Queen Sophia of Halshany and Wooden Church Architecture of the mid-15th Century in the Sanok Region
A Study on the Six Hundredth Anniversary of the Monarch’s Coronation
DOI:
https://doi.org/10.12775/SP.2024.004Keywords
Sophia of Halshany, wooden church architecture, Sanok region, Domaradz, Haczów, Humniska, Krosno, Odrzykoń, Równe, Sanok, Targowiska, Mikołaj Pieniążek, Piotr Smolicki, Henryk KamienieckiAbstract
Frequent stays of Queen Sophia of Halshany in Sanok, especially after the death of Władysław Jagiełło (in particular in the years 1435-1461), resulted in the establishment of quite close contacts with the nobility of the Sanok area. Many representatives of the middle nobility appeared in the surroundings of the monarch at the Sanok castle, gave her financial loans, made efforts to obtain land grants and offices.
The main aim of the article became an attempt to demonstrate that the dynamic building action in the field of wooden church architecture in the western part of the Sanok area, undertaken especially in the fifth and sixth decades of the 15th century, may have been inspired by Queen Sophia of Halshany residing in Sanok at that time. Among the founders of churches from that period, we can indicate mainly people from the close environment of the monarch, above all the Bishop of Przemyśl, Piotr Chrząstowski, and representatives of the wealthy knighthood, connected with the queen by numerous ties of dependence, holding land offices in the Sanok area. Perhaps a key role in these architectural foundations was played by Mikołaj Pieniążek of Witowice, the then staroste of Sanok. The Queen was also supported in these activities by representatives of the wealthy knights of the Sanok area, such as: Piotr Smolicki, Henryk Kamienicki, Jerzy Humnicki and the brothers Jakub and Jan of Kobylany.
It is impossible to prove today what the Queen’s actual participation in these undertakings was. However, the observation about the role of the Sanok court of the queen in inspiring and initiating the building action in the field of wooden sacred architecture in the Sanok area, formulated here for the first time, seems nevertheless quite valid, although it will certainly require further research in the future.
References
Materiały niepublikowane
APWUOZ Krosno – Archiwum Podkarpackiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Przemyślu – Delegatury w Krośnie
Krąpiec M., Szychowska-Krąpiec E., Wyniki analizy dendrochronologicznej drewna z kościoła p.w. Wniebowzięcia Najśw. Panny Marii i św. Michała Archanioła w Haczowie, mps, Kraków 1998.
Krąpiec M., Dendrochronologiczne datowanie drewna z kościoła św. Mikołaja w Domaradzu, mps, Kraków 2018.
Krąpiec M., Wyniki badań dendrochronologicznych drewna z kościoła p.w. św. Bartłomieja w Rogach, mps, Kraków 2023.
Ważny T., Wyniki badań dendrochronologicznych drewna z kościoła św. Stanisława w Humniskach, mps Toruń 2002.
Wydawnictwa źródłowe
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, wyd. O. Pietruski, X. Liske, t. 11, Lwów 1886.
Prace drukowane
Brykowski R., 1981, Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.
Buczkowski K., 1958, Dawne szkła artystyczne w Polsce, Kraków.
Buczkowski K., Skórczewski W., 1936, Dawne szkło polskie malowane, „Arkady”, Warszawa.
Czuba M., 1996, Drewniany kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych w Bliznem. Uratowane dziedzictwo, Rzeszów.
Czuba M., 1999, Średniowieczne kościoły drewniane ziemi sanockiej, „Teki Krakowskie”, t. 9, s. 19–28.
Czwojdrak B., 2002, Rogowscy herbu Działosza – podskarbiowie królewscy. Studium z dziejów możnowładztwa w drugiej połowie XIV i XV wieku, Kraków.
Czwojdrak B., 2006, Jan Hincza z Rogowa – rycerz królowej Zofii, [w:] Faworyci i opozycjoniści. Król a elita polityczna Rzeczypospolitej XV–XVIII wieku, pod red. M. Markiewicza, Kraków, s. 61–66.
Czwojdrak B., 2006, Królowa Zofia Holszańska a biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki – konflikt, współpraca czy rywalizacja, [w:] Zbigniewa Oleśnicki. Książę Kościoła i mąż stanu, pod red. F. Kiryka i Z. Nogi, Kraków, s. 143–155.
