Powstanie i początki działalności Towarzystwa Sztuk Pięknych i Rzemiosła Artystycznego na tle przemian modernizacyjnych u progu XX w.
DOI:
https://doi.org/10.12775/GNH.2023.01Słowa kluczowe
gdańskie stowarzyszenia, sztuki piękne, rzemiosło artystyczne, początek XX w., edukacja kulturalnaAbstrakt
Towarzystwo Sztuk Pięknych i Rzemiosła Artystycznego (Verein für Kunst und Kunstgewerbe) powołano do życia w lipcu 1905 r. Podczas zebrania założycielskiego uchwalono jego statut, a na czele Towarzystwa stanął miejski radca Ernst Goeritz. Wśród członków pierwszego Zarządu znaleźli się nauczyciele akademiccy, artyści i przedstawiciele kulturalnej elity miasta.
Samodzielnie Towarzystwo działało stosunkowo krótko, bo do 1913 r., kiedy to połączyło się z Towarzystwem Sztuk Pięknych. Do życia społecznego początku XX w. w Gdańsku wniosło ożywcze wartości, propagując nowe trendy w sztukach plastycznych i rzemiośle. Zaproponowało innowacyjne w Gdańsku metody współpracy z publicznością – przygotowywanie kilku niewielkich ekspozycji w każdym sezonie, wykłady, wspólne zwiedzanie zabytkowych obiektów. Przywiązywało także duże znaczenie do estetyki i typografii wydawanych druków ulotnych – zaproszeń, programów oraz katalogów.
Dzięki takim działaniom Towarzystwo wywarło znaczący wpływ na postawy gdańszczan i ich otwartość na nowe trendy artystyczne. Działalność Towarzystwa wpisuje się tym samym w ogólnoniemiecki ruch reform (Reformbewegung), charakterystyczny dla przełomu XIX i XX w. w Niemczech, który m.in. zakładał odnowę rzemiosł artystycznych.
Bibliografia
Źródła archiwalne:
Archiwum Państwowe w Gdańsku
361/96
361/240
361/248
361/259
PAN Biblioteka Gdańska
5327/18 [druki programowe Towarzystwa Sztuk Pięknych i Rzemiosła Artystycznego]
6382/23, Verein der Danziger Künstler in der Peinkammer, Juli 1905
Od 21295 8⁰, 1931–1932 Kunstverein [Programy Towarzystwa Sztuk Pięknych]
Od 21390 4⁰, cz. 1, Sammlung der Programme, Kataloge und sonstigen Drucksachen des
Kunst- und Kunstgewerbevereins [!] zu Danzig 1905–1909.
Personalnachweisung der Danziger Gemeindeverwaltung und mit derselben in Verbindung stehenden Verwaltungen und Anstalten, Jg. 1903, Danzig 1903; Jg. 1905, Danzig 1905; Jg. 1907, Danzig 1907; Jg. 1913, Danzig 1913.
Prasa:
Die Ordensritter und ihre Burgen, „Danziger Neueste Nachrichten”, Nr 277, 3. Beilage z 25 listopada 1905 r.
[nekrolog], „Danziger Neueste Nachrichten”, Nr 203 z 31 sierpnia 1931 r.
Opracowania:
Abramowicz M., Frąckowska A., Srebra od pokoleń. Zarys dziejów firmy i rodziny Stumpfów, [w:] Srebra od pokoleń. Gdańscy złotnicy Stumpfowie 1804–1945. Katalog wystawy Muzeum Gdańska, red. A. Frąckowska, Gdańsk 2019, s. 13–50.
Barylewska-Szymańska E., Szymański W., Wydział Architektury Wyższej Szkoły Technicznej w Gdańsku (w latach 1904–1918) i dysertacja Ottona Rollenhagena, [w:] O. Rollenhagen, Untersuchung und Beschreibung der Danziger Bürgerhäuser mit besonderer Darstellung der Bauten aus der Zeit der Gotik bis zur Spätrenaissance. Edition der nicht veröffentlichten Dissertation (1910–1915) / Analiza i opis gdańskich kamienic mieszczańskich ze szczególnym uwzględnieniem budowli z czasów od gotyku do późnego renesansu. Edycja niepublikowanej dysertacji (1910–1915), wyd. E. Barylewska-Szymańska, E. Bauer, D. Popp, W. Szymański, Marburg – Gdańsk 2008.
Bernhardt K., Oddział Architektury w dawnej Wyższej Szkole Technicznej w Gdańsku (1904–1945). Struktura, wykładowcy, koncepcje, „Rocznik Historii Sztuki”, R. 35, 2010, s. 115–137.
Bernhardt K., Stil – Raum – Ordnung. Architekturlehre in Danzig 1904–1945, Berlin 2015 (Humboldt-Schriften zur Kunst- und Bildgeschichte, Bd. 19).
Breuer G., Die englischen Vorläufer und die deutsche Kunstgewerbe-Reformbewegung um 1900, [w:] 100 Jahre deutscher Werkbund 1907/2007, hg. von W. Nerdinger, München 2007, s. 15–19.
