Wleń jako miejsce centralne
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2016.009Słowa kluczowe
krajobraz kulturowy, Śląsk, mikroregion osadniczy, średniowiecze, nowożytnośćAbstrakt
Artykuł zawiera próbę odtworzenia krajobrazu kulturowego wokół zamku Wleń na Przedgórzu Sudeckim. Wytypowany do badań teren daje możliwości opisania zjawisk typowych dla innych, podobnych terytoriów administracyjnych i gospodarczych, wytworzonych w podobnych warunkach geograficznych i ustrojowych. Opierając się na wynikach badań wykopaliskowych, analizie przekazów pisanych i kartograficznych, Airborne Laser Scanning (ALS), Geographical Information Systems (GIS) i prospekcji geomagnetometrycznej zrekonstruowano kolejność powstawania oraz formę poszczególnych elementów struktury osadniczej i gospodarczej. Składają się na nią: gród wczesnośredniowieczny, zamek książęcy z pełnego i późnego średniowiecza, miasto, wiejskie zaplecze osadnicze, ślady górnictwa metali nieżelaznych i kamienia budowlanego, granice podziałów własnościowych, sieć dróg i materialne relikty egzekucji prawa. Mikroregion ten stanowił od X wieku zwartą jednostkę administracyjną: okręg grodowy, dystrykt, weichbild, kreis, powiat. Obecna struktura powiatu jest odzwierciedleniem rozwoju historycznego.
Bibliografia
Ducatus Silesiae tabula – Ducatus Silesiae tabula geographica prima, Inferiore meius partem, seu novem Principatus, quorum insignia hic adjecta sunt, secundum statum recentissimum complectens. Ad mentem Hasiani autographi majoris legitime delineata et editacuris Homann Heredum, J. M. Haas, Nürnberg 1745; Biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego, Oddział Zbiorów Kartograficznych, sygn. 2462–IV.B.
Krieges-Carte von Schlesie – Krieges-Carte von Schlesie 1747–1753, Ch. F. von Wrede; Staatsbibliothek in Berlin, sygn. Kart N 15 060.
Messtischblätter – Messtischblatt – Topographische Karte 1:25 000, Ostdeutschland 1880–1945, Königliche Preussische Landes-Aufnahme, Berlin (dostęp: 06.08.2015: http://mapy.amzp.pl/).
Principatus Silesiae Iavoriensis – Principatus Silesiae Iavoriensis in IV circulos Iaver, Hirschberg, Lemberg und Buntzlau, J. W. Wieland, M. von Schubarth, Norimbergae 1736; Centralna Biblioteka Geografii i Ochrony Środowiska Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, sygn. D.4833.
Schlesien – Schlesien links der Oder ohne die Grafschaft Glatz, in 2 Teilen zu 72 und 25 Sektionen ca 1: 24 000, 1764–1770, L. W. Regler; Staatsbibliothek in Berlin, sygn. Kart N 15 140.
Urmesstischblätter – Urmesstischblätter; Staatsbibliothek in Berlin, sygn. Kart N 729.
ŚSA – Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, Wrocław
Archaeology of landscape, 1999 Archaeology of landscape. Contemporary perspectives, red. W. Ashmore, A. Knapp, Malden.
Aston M., 1985 The landscape. Landscape archaeology and local history, London.
Boguszewicz A., 1998 Przemiany w XIII-wiecznym budownictwie obronnym, [w:] Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. „Rewolucja” XIII wieku, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 97–111.
Boguszewicz A., 2001 Nienawiść Rudego Smoka do Bolesława a geneza zamków romańskich na Śląsku, [w:] Zamek i dwór w średniowieczu od XI do XV wieku, red. J. Wiesiołowski, J. Kowalski, Poznań, s. 18–23.
Boguszewicz A., 2010 Corona Silesiae. Zamki Piastów fuerstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku, Wrocław.
Buśko C., 1991 Średniowieczne kamienie graniczne z okolicy Wlenia, woj. jeleniogórskie, Acta Universitatis Wratislaviensis, Studia Archeologiczne 20, s. 97–123.
Buśko C., 1998 Die Burg Lähn im 12.–17. Jahrhundert, Quaestiones Medii Aevi Novae, t. 3, s. 273–285.
Buśko C., Dymek K., Piekalski J., 1990 Rezultaty badań wykopaliskowych przeprowadzonych na zamku we Wleniu w 1988 roku, ŚSA, t. 31, s. 283–308.
Buśko C., Dymek K., Piekalski J., 1991 Badania architektoniczno-archeologiczne na zamku wleńskim w 1989 r., ŚSA, t. 32, s. 239–261.
Buśko C., Dymek K., Piekalski J., Buśko C., Dymek K., Piekalski J., 1992 Zamek Wleń w świetle badań przeprowadzonych w 1990 r., ŚSA, t. 33, s. 101–111.
Buśko C., Dymek K., Piekalski J., 1993 Badania archeologiczno-architektoniczne przeprowadzone na zamku Wleń w 1991 r., ŚSA, t. 34, s. 367–384.
