Królowa Zofia Holszańska a drewniana architektura kościelna połowy XV wieku w ziemi sanockiej

Studium w sześćsetną rocznicę koronacji monarchini

Abstrakt

Częste pobyty królowej Zofii Holszańskiej w Sanoku, szczególnie po śmierci Władysława Jagiełły (zwłaszcza w latach 1435–1461), zaowocowały nawiązaniem dość bliskich kontaktów ze szlachtą ziemi sanockiej. Wielu przedstawicieli średniej szlachty pojawia się w otoczeniu monarchini na zamku sanockim, udziela jej pożyczek finansowych, czyni starania o nadania i urzędy ziemskie.

Głównym celem artykułu stała się próba wykazania, że dynamiczna akcja budowlana w zakresie drewnianej architektury kościelnej w zachodniej części ziemi sanockiej, podjęta zwłaszcza w piątej i szóstej dekadzie wieku XV, mogła być inspirowana przez rezydującą w tym czasie w Sanoku królową Zofię Holszańską. Pośród fundatorów świątyń z tego czasu wskazać można głównie osoby z bliskiego otoczenia tej monarchini, przede wszystkim biskupa przemyskiego Piotra Chrząstowskiego oraz powiązanych z królową licznymi więzami zależności przedstawicieli zamożnego rycerstwa, sprawujących w ziemi sanockiej urzędy ziemskie. Być może kluczową rolę w tych fundacjach architektonicznych odgrywał ówczesny starosta sanocki Mikołaj Pieniążek z Witowic. W działaniach tych wspierali królową przedstawiciele zamożnego rycerstwa ziemi sanockiej, tacy jak: Piotr Smolicki, Henryk Kamienicki, Jerzy Humnicki oraz bracia Jakub i Jan z Kobylan.

Jaki był rzeczywisty udział królowej w tych przedsięwzięciach – nie sposób dziś udowodnić. Jednak spostrzeżenie o roli sanockiego dworu królowej w inspirowaniu i zainicjowaniu akcji budowlanej w zakresie drewnianej architektury sakralnej na terenie ziemi sanockiej, sformułowane na tym miejscu po raz pierwszy, wydaje się być dość zasadne, choć z pewnością wymagać będzie w przyszłości jeszcze dalszych badań.