Rzeźbiarstwo solne jako przykład dziedzictwa górniczego Wieliczki
DOI:
https://doi.org/10.12775/ZWAM.2023.10.06Słowa kluczowe
Kopalnia Soli w Wieliczce, rzeźbiarstwo solne, dziedzictwo górnicze, kolekcja muzealnaAbstrakt
Jednym z charakterystycznych elementów wystroju Kopalni Soli w Wieliczce są rzeźby wykonane w soli.
Fenomen występowania praktyk rzeźbienia w soli wśród wielickich górników przyczynił się do próby opisania tego zjawiska. Problemem badawczym niniejszej pracy jest rozstrzygnięcie kwestii, czy rzeźbienie w soli można uznać za element dziedzictwa górniczego Wieliczki, czy – ogólnie – wpisuje się w kategorie określone dla obszaru dziedzictwa, rozumianego jako proces, w którym elementy przeszłości są świadomie przekształcane na użytek współczesny i przejawiać mogą się na różne sposoby. Przeobrażenia, jakie zaszły w mieście oraz kopalni, zwłaszcza znaczne zmniejszenie sfery górniczej na rzecz turystyki, przyczyniły się do przekształceń w obszarze kulturowym, w tym ewoluowania praktyk górniczych. W tekście zostanie przeprowadzona analiza tego zagadnienia w oparciu o literaturę oraz materiały empiryczne zebrane podczas badań w terenie.
Bibliografia
Ashworth Gregory
: Planowanie dziedzictwa, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Barański Janusz
: Spiski regionalizm. Uwagi o tradycji, dziedzictwie i meta kulturowości, „Rocznik podhalański”, Tom XIV.
Bęben Artur
: Górnicza lampa się pali. O tradycjach górniczych i hutniczych w Akademii Górniczo-Hutniczej i nie tylko, Kraków: AGH.
Bogucka Małgorzata
: Ubiór górniczy na ziemiach polskich, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Copik Ilona
: Genius loci jako figura antropologiczna – transformacje znaczeniowe, konteksty interpretacyjne, „Transformacje. Pismo interdyscyplinarne”, nr 1–2 (76–77), s. 92-108.
Dobrowolska Danuta
: Górnicy salinarni w Wieliczce i ich kultura w latach 1880–1939: studium historyczno-socjologiczne załogi robotniczej, Kraków: PAN.
Długosz Alfons
: Wieliczka, Magnum Sal, jako zabytek kultury materialnej, Warszawa: Arkady.
d’Obyrn Kajetan
: Rola obiektu pogórniczego w kulturowym dziedzictwie regionu, „IV Konferencja Muzeów Górniczych i Skansenów Podziemnych w Polsce”, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Eliade Mircea
: Święty obszar i sakralizacja świata, [w:] Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, red. L. Kolankiewicz, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Gołębiowska Maria
: Sensotwórcza rola ciała w samopoznaniu według Maurice’a Merleau-Ponty’ego, Teksty Drugie, 1–2, s. 237–251.
Janicka-Krzywda Urszula
: Legendy wielickie, Kraków: Oddział Akademicki PTTK.
Jodłowski Antoni
: Dzieje Żup Krakowskich, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
: Żupa solna w Wieliczce, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
: 50 lat Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Kalwajtys Elżbieta
: Kaplica św. Antoniego w kopalni soli w Wieliczce, [w:] Studia i Materiału do dziejów żup solnych, red. A. Jodłowski, Wieliczka: Muzeum żup Krakowskich Wieliczka, Tom XIX.
Klekot Ewa
: Dziedzictwo i jego antropologia, „Rocznik Antropologii Historii”, Tom VI, s. 7–13.
Kolasa Krystyna
: Geologia złoża soli w rejonie muzeum, [w:] Studia i Materiału do dziejów żup solnych, red. A. Jodłowski, Wieliczka: Muzeum żup Krakowskich Wieliczka, Tom XVI.
Konwerska Barbara
: Kaplica św. Antoniego w Kopalni soli w Wieliczce, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
: Ruch turystyczny w kopalni soli Wieliczka w okresie zarządu austriackiego (1772–1918), Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Kowalski Piotr
: Kultura magiczna. Omen, przesąd, znaczenie, PWN.
Kuc Teresa
: Przegląd dotychczasowych badań geologicznych złoża solnego Wieliczki, [w:] Studia i Materiału do dziejów żup solnych, red. A. Jodłowski, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, Tom XVI.
Le Goff Jacques
: Historia i pamięć, tłum. A. Gronowska, J. Stryjczyk, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Ligęza Józef
: Ludowa literatura górnicza, Opole: Wydawnictwo „Śląsk”.
Lowenthal David
: The Heritage Crusade and the Spoils of History, New York: Cambridge University.
Łojek Stanisław
: Hermeneutyczna koncepcja podmiotu Martina Heideggera, „Analiza i Egzystencja”, nr 40.
Macdonald Sharon
: Memorylands. Heritage and Identity In Europe Today, London–New York: Routledge.
Maciejczak Maciej
: Świat według ciała w fenomenologii percepcji M. Merleau-Ponty’ego, Warszawa: IFiS PAN.
