Zapowiedź wojny rasowej

Czynniki ideologiczne stojące za zbrodniami popełnionymi przez Niemców na jeńcach wojennych i ludności cywilnej w kampanii wrześniowej 1939 roku

Abstrakt

Jak powszechnie wiadomo, niemiecka inwazja na Polskę w 1939 roku zapocząt­kowała najbardziej mroczny i zbrodniczy etap w historii kraju, jednakże skala okrucieństw popełnionych w czasie kampanii wrześniowej pozostaje szerzej niezauważona. W tym artykule autor przeanalizował – w jakim stopniu jest to możliwe – czynniki, które mogły lec u podstaw tych zbrodni, a także zadał pytanie, czy miały one podłoże przede wszystkim ideologiczne, czy też, być może, wypada przypisać je okolicznościom lub zjawiskom bardziej tradycyjnym i zarazem mniej powiązanym z systemem poglądów i idei.

Oczywiste jest, że postępowanie najeźdźczych armii w okresie kampanii wrześ­niowej – tak niemieckiej, jak i sowieckiej – było wyjątkowo brutalne. Od samego początku siły niemieckie nie wahały się za cel ataków, a więc akcji odwetowych, masowo brać zakładników, a także dopuszczać się pospolitych aktów przemocy i bezpośrednich mordów ludności cywilnej, zarówno żydowskiej, jak i nieżydowskiej. Masakra dokonana w Częstochowie w pierwszych dniach wojny, wymordowanie ok. 600 polskich Żydów w Przemyślu, rozstrzelanie karabinami maszynowymi przeszło 300 cywilów i jeńców wojennych w Śladowie 18 września, jak również rzeź w Zakroczymiu (bezpośrednio po kapitulacji Modlina) pokazują dobitnie, że Niemcy bez chwili wytchnienia dopuszczali się aktów przemocy przez całą kampanię. W latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia polski historyk Szymon Datner obliczył, że tylko we wrześniu i początkach października 1939 roku Niemcy dokonali przeszło 600 masakr i aktów okrucieństwa, których ofiarami byli Polacy (Datner, 1967, s. 358–359). Chociaż pisał w okresie PRL, nie ma zasadniczo podstaw, aby kwestionować jego ustalenia.

To, jak dalece możemy domyślać się motywów sprawców, jest oczywiście kwestią otwartą, jednakże celem tego artykułu jest ustalenie zakresu, w jakim zbrodnie te były powodowane ideologią, albo też, alternatywnie, okolicznościami – zamętem wojny lub zadawnionymi uprzedzeniami antypolskimi.