Muzea na skarpie. Refleksje na marginesie dziejów Muzeum Ziemi PAN w Warszawie
DOI:
https://doi.org/10.12775/ZWAM.2024.11.03Słowa kluczowe
Museum of the Earth, Natural History Museum, Branicki Museum, Warsaw, Geological Museum, history, identityAbstrakt
Muzea to nie tylko obiekty i ludzie, ale także miejsca, z którymi są związane. Muzeum Ziemi PAN w Warszawie mieści się w dwóch budynkach o wyjątkowej historii. Położone na skarpie wiślanej budowle stanowią inspirację do refleksji nad dziejami ogrodu na Frascati oraz działalności architektonicznej Bohdana Pniewskiego. Przede wszystkim przypominają dzieje dwóch instytucji, Muzeum Branickich, które dało podstawę Państwowemu Muzeum Przyrodniczemu oraz Muzeum Ziemi. Pierwsze z nich zostało zniszczone w czasie II wojny światowej, wraz z kolekcją zniknęło ono ze świadomości społecznej. Drugie, pomimo zniszczeń, dzięki determinacji Stanisława Małkowskiego zostało reaktywowane po 1945 r. Celem artykułu jest przypomnienie dziejów tych intuicji oraz łączących je budynków, które stanowią doskonały przykład lieu de memoire o wysokiej wartości historycznej i społecznej.
Bibliografia
Źródła archiwalne
UM, Biuro Organizacji Urzędu, Wydział Archiwum
Aleja Na Skapie 27, sygn. N17 27.
Archiwum Muzeum Ziemi PAN, zespół Stanisława Małkowskiego S. 10
[Projekt. Panie Prezydencie], brak daty [1934?], brak podpisu, mps, sygn. 411 k. nienumerowane.
[Projekt. Do Pana Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia publicznego], brak daty [1936], brak podpisu, mps, sygn. 411 k. nienumerowane.
[Materiał do memoriału w sprawie ochrony wartości naukowej i dydaktycznej otoczenia Muzeum Ziemi przy Al. Na Skarpie 20/26], 12.12.1954, mps, s. 1, sygn. 423, k. nienumerowane.
[Uwagi w sprawie projektu schematu organizacyjnego Muzeum Ziemi w ramach Instytutu Geologicznego], 9.03.1956, mps, sygn. 423, k. nienumerowane.
Akty prawne
Rozporządzenia Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z dn. 24 września 1919 w sprawie utworzenia Narodowego Muzeum Przyrodniczego w Warszawie (M.P. Nr 224 z d. 16 października 1919).
Ustawa i statut Państwowego Instytutu Geologicznego (zatwierdzony przez Radę Ministrów 25 lipca 1927 r.), Warszawa: Cotty, 1929.
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 czerwca 1948 r. o utworzeniu Muzeum Ziemi (Dz.U. 1948 nr 30 poz. 202)
Literatura
Zbiory przyrodnicze hr. Branickich, „Kurier Codzienny”, 1896, nr 64, s. 2.
Kronika bieżąca [Muzeum ornitologiczne], „Słowo”, 1898, nr 218, s. 2.
Raptularz powszechny [Nowe muzeum], „Biesiada Literacka”, 1897, nr 37, s. 170.
Co słychać nowego [Wystawa „Przyrody w domu”], „Przegląd Poranny”, 1908, nr 131, s. 2.
Kronika miejska [Zbiory zoologiczne], „Słowo”, 1911, nr 44, s. 4.
Rzut oka na dotychczasową działalność Towarzystwa Muzeum Ziemi, „Wiadomości Muzeum Ziemi”, 1938, nr 2–3, s. 72–74.
Bieliński Józef
: Królewski Uniwersytet Warszawski (1816–1831), t. 1–3, Kraków–Warszawa: skł. gł. w Księgarni E. Wende i Ska (T. Hiż i A. Turkuł); [druk:] W. L. Anczyc i Spółka.
Czapelski Marek
: Bohdan Pniewski — warszawski architekt XX wieku, Warszawa: Wyd. UW, s. 162–171.
Cegliński Arkadiusz, Raś Marcin, Kowalski Hubert, Iwan Dariusz
: Zoological Collections of Museum and Institute of Zoology of the Polish Academyof Sciences: Unique Bird Specimens Collected in Oceania by Jan Kubary in the 19th Century, „Annales Zoologici”, t. 73, nr 4, s. 943–950.
Daszkiewicz Piotr
: Komentarz, [w:] Muzeum w kulturze pamięci na ziemiach Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Antologia wczesnych tekstów, t. 1, 1766–1882, red. T.F. de Rosset, M. F. Woźniak, E. Bednarz Doiczmanowa, Toruń: UMK.
