От «Бега» к «Таракановщине» – и далее. Инсектный дискурс пьесы Михаила Булгакова в литературном контексте конца 1920-х годов
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2020.005Słowa kluczowe
Michaił Bułhakow, Władimir Majakowski, literatura rosyjska lat 20. XX wieku, komedia Lwa Nikulina i Wiktora Ardowa Karakanowszczyzna, pamflet, motywy entomologiczne w literaturze, spór polityczny we władzy sowieckiej lat 20. XX wiekuAbstrakt
Od „Biegu” do „Karakanowszczyzny” – i dalej. Entomologiczny dyskurs dramatu Michaiła
Bułhakowa w literackim kontekście końca lat 20. XX wieku
W centrum artykułu znajduje się mało znana komedia Lwa Nikulina i Wiktora Ardowa pt. Karakanowszczyzna,
napisana latem 1928 roku, kilka miesięcy po zakończeniu przez Bułhakowa
pracy nad dramatem Ucieczka. Autorzy komedii sparafrazowali motywy entomologiczne
dzieła Bułhakowa, obrazując poprzez pamflet sowieckie środowisko literackie końca lat 20.
XX wieku, a właściwie cały system społeczno-polityczny ZSRR. Przestrzeń aluzji w Karakanowszczyźnie
nie została ograniczona do sztuki Ucieczka. W komedii Nikulina i Ardowa, obok
wątków „karaluszych”, obecne są również motywy „zapluskwienia”, sparodiowany został też
scenariusz filmowy Władimira Majakowskiego Zapomnij o kominku, z którego ostatecznie
wywodzi się komedia Pluskwa. Ponadto sam Majakowski został przedstawiony w Karakanowszczyźnie
jako poeta Moskowskij. Analiza porównawcza dowodzi, iż wiele motywów Karakanowszczyzny
koresponduje z linią literacką Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa, który
rozpoczął pracę nad powieścią właśnie w 1928 roku. Przeanalizowany w artykule materiał
pozwala na sformułowanie wniosku, iż Karakanowszczyzna była nie tylko reakcją na sztukę
Ucieczka, ale w dużej mierze wpłynęła także na koncepcję „powieści o diable” Bułhakowa.
Bibliografia
Argo 1928, Son Tat’yany: Parodiya dlya novogodiya, „Vechernyaya Moskva”, 22 XII.
Ardov V.E., 1988, Moj sosed, [w:] Vospominaniya o Mikhaile Bulgakove, Sovetskij pisatel’, Moskva.
Bulgakov M.A., 2007–2011. Sobranie sochinenij w 8 tomakh, AST: Astrel’; Vostok – Zapad,
Moskva.
Bulgakov M.A., 2014, Master i Margarita, [w:] Polnoe sobranie chernovikov romana. Osnovnoj
tekst, / sost., tekstol. podgot., publikator, avt. predisl., komment. Ye. Yu. Kolysheva, t. 1,
Pashkov dom, Moskva.
Valerin S., 1928, «Tarakanovshchina». P’esa V. Ardova i L. Nikulina v Teatre satiry „Sovremennyj
teatr”, Nr 43.
Dnevnik Eleny Bulgakovoj, 1990, Knizhnaya palata, Moskva.
Ermolinskij S.A. 1990, Iz zapisok raznyh let: Mikhail Bulgakov. Nikolaj Zabolockij, Iskusstvo,
Moskva.
Efimov Bor, 1924, Karikatury, Izvestiya CIK SSSR i VCIK, Moskva.
Ejdel’man YA., 1928, «Tarakanovshchina». Moskovskij Teatr satiry, „Komsomol’skaya Pravda”, 26 X.
Fevral’skij A.V., 1958, Primechaniya [k kinoscenariyu «Pozabud’ pro kamin»], [w:] V.V. Mayakovskij,
Polnoe sobranie sochinenij, V 13 t., t. 11, Moskva: Gosudarstvennoe izdatel’stvo khudozhestvennoy literatury.
Fevral’skij A.V., 1978, Primechaniya [k kinoscenariyu «Pozabud’ pro kamin»] // V.V. Mayakovskij.
Sobranie sochinenij, V 12 t., t. 10, Moskva: Pravda.
Il’f I.A., Petrov E.P., 1995, Dvenadcat’ stul’ev, [w:] Il’f I.A., Petrov E.P., Dvenadcat’ stul’ev.
Roman, Panorama, Moskva.