Merleau-Ponty Maurice
: Fenomenologia precepcji, Warszawa: Aletheia.
Niedźwiedź Anna
: Religious heritages as spatial phenomena: Constructions, experiences, and selections, “Anthropological notebooks”, Vol. 26, Issue 3, pp. 1–16.
Piera Małgorzata
: Amerykanin w wielickiej kopalni soli, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Piecha-van Schagen Beata
: Kult świętej Barbary wśród górników kopalń węgla kamiennego na Górnym Ślasku w XIX i XX wieku, Zabrze: Wydawnictwo Muzeum Górnictwa Węglowego.
Piotrowicz Stanisław
: Działalność naukowo-badawcza i gromadzenie zbiorów, [w:] 50 lat Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, red. A. Jodłowski, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Poborski Józef
: Historyczny rozwój poglądów na budowę geologiczna złoża solnego Wieliczki, [w:] Studia i Materiału do dziejów żup solnych, red. A. Jodłowski, Wieliczka: Muzeum żup Krakowskich Wieliczka, Tom I.
Płatek Piotr
: Dwa światy. Zbiór opowiadań, gawęd, legend i reportaży o górnikach i najwspanialszej w świecie tysiącletniej kopalni soli w Wieliczce, Toronto.
Robertson Iain J.M.
: Heritage form below, London & New York: Routledge.
Rzepka Leszek
: Słynne osobistości zwiedzające kopalnie wielicką w latach 1774–1974, [w:] Studia i Materiały do dziejów żup solnych, red. A. Jodłowski, Wieliczka: Muzeum żup Krakowskich Wieliczka, Tom. XXVII.
Simonides Dorota
: Górniczy stan w wierzeniach, obrzędach, humorze i pieśniach, Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
Smith Laurajane
: Uses of heritage, London & New York: Routledge.
: „Zwierciadło dziedzictwa”: Narcystyczna iluzja czy zwielokrotnione odbicie, Rocznik Antropologii Historii, rok VI, (9), ss. 25–44.
: Emotional heritage, London & New York: Routledge.
Stabrawa-Powęska Kinga
: Religijność jako jeden z elementów dziedzictwa kulturowego Wieliczki, [w:] Studia i Materiały do dziejów żup solnych, red. J. Godłowski, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, Tom XXXIV.
Tomaszewski Andrzej
: Ku nowej filozofii dziedzictwa, Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Wesołowska Agnieszka
: „Świat przeżywany” a doświadczenie estetyczne w filozofii Merleau-Ponty’ego, [w:] „Sztuka i filozofia”, nr 33, s. 70–90.
Wolańska Agnieszka, Skubisz Marek
: Krzyż i sól, Dziedzictwo wiary wielickich górników, Wieliczka: Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka.
Wolańska Agnieszka
: Wiara i patriotyzm w rzeźbach wielickich górników, Wieliczka: Kopalnia Soli „Wieliczka”.
Wolek-Kocur Barbara
: Źródła górniczego kultu św. Barbary, [w:] Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, red. P.P. Zagożdżon, M. Madziarz, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.
: UNESCO, Mina i górnicy. 40 lat kopalni soli na liście UNESCO, red. M. Szczepa, Wieliczka: Kopalnia Soli „Wieliczka”.
Statut Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, https://bip.malopolska.pl/muzeumwieliczka,m,274030, akty-prawne.html
Archiwum
–1793: Księga zwiedzających kopalnię w Wieliczce – w zbiorach archiwum MŻKW, Akta Salinarne sygnatura AS/243, źródła niepublikowane.
Strony internetowe
wieliczka.naszemiasto.pl
www.kopalnia.pl
Prasa
Panorama Powiatu Wielickiego.
Źródła niepublikowane
Charkot Józef, Skubisz Marek, Studia konserwatorskie dla podziemnych wyrobisk kopalni soli w Wieliczce, źródła niepublikowane, przechowywane w Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka
Materiały empiryczne
Wywiady etnograficzne przeprowadzone z górnikami rzeźbiarzami w kopalni soli w Wieliczce, przeprowadzone w latach 2021–2022:
R1–A – rozmówca nr 1.
R2– M – rozmówca nr 2.
R3–B – rozmówca nr 3.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Kinga Stabrawa-Powęska

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
1. Autorzy udzielają wydawcy (Polskiemu Towarzystwu Ludoznawczemu) licencji niewyłącznej na korzystanie z utworu w następujących polach eksploatacji:
a) utrwalanie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
b) reprodukowanie (zwielokrotnienie) Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego drukiem i techniką cyfrową (ebook, audiobook);
c) wprowadzania do obrotu egzemplarzy zwielokrotnionego Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego;
d) wprowadzenie Utworu/przedmiotu prawa pokrewnego do pamięci komputera;
e) rozpowszechnianie utworu w wersji elektronicznej w formule open access na licencji Creative Commons (CC BY - ND 4.0).
2. Autorzy udzielają wydawcy licencji nieodpłatnie.
3. Korzystanie przez wydawcę z utworu na ww. polach nie jest ograniczone czasowo, ilościowo i terytorialnie.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 213
Liczba cytowań: 0