Czwojdrak B., 2009, Miłość i polityka w kręgach dworu królewskiego – królowa Zofia Holszańska i jej rycerze, [w:] Miłość w czasach dawnych, pod red. B. Możejko i A. Paner, Gdańsk, s. 121–129.
Czwojdrak B., 2010, Z badań nad dworem królowej Zofii Holszańskiej, „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, t. 2, pod red. J. Sperki i B. Czwojdrak, Katowice, s. 157–179.;
Czwojdrak B., 2012, Czy istniało stronnictwo królowej Zofii Holszańskiej, „Średniowiecze Polskie i Powszechne”, t. 4, pod red. J. Sperki i B. Czwojdrak, Katowice, s. 251–264.
Czwojdrak B., 2012, Zofia Holszańska. Studium o dworze i roli królowej w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa.
Fałkowski W., 2006, Polsko-litewskiej negocjacje w 1446 roku, [w:] Ecclesia – kultura – potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa, pod red. P. Krasa, Kraków, s. 265–476.
Fastnacht A., 1990, Sanok. Materiały do dziejów miasta do XVII w., oprac. F. Kiryk, Brzozów.
Fastnacht A., 1991, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, cz. 1, Brzozów.
Fastnacht A., 1998, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, cz. 2, Brzozów-Wzdów-Rzeszów.
Fastnacht A., 2002, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, cz. 3, Kraków.
Finkel L., 1904, Królowa Zofia Holszańska, „Sprawozdania Akademii Umiejętności w Krakowie”, t. 9, s. 6–8.
Kalinowski L., 1994, Średniowieczne witraże na wschodnich ziemiach Polski, „Roczniki Humanistyczne”, t. 42.
Kamiński A., 1968, Kobylański (Kobyleński) Jakub z Kobylan h. Grzymała (zm. 1454), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 13, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 161–162.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, 1977, t. 1, województwo krośnieńskie, red. E. Śnieżyńska-Stolotowa i F. Stolot, z. 1, Krosno, Dukla i okolice, oprac. autorskie E. Śnieżyńska-Stolotowa i F. Stolot, Warszawa.
Kiryk F., 1968, Kobylański (Kobyleński) z Kobylan Jan h. Grzymała (zm. 1471), [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 13, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 162–163.
Koczerska M., 2010, Królowa Zofia Holszańska – jej osobowość i rola polityczna, [w:] Kobiety o kobietach. Studia i szkice. Średniowiecze i czasy nowożytne, pod red. W. Zawitkowskiej, Rzeszów, s. 76–94.
Kopera F., Lepszy L., 1916, Kościoły drewniane Galicyi Zachodniej, Kraków.
Kornecki M., 1999, Kościoły drewniane w Małopolsce. Zagadnienie uwarunkowań oraz systematyki typów i form architektury (od średniowiecza do XX wieku), Kraków.
Kornecki M., 2000, Charakterystyka polskich kościołów drewnianych i ich przemian historycznych, [w:] Kościoły drewniane Małopolski, Kraków.
Krąpiec M., 1992, Skale dendrochronologiczne późnego holocenu południowej i centralnej Polski, „Geologia”, t. 18, z. 3, , s. 37–119.
Krąpiec M., 2008, Dendrochronologia. Kalendarz dziejów, [w:] Ochrona środowiska, turystyka i dziedzictwo kulturowe Pogórza Dynowskiego. Materiały V Konferencji Naukowo-Technicznej „Błękitny San”, Jabłonka 24–25 kwietnia 2008, Rzeszów, s. 116–117.
Kumor B., 1962, Powstanie i rozwój sieci parafialnej w Małopolsce południowej do końca XVI wieku, „Prawo Kanoniczne”, nr 3–4, s. 175–231.
Kumor B., 1962, Rozwój sieci dekanalnej w południowej części diecezji krakowskiej, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, t. 9, z. 1, s. 77–98.
Kumor B., 1998, Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 1, Kraków.
Kurtyka J., 1993, Kobylany, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziemi krakowskiej, cz. 2, z. 2, Kraków, s. 654.
Kwolek J., 1937, Chrząstowski Piotr, h. Kościesza, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 3, Kraków, s. 473–474.
Kwolek J., 1975, Początki biskupstwa przemyskiego, „Nasza Przeszłość”, t. 43.
Leśniak F., 2005, Socjotopografia Krosna (1512–1630). Studia i materiały, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie, Kraków.