Ivanova E.V., 2015, Byl li u Tarakanishcha prototip?, „Nashe nasledie”, nr 116.
Kataev V.P., 1984. Sobranie sochinenij, V 10 t., t. 7, Khudozhestvennaya literatura, Moskva.
Kor. I., 1928, Udarim po bulgakovshchine! Beskhrebetnaya politika Glaviskusstva, „Rabochaya
Moskva” 15 XI.
Kut A. [Kutuzov A.V.], 1928, Novyj kurs «nalitpostovcev»: ot razrusheniya k sozidaniyu (na
vcherashnem dispute v Politekhnicheskom muzee), „Vechernyaya Moskva”, 6 XII.
I. K., 1928. Konec «drakam»: «Na postu» protiv bulgakovshchiny. Vyrabotaem shkolu proletarskogo
tvorchestva, „Rabochaya Moskva”, 7 XII.
Loseff L., 1984, On the Beneficience of Censorship: Aesopian Language in Modern Russian Literature,
Verlag Otto Sagner, München.
Nikulin L.V., 1966, Gody nashey zhizni, Moskovskiy rabochiy, Moskva.
Nikulin L., Ardov V. 1929, Tarakanovshchina. Satiricheskaya komediya v 8 kartinakh s 3 intermediyami,
Teakinopechat’, Moskva.
Mayakovskij V.V., 1955–1961, Polnoe sobranie sochinenij. V 13 t., Gosudarstvennoe izdatel’stvo
khudozhestvennoy literatury, Moskva.
Mruz [Morozov M.V.], 1928, «Tarakanovshchina» (Teatr Satiry), „Novyj zritel’, nr 43.
N. O., 1928, «Tarakanovshchina» (Teatr satiry), „Izvestiya”, 17 X.
Orlinskij A., 1926, Protiv bulgakovshchiny, „Novyj zritel’ ”, nr 41.
Orlinskij A., 1926, Protiv bulgakovshchiny: Belaya gvardiya skvoz’ rozovye ochki: k postanovke
p’es «Dni Turbinykh» v Khudozhestvennom teatre, „Rabochaya gazeta”, 7 X.
Shcheglov Yu.K., 1995, Kommentariy k romanu «Dvenadcat’ stul’ev», [w:] Il’f I.A., Petrov E.P.,
Dvenadcat’ stul’ev. Roman, Panorama, Moskva.
Selishchev A.M., 1928, Yazyk revolyucionnoy epokhi: iz nablyudeniy nad russkim yazykom poslednikh
let (1917–1926), Rabotnik prosveshcheniya, Moskva.
Shatov L., 1928, «Tarakanovshchina» v moskovskom Teatre satiry, „Zhizn’ iskusstva”, nr 43.
Tallnikov D., 1929, Novye postanovki, „Zhizn’ iskusstva”, nr 11.
Trockij L., 1926, Pamyati Sergeya Esenina, „Pravda”, 19 I.
Trockij L.D., 1991, Literatura i revolyuciya, Moskva: Politizdat.
Ushakov D.N., 1940 (red.), Tolkovyy slovar’ russkogo yazyka, t. 3, Gosudarstvennoe izdatel’stvo
inostrannykh i nacional’nykh slovarej, Moskva.
Uvarova E.D., 1983. Estradnyj teatr: miniatyury, obozreniya, myuzik-holly (1917–1945), Moskva:
Iskusstvo.
Yаblokov E.A., 1994, Oni soshlis’…, [w:] Mihail Bulgakov i Vladimir Mayakovskij: dialog satirikov,
Vysshaya shkola, Moskva.
Yаblokov E.A., 2014, Khor solistov: Problemy i geroi russkoy literatury pervoy poloviny XX veka,
Dmitrij Bulanin, Sankt-Peterburg.
Yаblokov E.A., 2015, Put’ Turbinykh, [w:] M.A. Bulgakov, Belaya gvardiya, Ladomir, Moskva.
Yablokov E.A., 2020, Stalinskij diskurs v tvorchestve M.A. Bulgakova, „Novoe proshloe”, nr 2.
Zagorskij M., 1928, Eshchyo o «Tarakanovshchine», „Sovremennyy teatr”, nr 43.
Zagorskij M., 1928, «Tarakanovshchina» (V moskovskom Teatre satiry), „Vechernyaya Moskva, 15 X.
Z-ij D. [Zaslavskij D.I.], 1928. «Tarakanovshchina» v Teatre satiry, „Pravda”, 14 X.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 572
Liczba cytowań: 0