: Muzeum im. Dzieduszyckich a idea narodowego muzeum historii naturalnej, [w:] Wokół przyrodniczych pasji Dzieduszyckich. Referaty wygłoszone na konferencji inaugurującej obchody 200. rocznicy urodzin Włodzimierza Dzieduszyckiego (1825–1899), Zarzecze, 10 września 2021, oprac. red. M. Dzieduszycka, I. Ziętkiewicz (współpr.), Warszawa: Związek Rodowy Dzieduszyckich herbu Sas, s. 64–77.
Daszkiewicz Piotr, Iwan Dariusz
: Pojedynek uczonych — konflikt u zarania Narodowego Muzeum Przyrodniczego w Warszawie w świetle zachowanej korespondencji Jana Sztolcmana (1854–1928) i Benedykta Dybowskiego (1833–1930), „Echa Przeszłości”, t. 20, nr 2, s. 419–429.
: Co wiemy o Muzeum Branickich? Listy Jana Sztolcmana do Benedykta Dybowskiego ze zbiorów poznańskiego oddziału Archiwum PAN — interesujący przyczynek dla historii zbiorów przyrodniczych w Polsce, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, t. 65, nr 2, s. 77–87.
Fedorowicz Zygmunt, Feliksiak Stanisław
: 150-lecie Gabinetu Zoologicznego w Warszawie (1818–1968), „Memorabilia zoologia”, nr 1, s. 1–66.
Heczke Teresa
: Minerały Polski w zbiorach Muzeum Ziemi: katalog kolekcji systematycznej, cz. 1–2, Warszawa: Vector.
Hryniewiecki Jerzy
: Kilka słów o willi we Frascati, „Architektura i Budownictwo”, nr 3, s. 92. Iwan Dariusz, Mierzwa-Szymkowiak Dominika, Wawer Wioletta
: Zbiory przyrodnicze Muzeum i Instytutu Zoologii PAN — świadectwo polskiego wkładu w rozwój światowych badań bioróżnorodności prowadzonych od początku XIX wieku, „Kosmos”, t. 70, nr 2, s. 214–254.
Jakubowski Krzysztof J.
: Muzeum Ziemi — tradycje i współczesność „Przegląd Geologiczny”, t. 30, nr 12, s. 633–643.
: Muzeum Ziemi PAN, Warszawa: Muzeum Ziemi.
: Muzeum Ziemi i warszawskie zbiory przyrodnicze, [w:] 200 lat muzealnictwa warszawskiego. Dzieje i perspektywy, red. A. Rottermund, A. Sołtan, M. Wrede, Warszawa: Arx Regia Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego.
: Stanisław Małkowski — w kręgu idei Muzeum Ziemi, [w:] Materiały archiwalne z zakresu historii nauk o ziemi w zbiorach Muzeum Ziemi PAN, red. J. Grabowska, Warszawa: Muzeum Ziemi PAN, s. 3–12.
Jankowski Edmund
: Ogrody Warszawskie. Frascati, „Ogrodnik Polski”, nr 9, s. 202.
Jośko-Ochojska Jadwiga, Brus Ryszard, Sell Joanna
: Muzeoterapia — nowy kierunek terapii zaburzeń emocjonalnych, „Annales Academiae Medicae Silesiensis”, nr 76, s. 61–69.
K. Z. Wł.
: „Na Książęcem”, „Kurier Codzienny”, nr 204, s. 1.
Kazubski Stanisław L.
: The History of the Museum and Institute of Zoology, „Bulletin of the Museum and Institute of Zoology PAS”, nr 1, s. 7–19.
Kotowski Robert
: Museotherapy — How Does It Work?, [w:] Museotherapy. How Does It Work?
Museums as a Place of Therapy, red. R. Kotowski, E.B. Zybert, Kielce: Muzeum
Narodowe w Kielcach, s. 9–22.
Kwiatkowski Marek
: Szymon Bogumił Zug: architekt polskiego Oświecenia, Warszawa: PWN.
Małkowski Stanisław
: Kilka uwag o potrzebie popularyzacji wiedzy i o polskim Muzeum Ziemi, „Nauka Polska”, t. 2, s. 72–73.
: O ideach przewodnich Muzeum Ziemi, „Ziemia”, R. 7, s. 205–210.
: O potrzebie organizowania ośrodków pracy naukowej na prowincji, „Nauka Polska”, t. 4, s. 284.
: O potrzebie Muzeum Ziemi w Polsce, „Służba Nauce”, nr 2, s. 30.
