Grób i cmentarz jako wyraz społecznych zachowań. Kilka refleksji na przykładzie wczesnośredniowiecznych pochówków ze strefy chełmińsko-dobrzyńskiej

brak

Abstrakt

Punktem wyjścia do badania społecznych zachowań na podstawie materialnych śladów obrzędowości pogrzebowej jest założenie, że zarówno cmentarzyska oraz stanowiące ich cześć składową pochówki są w jakiejś części odzwierciedleniem stosunków społecznych. Wyniki analizy źródeł nekropolicznych w ich kontekście przestrzennym mogą dostarczyć wielu informacji koniecznych do opisania struktury społecznej, ustalania hierarchiczności i systemu władzy, określenia statusu majątkowego zmarłych oraz rekonstrukcji istniejących relacji pomiędzy jednostkami i grupami, a w sensie ogólniejszym badania rozwoju i stopnia złożoności organizacji społecznej. Treścią artykułu jest przedstawienie na przykładzie grobów pochodzących z cmentarzysk strefy chełmińsko-dobrzyńskiej (m.in. z Kałdusa, Gruczna, Pnia i Napola) kilku wybranych kwestii dotyczących działań o charakterze społecznym przejawiających się w wyglądzie grobów i całych nekropoli. Omówione tu przykłady są wyrazem świadomie podejmowanych czynności, społecznie regulowanych i wyrażających pewien konsensus, który gwarantował stabilny rozwój lokalnych społeczności. Miały w nim swój ważny udział praktyki pogrzebowe podporządkowane stale zmieniającym się regułom społecznym, akceptujące jednak różne odmienności, w tym zwyczaje sepulkralne wywodzące się z obcych etnicznie, religijnie i kulturowo środowisk. Ich śladem są nietypowe pochówki charakteryzujące się innym niż powszechnie akceptowany układ zmarłych w grobach, wyposażenie, niestandardowe konstrukcje grobowych. W przestrzeni cmentarzyska odczytać można również zapis relacji społecznych, w tym więzi rodzinnych i międzypokoleniowych, wyrażających się między innymi w pochówkach podwójnych i wielokrotnych. W ten sposób nekropole można uznać za lustrzane odbicie „uprzestrzennionnego” społecznego porządku, porządku przenoszonego w wymiar eschatologiczny.