Grave and cemetery as a manifestation of social behaviours. A few thoughts on the example of early medieval burials from the Chełmno-Dobrzyń zone
brak
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2022.001Keywords
social behaviour, motivation behind action, early medieval necropolises, funeral ritesAbstract
Starting point for the study of social behavior based on funeral rituals material traces is an assumption both cemeteries and burials (which are part of them) are, in a certain part, a reflection of social relations. Results of the necropolis sources analysis in their spatial context can provide plenty of information necessary to describe a social structure, determine a hierarchy and system of power, determine the financial status of deceased and reconstruct existing relationships between individuals and groups, and in general, development and a complexity of social organization studies. The article presents a few chosen issues regarding social activities manifested in graves and entire necropolises appearance (based on graves from cemeteries in Chełmno-Dobrzyń zone - Kałdus, Gruczno, Pień and Napole among others). Examples discussed in the article are an expression of socially regulated and consciously undertaken activities, expressing a certain consensus which guaranteed the stable development of local communities. Funeral practices, which were subordinated to constantly changing social rules on the one hand and accepted various dissimilarities on the other (including sepulchral customs originating from ethnically, religiously and culturally alien environments), were important part of it. Unusual burials characterized by a different deceased arrangement in graves, an equipment, and a non-standard grave constructions are traces of these practices. Social relations, including family and intergenerational ties, expressed in double and multiple burials among others, can be found in a cemetery. Necropolises could be considered, in this way, as a mirror reflection of a "spatialized" social order. The order transferred into the eschatological dimension.
References
Ariés Ph., 1982, Człowiek i śmierć, Warszawa.
Ariés Ph., 1995, Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach, Gdańsk.
Biniś-Szkopek M., 2006, Komu nie wypada się zestarzeć? – problem starości w kronice Anonima tzw. Galla, [in:] Starość – wiek spełnienia, Funeralia Lednickie. Spotkanie 8, eds.
W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, pp. 229–236.
Błaszczyk D., 2013, Changing archaeological paradigms and the interpretation of cemeteries, Analecta Archaeologica Ressoviensia, vol. 8, Funerary Archaeology, pp. 341–352.
Bojarski J., 2020, Obrzędowość pogrzebowa w strefie chełmińsko-dobrzyńskiej we wczesnym średniowieczu, [in:] Mons Sancti Laurentii, vol. 9, ed. W. Chudziak, Toruń.
Bojarski J., Chudziak W., Drozd A., Koperkiewicz A., Kozłowski T., Stawska V., 2010, Katalog źródeł, [in:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), Mons Sancti Laurentii, vol. 5, ed. W. Chudziak, Toruń, pp. 189–603.
Brather S., 2007, Wiedergänger und Vampire? Bauch- und Seitenanlage bei westslawischen Bestattungen des 9. bis 12. Jh., [in:] Aedificatio terrae. Beiträge zur Umwelt- und
Siedlungsarchäologie Mitteleuropas. Festschrift für Eike Gringmuth-Dallmer zum 65. Geburtstag, eds. G. H. Jeute, J. Schneeweiss, C. Theune, Internationale Archäologie. Studia honoraria, vol. 26, Rhaden, pp. 109–118.
Brencz A., 1987, Polska obrzędowość pogrzebowa jako obrzęd przejścia, Lud, vol. 71, pp. 215–228.
Brückner A., 1985, Mitologia słowiańska i polska, Warszawa.
Burszta W., 2005, Społeczność daru i dar w społeczeństwie, [in:] Do, ut des – dar, pochówek, tradycja, Funeralia Lednickie. Spotkanie 7, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, pp. 17–24.
Bylina S., 2002, Chrystianizacja wsi polskiej u schyłku średniowiecza, Warszawa.
Chudziak W., Bojarski J., Stawska V., 2010, Chronologia cmentarzyska, [in:] Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 4), Mons Sancti Laurentii, vol. 5, ed. W. Chudziak, Toruń, pp. 105–120.
Ciesielska A., 2009, Cmentarzyska jako źródła do badania struktury społecznej. Metody. Źródła. Dokumentacja, [in:] Funeralia Lednickie. Spotkanie 11, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, pp. 43–47.
Ciesielska A., 2012, Przemiany kulturowe na obszarze między Odrą i Wisłą na przełomie starożytności i średniowiecza. Studium metodologiczne, Poznań.
Delimata M., 2004, Dziecko w Polsce średniowiecznej, Poznań.
Dzik M., 2014, Układ pochówków, [in:] Cmentarzysko w Czarnej Wielkiej stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951–1978), vol. 2, ed. H. Karwowska, Białystok, pp. 27–47.
Fischer A., 1921, Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego, Lwów.
Forstner D., 1990, Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa.