Buśko C., Dymek K., Piekalski J., 1994 Zamek Wleń w świetle ostatnich badań, ŚSA, t. 35, s. 427–441.
Buśko C., Michniewicz J., 2006 Application of petrographical comparative analysis in dating of spatial development of the castle Wleń, Przegląd Archeologiczny, t. 54, s. 18–211.
Buśko C., Niegoda J., Piekalski J., 1996 Badania na zamku wleńskim w latach 1993–1994, ŚSA, t. 37, s. 277–287.
Chorowska M., 2003 Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław.
Chorowska M., 2008 Zwischen palatium und castrum. Eine Stellungnahme zum Beginn der Burgen in Schlesien im 12.–13. Jahrhundert, Quaestiones Medii Aevi Novae, t. 13, s. 63–88.
Chorowska M., 2010 Parcelacja Głogowa na tle lokacji miejskich na Śląsku, [w:] Glogovia Maior. Wielki Głogów między blaskiem dziejów i cieniem ruin, red. B. Czechowicz, M. Konopnicka, Głogów–Zielona Góra, s. 123–138 i 445–450.
Chorowska M., Dudziak T,. Jaworski K., Kwaśniewski A., 2009 Zamki i dwory obronne w Sudetach, t. 2: Księstwo Jaworskie, Wrocław.
Chorowska M., Jerzyk W., Paszkiewicz B., Piekalski J., 2008 Sprawozdanie z badań wykopaliskowych zamku Wleń w 2005 r., ŚSA, t. 50, s. 303–322.
Conrad O., Bechtel B., Bock M., Dietrich H., Fischer E., Gerlitz L., Wehberg J., Wichmann V., Böhner J., 2015 System for Automated Geoscientific Analyses (SAGA) v. 2.1.4, Geoscientific Model Development, t. 8 (https://sourceforge.net/projects/saga-gis/files/).
Christaller W., 1933 Die zentralen Orte in Süddeutschland, Jena.
Ejstrud B., 2005 Costsurface analysis and ancient roads: a comparison, [w:] Temps et espaces de l’homme en société, analyses et modèles spatiaux en archéologie, red. J.-F. de Berger i in., Antibes, s. 135–139.
Gawlas S., 2000 O kształt zjednoczonego królestwa, wyd. 2, Warszawa.
Hellmich M., 1937 Die Zeichen des Grenzsteines von Lähn, Altschlesische Blätter, R. 12, nr 5/6, s. 138–143.
Hoskins W. G., 1969 The making of the english landscape, London.
Jankuhn H., 1977 Ein führung in die Siedlungs archäologie, Berlin–New York.
Jankuhn H., 1983 Wprowadzenie do archeologii osadnictwa, Warszawa.
Jasiewicz J., Makohonienko M., 2009 Zastosowania metod GIS w analizie pradziejowych i średniowiecznych szlaków migracji – uwagi wstępne, [w:] Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym, Środowisko i kultura, t. 6, red. I. Hildebrandt-Radke, J. Jasiewicz, M. Lutyńska, Poznań, s. 57–59.
Jaworski G., 2009 Opracowanie wyników nadzoru archeologicznego przeprowadzonego we Wleniu w Wleńskim Gródku (Łupki) w 2008 roku, maszynopis w: „Attyka”. Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska i Architektoniczna mgr Grzegorz Jaworski, Lwówek Śląski.
Jaworski G., Marcinkiewicz S., Piekalski J., Siemianowska S., 2012 Badania na zamku Wleń. Budowle 6 i 7 na zamku górnym, ŚSA, t. 54, s. 143–273.
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., 2003 Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Kaźmierczyk J., 1978 Znaki naskalne w Górach Śląskich, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna nr 25, s. 195–203.
Kaźmierczyk J., Jaworski K., 1991 Znaki graniczne koło wsi Sosnówka na tle znaków śląskich. Wyniki badań archeologicznych na projektowanej czaszy zbiornika wodnego „Sosnówka” uzyskane w 1988 r., Studia Archeologiczne, t. 20, s. 125–161.
Kiersnowski R., 1960 Znaki graniczne w Polsce średniowiecznej, Archeologia Polski, t. 5, z. 2, s. 257–289.
KDS, 1951 Kodeks Dyplomatyczny Śląska, t. 1, wyd. K. Maleczyński, Wrocław.
Knoblich A., 1863 Chronik von Lähn und Burg Lähnhaus am Bober, Urkundliche Beiträge zur Geschichte der Städte, Ritterburgen, Fürsten und Adelsgeschlechter Schlesiens, Breslau.
Konias A., 1995 Kartograficzny obraz Śląska na podstawie map księstw śląskich Jana Wolfganga Wielanda i Mateusza Schubartha z połowy XVIII wieku: (z oceną kartometryczną), Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 1462, Katowice.
Landbuch, 2000 Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, t. 2: 1385–1395, red. t. Jurek, Poznań.
Landbuch, 2004 Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, t. 1: 1366–1376, red. t. Jurek, Poznań.
Landbuch, 2007 Landbuch księstw świdnickiego i jaworskiego, t. 3: 1396–1407, red. t. Jurek, Poznań.
