizacji średniowiecznego grodu w ziemi chełmińskiej w świetle źródeł pisanych i archeologicznych, Archaelogia Historica Polona, t. 17, s. 277–292.
Janowski A. 2010 Dwie ostrogi z zaczepem haczykowato zagiętym do wnętrza z miejscowości Pień na ziemi chełmińskiej, Acta Militaria Mediaevalia, t. 6, s. 173–183.
Janowski A., Drozd A. 2005 Grodzisko późnośredniowieczne (stan. 1) i osada wczesnośredniowieczna (stan. 2) w miejscowości Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, województwo kujawsko-pomorskie, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 147–155.
Janowski A., Drozd A.2007 Grodzisko wczesnośredniowieczne w Pniu woj. kujawsko-pomorskie w świetle badań w latach 2004–2005, [w:] XV Sesja Pomorzoznawcza, red. G. Nawrolska, Elbląg, s. 199–209.
Janowski A., Poliński D. 2008 Naczynia ceramiczne z nawarstwień przedgrodowych w Pniu. Przyczynek do problematyki początków osadnictwa wczesnośredniowiecznego w zachodniej części ziemi chełmińskiej, [w:] Ad Oderam fluvium. Księga dedykowana pamięci Edwarda Dąbrowskiego, red. B. Gruszka, Zielona Góra, s. 351–361.
Janowski A., Poliński D. 2011 Wyniki badań wykopaliskowych średniowiecznej warowni w Pniu, gm. Dąbrowa Chełmińska, woj. kujawsko-pomorskie (stanowisko 1), przeprowadzonych w latach 2007–2008, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 1: Od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, red. M. Fudziński, H. Paner, Gdańsk, s. 489–497.
Jasiński T. 1992 Okoliczności nadania ziemi chełmińskiej krzyżakom w 1228 roku w świetle dokumentu łowickiego, [w:] Balticum. Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII–XVII wieku, ofiarowane Marianowi Biskupowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. H. Nowak, Toruń, s. 151–163.
Jóźwiak S., Szweda A. 2005 List starosty bydgoskiego Janusza Brzozogłowego do wielkiego mistrza Michała Küchmeistra z 27 maja 1418. Przyczynek do pogranicznych stosunków polsko-krzyżackich w końcu drugiej dekady XV wieku, Zapiski Historyczne, t. 70, z. 2–3, s. 125–134.
Kola A. 1991 Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, Toruń.
Leciejewicz L. 1959 Z badań nad kształtowaniem się ośrodków grodowych na pograniczu pomorsko- wielkopolskim we wczesnym średniowieczu, Slavia Antiqua, t. 6, s. 134–171.
Łęga W. 1956 Społeczeństwo i państwo gdańsko-pomorskie w XII i XIII wieku, Poznań.
Mader F. 1960 Der Wald in Altpreussen als Wirtschaftsraum, Köln.
Maleczyński K. 1975 Bolesław III Krzywousty, Wrocław.
Molewski P., Poliński D. 2006 Struktura przestrzenna późnośredniowiecznego osadnictwa wiejskiego ziemi chełmińskiej na tle środowiska fizyczno-geograficznego, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia 30, s. 75–93.
Narbutt T. 1837 Dzieje starożytne narodu litewskiego, t. 2: Śledzenia początków narodu litewskiego i początki jego dziejów, Wilno.
Narbutt T. O usadowieniu się Krzyżaków 1848 O usadownieniu się Krzyżaków w Prusiech (Pierwsze 20 lat), Przyjaciel Ludu, R. 15, nr 18, s. 139, 142–144.
Poliński D. 2008 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych przeprowadzonych w Pniu w 2008 roku, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Porębska K. 1971 Słownik historyczno-geograficzny ziemi chełmińskiej w średniowieczu, Warszawa.
Powierski J. 1968 Stosunki polsko-pruskie do 1230 roku ze szczególnym uwzględnieniem Pomorza Gdańskiego, Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu, R. 74, z. 1, Toruń.
Powierski J. 1972 Hugo Butyr. Fragment stosunków polsko-niderlandzkich w XII w., Zapiski Historyczne, t. 37, z. 2, s. 9–43.
Powierski J. 1973 Studia nad strukturą administracyjno-terytorialną ziemi chełmińskiej i michałowskiej w okresie piastowskim, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, seria C, nr 13, s. 3–86.
Powierski J. 1993 Początek walk Krzyżaków o panowanie nad Zalewem Wiślanym i założenie Elbląga, Nautologia, R. 28, nr 3, s. 2–22.
Powierski J. 2004 Kształtowanie się granicy pomorsko-pruskiej w okresie od XII do początku XIV wieku cz. 2, [w:] Prussica. Artykuły wybrane z lat 1965–1995, t. 1, red. J. Trupinda, Malbork, s. 63–80.
Powierski J., Śliwiński B., Bruski K. 1993 Studia z dziejów Pomorza XII wieku, Słupsk.
Rymar E. 1983 Niektóre aspekty dyskusji wokół początków dynastii książęcej na Pomorzu Nadwiślańskim, Rocznik Gdański, t. 43, z. 1, s. 5–45.
Szulc D. 1844 O znaczeniu Prus dawnych, Warszawa.
Ślaski K. 1954 Granica wielkopolsko-pomorska w okresie wczesnego feudalizmu, Przegląd Zachodni, R. 10, z. 1–2, s. 91–107.
Ślaski K. 1969 Problem zajęcia Ziemi Chełmińskiej przez Prusów, Acta Baltico-Slavica, t. 6, s. 213–218.
Śliwiński B. 1989 Pogranicze kujawsko-pomorskie w XII–XIII wieku. Z dziejów Bydgoskiego i Wyszogrodzkiego w latach 1113–1296, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, seria c, nr 32, Warszawa.
Tokarski W. 1994 Wczesnośredniowieczne grodzisko w Rzęczkowie na ziemi chełmińskiej, [w:] Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym ziemi chełmińskiej. Wybrane zagadnienia i materiały, red. J. Olczak, Toruń, s. 83–110.
Wilke G., Potemski C. 1985 Źródła archeologiczne do studiów nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym z terenu Bydgoszczy i powiatu Bydgoskiego, część II, Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego, t. 15, s. 3–27.
Zakrzewski S. 1902 Nadania na rzecz Chrystyana, biskupa pruskiego w latach 1217–1224, Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny, Serya II, t. 17, s. 237–332.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
Stats
Number of views and downloads: 1340
Number of citations: 0