Gardeła L., 2011, Zatrzymani kamieniami? Zachodnio-słowiańskie „groby atypowe” na tle skandynawskich i anglosaskich praktyk funeralnych, [in:] Kim jesteś człowieku, Funeralia Lednickie. Spotkanie 13, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, pp. 169–192.
Gardeła L., 2017, Bad dead in the Early Middle Ages: atypical burials from Poland in comparative, Rzeszów.
Gardeła L., Kajkowski K., 2014, Groby podwójne w Polsce wczesnośredniowiecznej. Próba rewaluacji, [in:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania
w dawnej obrzędowości pogrzebowej, eds. T. Kurasiński, K. Skóra, Acta Archaeologica Lodziensia, issue no. 60, Łódź, pp. 103–120.
Gąssowski J., 1957, O roli cmentarzysk jako źródeł do badania struktury społecznej, Archeologia Polski, vol. 1, pp. 19–34.
Gennep van A., 2006, Obrzędy przejścia. Systematyczne studium ceremonii, Warszawa.
Geremek B., 1989, Człowiek marginesu w średniowieczu, Przegląd Historyczny, vol. 80, issue no. 4, pp. 705–727.
Godłowski K., 1957, Niektóre zagadnienia stosunków społecznych okresu poźnolateńskiego7 i rzymskiego w świetle analizy cmentarzysk, Sprawozdania Archeologiczne, vol. 3, pp. 300–310.
Guriewicz A., 1976, Kategorie kultury średniowiecznej, Warszawa.
Härke H., 2001, Cemeteries as places of power, [w:] Topographies of power in the early Middle Ages, eds. M. de Jong, F. Theuws, C. van Ghijn, Leiden–Boston–Köln, pp. 9–30.
Hodder I., 1995, Czytanie przeszłości. Współczesne podejście do interpretacji w archeologii, Poznań.
Jażdżewski K., 1951, Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lutomiersku pod Łodzią w świetle badań z r. 1949, Materiały Wczesnośredniowieczne, vol. 1, pp. 91–191.
Józefów B., 2010, Śmierć w obrzędach przejścia jako wyraz tęsknoty w świetle badań społeczności kulturowych, [in:] Tęsknota. Społeczno-kulturowe mechanizmy kreowania emocji. Antropologia emocji, eds. B. Płonka-Syroka, J. Radziszewska, Wrocław, pp. 101–111.
Józefów-Czerwińska B., 2012, Obrzędowość pogrzebowa, [in:] Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, eds. S. Tabaczyński et al., Poznań, pp. 318–330.
Kim jesteś, 2011, Kim jesteś człowieku, [in:] Funeralia Lednickie. Spotkanie 13, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań.
Kolbuszewski J., 1996, Cmentarze, Wrocław.
Korzińska A. M., 2014, O przestrzeniach cmentarnych, czyli co nam mówią katolicko-prawosławne nekropolie, [in:] Na stykach kultur i mediów. Między prowincjonalizmem a kosmopolityzmem, ed. A. Kisielewska, Białystok, pp. 61–75.
Kozłowski T., 2012, Stan biologiczny i warunki życia ludności in Culmine na Pomorzu Nadwislańskim (X–XIII wiek). Studium antropologiczne, [in:] Mons Sancti Laurentii, vol. 7, ed. W. Chudziak, Toruń.
Królowie i biskupi, 2014, Królowie i biskupi. Rycerze i chłopi – identyfikacja zmarłych, [in:] Funeralia Lednickie. Spotkanie 16, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań.
Kurasiński T., Skóra K., 2016, Przestrzeń osadnicza wczesnośredniowiecznego Radomia, vol. 1: Cmentarzysko w Radomiu, stanowisko 4, Łódź.
Labuda G., 1999, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznań.
Leach E., 1989, Kultura i komunikowanie, [in:] E. Leach, A. J. Greimas, Rytuał i narracja, Warszawa, pp. 21–98.
Leciejewicz L., 1954, Cmentarzysko w Birce. Próba interpretacji społecznej, Archeologia Polski, vol. 6, pp. 141–159.
Leciejewicz L., 1997, Wyznacznik pozycji społecznej w rytuale pogrzebowym wcześniejszego średniowiecza, [in:] Człowiek w społeczeństwie średniowiecznym, ed. R. Michałowski, Warszawa, pp. 45–55.
Lecouteux C., 1987, Geschichte der Gespenster und Wiedergänger im Mittelalter, Köln.
Lippok F. E., 2020, The pyre and the grave: early medieval cremation burials in the Netherlands, the German Rhineland and Belgium, World Archaeology, vol. 52, issue no. 1, pp. 147–162.