Legut M., 2008 Ryty naskalne – ślady poszukiwaczy złota i kamieni szlachetnych w Sudetach, [w:] Kultura materialna średniowiecza w Polsce, red. P. Kucypera, S. Wadyl, Toruń, s. 203–218.
Leusen van P. M., 2002 Pattern to process: methodological investigations into the formation and interpretation of spatial patterns in archaeological landscapes (dostęp: 24.07.2015: https://www.rug.nl/research/portal/files/7002343/thesis.pdf).
LFEV, 1889 Liber Fundationis Episcopatus Vratislaviensis, red. H. Markgraf, J. W. Schulte, Codex Diplomaticus Silesiae, t. 14, Breslau.
Marek L., Piekalski J., 2005 Dalsze badania zamku Wleń w 2004 r., ŚSA, t. 47, s. 161–174.
Michniewicz J., Nawrocka D., Pazdur A., Żurakowska M., 2007 Issue of actual chronology of a Romanes que chapel at the Wleń castle (Lower Silesia, Poland) in the light of mortar radiocarbon dating, Geochronometria, t. 26, s. 31–33.
Mikulski S. Z., Oszczepalski S., Wojciechowski A., 2011 Weryfikacja stanu wiedzy o złożach złota wraz z aktualną oceną perspektyw złożowych, Warszawa.
Modzelewski K., 1975 Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego w X–XIII wieku, Wrocław.
Moździoch S., 1990 Organizacja gospodarcza państwa wczesnopiastowskiego na Śląsku. Studium archeologiczne, Wrocław.
Moździoch S., 1994 The origins of the medieval Polish towns, Archaeologia Polona, t. 32, s. 129–153.
Mruczek R., 2005 Wieloboczny bergfried zamku we Wleniu na tle architektury śląskiej i europejskiej, [w:] Nie tylko zamki. Szkice ofiarowane Profesorowi Jerzemu Rozpędowskiemu w 75 rocznicę urodzin, Wrocław, s. 55–71.
Münch H., 1965 Melioratio terrae nostrae. Szkice z dziejów miast Polski średniowiecznej, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. 10, s. 65–85.
Nowakowa J., 1951 Rozmieszczenie komór celnych i przebieg dróg handlowych na Śląsku do końca XIV wieku, Wrocław.
Nowakowski D., 2009 Od kasztelanii do weichbildu. Podziały wewnętrzne ziemi głogowskiej w średniowieczu, [w:] Stare i nowe w średniowieczu – pomiędzy innowacją a tradycją, Spotkania Bytomskie 6, red. S. Moździoch, Wrocław, s. 263–278.
Orzechowski K., 1971a Terytorialne podziały na Śląsku. Granice. Miejsce w wyższych strukturach politycznych, Kwartalnik Opolski, R. 17, nr 2, s. 53–69.
Orzechowski K., 1971b Terytorialne podziały na Śląsku. III. Wiek XIV i XV, Kwartalnik Opolski, R. 17, nr 4, s. 83–105.
Pauk M., Wółkiewicz E., 2013 The administrative structure of Silesia as a determinant of legal and constitutional cohesion (12th–15th century), [w:] Cuius regio? Ideological and territorial cohesion of the historical region of Silesia (c. 1000–2000), t. 1, red. L. Harc, P. Wiszewski, R. Żerelik, Wrocław, s. 82–91.
Piekalski J., Wysocka I., 2000 Badania wykopaliskowe zamku we Wleniu w 1999 roku, ŚSA, t. 42, s. 217– 226.
Piekalski J., Wysocka I., 2001 Badania zamku Wleń w 2000 r., ŚSA, t. 43, s. 351–362.
Rozpędowski J., 1999 Schlesien, [w:] H. von Böhme i in., Burgen in Mitteleuropa. Ein Handbuch, Stuttgart, s. 265–268.
Siedlungen und Landesausbau, 1991 Siedlungen und Landesausbau zur Salierzeit, red. H. Böhme, Sigmaringen.
Stamm E., 1936 Miary powierzchni w dawnej Polsce, Kraków.
SUB, 1984 Schlesisches Urkundenbuch, t. 3, wyd. W. Irgang, Koeln–Wien.
Tobler W., 1993 Three presentations on geographical analysis and modeling. Non-isotropic geographic modeling speculations on the geometry of geography global spatial analysis, National Center for Geographic Information and Analysis, Technical Report 93–1, Santa Barbara (dostęp: 21.03.2013).
Trzciński M., 2001 Miecz katowski, pręgierz, szubienica. Zabytki jurysdykcji karnej na Dolnym Śląsku (XIII–XVIII w.), Wrocław.
Wiszewski P., 2013 Region-integrating or region-disintegrating? The social groups of medieval Silesia, [w:] Cuius regio? Ideological and territorial cohesion of the historical region of Silesia (c. 1000–2000), t. 1, red. L. Harc, P. Wiszewski, R. Żerelik, Wrocław, s. 141–143.
Wojtucki D, 2009 Publiczne miejsca straceń na Dolnym Śląsku od XV do połowy XIX wieku, Katowice.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1122
Liczba cytowań: 0