: Cele i zadania Muzeum Ziemi, „Wiadomości Muzeum Ziemi”, nr 1, s. 3–8.
Sztolzman Jan
: Nowości muzeum Branickich, „Wszechświat”, t. 16, nr 22, s. 341–347.
Mencfel Michał
: Skarbce natury i sztuki. Prywatne gabinety osobliwości, kolekcje sztuki i naturaliów na Śląsku w wiekach XVII i XVIII, Warszawa: DIG.
Morozewicz Józef
: Działalność Państwowego Instytutu Geologicznego w roku 1930 [101. Muzeum Geologiczne], Warszawa: J. Cotty, s. LIV.
Niemcewicz Julian Ursyn
: Pamiętniki czasów moich: dzieło pośmiertne Juljana Ursyna Niemcewicza, Lipsk: F. A. Brockhaus.
Perlińska-Kobierzyńska Ewa i in.
: Alina Scholtz: projektantka warszawskiej zieleni [katalog wystawy], Warszawa: Muzeum Warszawy.
Pomian Krzysztof
: Muzeum. Historia światowa, t. 1, Od skarbca do muzeum, Gdańsk: słowo/obraz terytoria.
Pożaryski Władysław
: Dział nauki o ziemi projektowany w Muzeum Techniki i Przemysłu w Warszawie, „Wiadomości Muzeum Ziemi”, nr 2–3, s. 81–87.
Putkowska Jolanta
: Warszawskie podmiejskie rezydencje Kazimierza Poniatowskiego przy ulicy Książęcej „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, t. 54, z. 2, s. 32.
Rieule Etienne Dieudonné Chardon de
: Projekt zgromadzenia bez żadnych wydatków wszystkich bogactw naturalnych Polski, 1766, oprac. P. Daszkiewicz, [w:] Muzeum w kulturze pamięci na ziemiach Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Antologia wczesnych tekstów, t. 1, 1766–1882, red. T.F. de Rosset, M.F. Woźniak, E. Bednarz Doiczmanowa, Toruń: UMK.
Roguska Jadwiga
: Przemiany funkcjonalno-przestrzenne wzdłuż Skarpy Warszawskiej w XIX i XX wieku i ich prognostyczna wymowa, [w:] Skarpa Warszawska. Materiały sesji naukowej, Warszawa 28–29 maja 1993, red. B. Wierzbicka, Warszawa: TONZP, 1993, s. 51.
Rosset Tomasz de,Woźniak Michał F., Bednarz Doiczmanowa Ewelina (red.)
: Muzeum w kulturze pamięci Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Antologia najwcześniejszych tekstów, t. I, 1766-1882, Toruń: Wyd. UMK
Szpociński Andrzej
: Miejsca pamięci (lieux de mémoire) „Teksty Drugie”, nr 4, s. 11–20.
Sztolcman Jan
: Nowości muzeum Branickich, „Wszechświat”, t. 16, nr 22, s. 341.
Tołysz Aldona
: Edukacyjna funkcja muzeów polskich za I Rzeczpospolitej i w epoce rozbiorów, [w:] Studia o muzealnej pamięci na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej do roku 1918, red. T. F. De Rosset, A. Tołysz, M. Wawrzak, Toruń: Wyd. UMK
Wasilewski Zygmunt
: Z muzeum etnograficznego, „Wisła”, t. 4, z. 4, s. 978.
Wiśniewska Katarzyna, Kozłowski Paweł
: The history of exhibitions organized by the Warsaw Zoological Museum, „Bulletin of the Museum and Institute of Zoology PAN”, nr 1, s. 21–27.
Wójcik Zbigniew
: Działalność profesora Stanisława Małkowskiego na polu ochrony zabytków przyrody nieożywionej w Polsce, „Ochrona Przyrody”, nr 32, s. 11–40.
Zabłocki Wojciech
: Państwowe Muzeum Zoologiczne wobec powstania Polskiej Akademii Nauk: droga do powołania Instytutu Zoologicznego PAN, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, t. 65, nr 4, s. 81–98.
Zug Simon Gottlieb
: Polen [w:] Ch.C.L. Hirschfeld, Theorie der Gartenkunst, t. 5, Leipzig: M. G. Weidmanns Erben und Reich, s. 297.
Źródła internetowe
Co dalej z Muzeum Ziemi? Ujawnia minister kultury, 14.08.2023, https://www.pap.pl/aktualnosci/co-dalej-z-muzeum-ziemi-minister-kultury-ujawnia [data odczytu: 26.08.2023].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 47
Liczba cytowań: 0