Mauss M., 1973, Szkic o darze, [in:] Socjologia i antropologia, translated by M. Król, K. Pomian, J. Szacki, Warszawa, pp. 211–415.
Metcalf P., Huntington R., 2010, Celebrations of death: the anthropology of mortuary ritual, 2nd edition, New York.
Minta-Tworzowska D., 2013, Pamięć, „miejsca pamięci” jako budujące tożsamość w ujęciu archeologicznym, Przegląd Archeologiczny, vol. 61, pp. 33–55.
Modzelewski K., 2004, Barbarzyńska Europa, Warszawa.
Morawski W., Zaitz E., 1977, Cmentarzysko szkieletowe w Krakowie na Zakrzówku, Materiały Archeologiczne, vol. 17, pp. 53–169.
Myśliwski G., 2001, Starość i długowieczność w Polsce do połowy XVI w. na tle porównawczym, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 49, issue no. 3, pp. 169–198.
Parker Pearson M., 1999, Archaeology of death and burial, Stroud.
Pleterski A., 1995, The trinity concept in the Slavonic ideological system and the Slavonic spatial measurement system, Światowit, vol. 40, pp. 113–143.
Plezia M., 1952, Greckie i łacińskie źródła do najstarszych dziejów Słowian, part. 1: (do VIII wieku), Poznań–Kraków.
Rębkowski M., 2014, Cmentarz w chrześcijańskiej przestrzeni średniowiecza, [in:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej, eds. T. Kurasiński, K. Skóra, Acta Archaeologica Lodziensia, issue no. 60, Łódź, pp. 191–196.
Sofaer J., 2006, The body as material culture. A theoretical osteoarchaeology, Cambridge.
Sulima R., 1992, Słowo i etos. Szkice o kulturze, Kraków.
Szczepanik P., 2020, Rzeczywistość mityczna Słowian północno-zachodnich i jej materialne wyobrażenia. Studium z zakresu etnoarcheologii i religii, Toruń.
Tabaczyński S., 1993, Kultura i jej rzeczowe korelaty, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 41, issue no. 1, pp. 5–21.
Tarlow S., 2000, Emotion in Archaeology, Current Archaeology, vol. 41, issue no. 5, pp. 713–746.
Urbańczyk P., 2020, Trudna historia zwłok, vol. 1: Wrócisz do ziemi, Toruń.
Wawrzeniuk J., 2006, Mediacyjny aspekt starości w kontekście śmierci, [in:] Starość – wiek spełnienia, Funeralia Lednickie. Spotkanie 8, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, pp. 149–154.
Weber M., 2002, Gospodarka i społeczeństwo, Warszawa.
Williams H., 2003, Archaeologies of remembrance. Death and memory in past societies, Cardiff.
Wojciechowska B., 2013, Ekskomunikowani w świetle średniowiecznego prawa kanonicznego – pozycja społeczna, religijna i prawna, Studia Historica Gedanensia, vol. 4, pp. 25–38.
Woźny J., 2000, Symbolika przestrzeni miejsc grzebalnych w czasach ciałopalenia zwłok na ziemiach polskich (od środkowej epoki brązu do środkowego okresu lateńskiego), Bydgoszcz.
Woźny J., 2015, Cmentarze w przestrzeni i czasie, [in:] Cmentarzyska – relacje społeczne i międzykulturowe, Funeralia Lednickie. Spotkanie 17, eds. J. Wrzesiński, W. Dzieduszycki, Poznań, pp. 39–44.
Wrzesińska A., Wrzesiński J., 2002, Pochówki dzieci najmłodszych infans I na wczesnośredniowiecznych cmentarzyskach w Dziekanowicach, [in:] Od narodzin do wieku dojrzałego. Dzieci i młodzież w Polsce, part 1: Od średniowiecza do wieku XVIII, eds. M. Dąbrowska, A. Klonder, Warszawa, pp. 269–284.
Wrzesińska A., Wrzesiński J., 2014, Kto się nie leni, zrobi złoto z kamieni – osełki w grobach wczesnego średniowiecza, [in:] Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej, eds. T. Kurasiński, K. Skóra, Acta Archaeologica Lodziensia, issue no. 60, Łódź, pp. 197–223.
Zawadzka-Antosik B., 1982, Z problematyki pochówków dziecięcych odkrytych na cmentarzysku w Czekanowie, woj. siedleckie, Wiadomości Archeologiczne, vol. 47, issue no. 1, pp. 25–57.
Żydok P., 2004, Wczesnośredniowieczne pochówki antywampiryczne, [in:] Hereditatem Cognoscere: Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, ed. Z. Kobyliński, Warszawa, pp. 36–66.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
Copyright (c) 2024 Jacek Bojarski
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 183
Number of citations: 0