Łopatkiewicz P., 1995, Fundacje artystyczne Kamienieckich dla kościoła franciszkańskiego w Krośnie. Uwagi na marginesie odkrycia średniowiecznych malowideł ściennych, „Biblioteka Krośnieńska”, seria zabytki, z. 7, Krosno.
Łopatkiewicz P., 2001, Dwa nieznane zabytki rzeźby drewnianej w kontekście formowania się sieci parafialnej w południowo-wschodniej Małopolsce za ostatnich Piastów, [w:] Dzieje Podkarpacia, t. 5, Początki chrześcijaństwa w Małopolsce, Krosno, s. 449–465.
Łopatkiewicz P., 2007, Malarstwo w Krośnie w pierwszej połowie XVI wieku, Krosno.
Łopatkiewicz P., 2007, Systemy malarskie kościołów drewnianych w Małopolsce południowo-wschodniej w późnym średniowieczu, [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, Krosno, s. 353–382.
Łopatkiewicz P., 2018, Problematyka fundatorska drewnianego kościoła w Haczowie w kontekście nowych ustaleń chronologicznych, [w:] Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, t. 4, Badania interdyscyplinarne, red. A. Buka, K. Kollinger i S. Jędrzejewska, Rzeszów, s. 351–369.
Łopatkiewicz P., 2020, Zagadnienia związane z fundacją drewnianego kościoła w Haczowie w kontekście najnowszych ustaleń chronologicznych, „Studia Pigoniana”, nr 3, Karpacka Państwowa Uczelnia w Krośnie, Krosno, s. 187–204.
Łopatkiewiczowie 2005, Stanisława Tomkowicza Inwentarz zabytków powiatu krośnieńskiego. Z rękopisów Autora wydali i własnymi komentarzami opatrzyli Piotr i Tadeusz Łopatkiewiczowie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków.
Maleczyńska E., 1936, Rola polityczna królowej Zofii Holszańskiej na tle walki stronnictw w latach 1422–1434, Lwów.
Małkiewiczówna H., 1986, Die Glasmalerei in Polen der Jagiellonischen Epoche, [w:] Polen im Zeitalter der Jagiellonen 1386–1572, Schallaburg, 8. Mai – 2. November 1986, Wien.
Niemczyk K., 2016, Kamienieccy herbu Pilawa. Z dziejów kariery i awansu szlachty polskiej do 1535/1536 roku, Katowice.
Rąb Rąb J., 1985, Kościelne Kościelne dzieje Brzozowa, [w:] Chwalcie z nami Panią Świata. Z dziejów Kościoła na ziemi brzozowskiej, Kraków.
Sarna W., 1898, Opis powiatu krośnieńskiego pod względem geograficzno-historycznym, Przemyśl.
Sarna W., 1903, Biskupi przemyscy obrządku łacińskiego, cz. 1, 1375–1624, Przemyśl.
Sikora F., 1980, Pieniążek Mikołaj z Witowic, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 13, Wrocław-Warszawa-Kraków, s. 104.
Sikora F., 2000, Uroczystości koronacyjne królowej Zofii w 1424 r., [w:] Kościół, kultura, społeczeństwo. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych, pod red. S. Byliny, R. Kiersnowskiego, S. K. Kuczyńskiego, H. Samsonowicza, J. Szymańskiego, H. Zaremskiej, Warszawa, s. 161–170.
Sucheni-Grabowska A., 1992, Królowe a następstwo tronu: Zofia, Bona, Ludwika Maria, [w:] Historia i archiwistyka, Toruń-Warszawa, s. 53–64.
Trawka R., 2005, Kmitowie. Studium kariery politycznej w późnośredniowiecznej Polsce, Kraków.
Urzędnicy województwa ruskiego XIV-XVIII wieku (ziemie halicka, lwowska, przemyska, sanocka). Spisy, oprac. K. Przyboś, t. 3, z. 1. Wrocław 1987.
Ważny T., 2001, Dendrochronologia obiektów zabytkowych w Polsce, Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, Gdańsk.
Witusik A., 1987, Młoda królowa i stary król, [w:] Od Zawiszy do Tarnowskiego. Szkice z dziejów epoki jagiellońskiej, pod red. M Podgórskiego i A. Witusik, Lublin, s. 64–71.
Wyrozumski J., 1972, Rozwój życia miejskiego do połowy XVI w., [w:] Krosno. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 1, pod red. J. Garbacika, Kraków, s. 85–117.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Stats
Number of views and downloads: 244
Number of citations: 0
