Уродство и юродство в романе Саши Филипенко „Возвращение в Острог”

Abstrakt

Za jeden z kluczowych w powieści Powrót do Ostroga należy uznać problem deformacji i brzydoty rozpatrywany przez Saszę Filipenko na płaszczyźnie fizyczności / cielesności, jak i na płaszczyźnie metafizycznej – na przykładzie losów wychowanków sierocińca w Ostrogu, małego prowincjonalnego miasta na rosyjskiej Północy. W trawionej wszechogarniającą wyuczoną bezradnością rzeczywistości Ostroga rola „dziwaka – plugawcy – jurodziwego” przypada Piotrowi Pawłowowi, niegdysiejszemu wychowankowi sierocińca, człowiekowi o wielkiej wrażliwości, nadzwyczajnej moralności, twardo przekonanemu o konieczności działania na rzecz bliźniego i całego społeczeństwa. Obraz „saloity” Pawłowa pod wieloma względami stanowi aluzję do postaci Myszkina z powieści Idiota Fiodora Dostojewskiego.

Analizując przedstawioną w powieści Filipienki problematykę deformującego, destrukcyjnego wpływu systemu państwa autorytarno-totalitarnego na dzieci i ich dalsze losy, można dojść do wniosku o zawarciu w utworze aluzji do fragmentów powieści Człowiek śmiechu Wiktora Hugo, w których pisarz pochyla się nad kwestią celowego oszpecania i okaleczania dziecka. Obaj romaniści zgodni co do społecznego zdiagnozowania problemu: dziecko jest zabawką w rękach systemu, poniżanie go i pozbawienie podstawowych praw i wolności prowadzi do utraty przezeń podmiotowości, obdarcia z człowieczeństwa, powstawania trwałego kalectwa – emocjonalnego, mentalnego i duchowego. Dotyczy to nie tylko jednostki, ale i całego społeczeństwa, czyli w przypadku Powrotu do Ostroga – społeczeństwa postsowieckiej autorytarno-totalitarnej Rosji.