Danziger Bürgerbuch. Bilder aus Leben und Wirken Danziger Männer und Frauen in Politik, Wirtschaft, Presse, Kunst, Wissenschaft, Volksbildung, hg. von R. Franke, Danzig 1925.
Gliński M., Leksykon biograficzny, [b.d.], komputeropis.
Handbuch der deutschen Reformbewegung 1880–1933, hg. von D. Kerbs, J. Reulecke, Wuppertal-Hammer 1998.
Hofer S., Reformarchitektur 1900–1918. Deutsche Baukünstler auf der Suche nach dem nationalen Stil, Stuttgart–London 2005.
Hartmann K., Gartenstadtbewegung, [w:] Handbuch der deutschen Reformbewegung 1880–1933, hg. von D. Kerbs, J. Reulecke, Wuppertal-Hammer 1998, s. 289–300.
Kuźnicki A., Max Buchholz i jego twórczość artystyczna w Gdańsku, „Gdańskie Zeszyty Numizmatyczne. Kwartalnik Oddziału Gdańskiego Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego”, nr 163, 2021, s. 5–35.
Makała R., Nawiązania do tradycji nowożytnej w ceglanej architekturze wczesnomodernistycznej północnych Niemiec, „Porta Aurea. Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego”, t. 17, 2018, s. 94–111.
Meyer H.B., Hundert Jahre Kunstverein zu Danzig 1835–1935, Danzig 1935.
Keyser E., Baugeschichte der Stadt Danzig, Köln-Wien 1972.
Kowalska H., Powstanie i działalność Towarzystwa Sztuk Pięknych w Gdańsku w świetle jego statutu, [w:] Z dziejów kultury Pomorza XVIII–XX wieku. Materiały z seminarium, Uniwersytet Gdański, 26 X 1999 r., red. J. Borzyszkowski, Gdańsk 2001, s. 64–80.
Mielnik M., Towarzystwo Przyjaciół Sztuki w Gdańsku (Kunstverein zu Danzig) 1835–1945. Zarys działalności, „Rocznik Gdański”, R. 81, 2021, s. 52–70.
Neues Adressbuch für Danzig und Vororte 1905, [Danzig] 1905.
Neues Adressbuch für Danzig und Vororte 1907, [Danzig] 1907.
Nieczyporowski R., U źródeł powstania politechniki w Gdańsku. Przyczynek do biografii Alberta Carstena, [w:] Tradycjonalizm i neotradycjonalizm w sztuce XX i XX wieku na Pomorzu, red. J. Tarnowski, R. Nieczyporowski, Gdańsk 2012, s. 119–132.
Pehnt W., Deutsche Architektur seit 1900, München 2006.
Schoemann G., Das städtische Gymnasium in Danzig von 1858 bis 1908. Festschrift zur Feier des dreihundertundfünfzigjährigen Bestehens, [Danzig 1908].
Schollmeier A., Gartenstädte in Deutschland. Ihre Geschichte, städtebauliche Entwicklung und Architektur zu Beginn des 20. Jahrhunderts, Münster 1990.
Selle G., Geschichte des Design in Deutschland, Frankfurt am Main – New York 2007.
Szczerski A., Wzorce tożsamości. Recepcja sztuki brytyjskiej w Europie Środkowej około roku 1900, Kraków 2002 (Ars Vetus et Nova, red. W. Bałus, t. 10).
Szymański W., Straty wojenne Domu Uphagena w Gdańsku, [w:] idem, Dom Uphagena w Gdańsku. Straty wojenne, Gdańsk 2020, s. 5–55.
Opracowania internetowe:
Gliński M., August Friedrich Carl von Brandis, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=BRANDIS_AUGUST_von,_artysta_plastyk [dostęp: 31 lipca 2023].
Gliński M., Emil Friedrich Wilhelm Fentzloff, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=FENTZLOFF_EMIL_FRIEDRICH_WILHELM,_artysta_plastyk,_rze%C5%BAbiarz [dostęp: 31 lipca 2023].
Gliński M., Heinrich Rickert, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=RICKERT_HEINRICH_I,_polityk,_honorowy_obywatel_Gda%C5%84ska,_by%C5%82y_patron_ulicy [dostęp: 31 lipca 2023].
Gliński M., Księgarstwo, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=KSI%C4%98GARSTWO# [dostęp: 31 lipca 2023].
Gliński M., Max Buchholz, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=BUCHHOLZ_MAX,_artysta_plastyk [dostęp: 10 września 2023].
Gliński M., Otto Julius Kafemann, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=KAFEMANN_ OTTO_JULIUS,_wydawca [dostęp: 30 lipca 2023].
Gliński M., Państwowa Rzemieślnicza Szkoła Dokształcająca; https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=PA%C5%83STWOWA_RZEMIE%C5%9ALNICZA_SZKO%C5%81A_DOKSZTA%C5%81CAJ%C4%84CA [dostęp: 31 lipca 2023].
Gliński M., Siegrfried (Frido) Badt, https://gdansk.gedanopedia.pl/gdansk/?title=BADT_SIEGFRIED,_artysta_plastyk [dostęp: 31 lipca 2023].
Gliński M., Towarzystwo Przyjaciół Sztuki (Kunstverein), https://gdansk.gedanopedia.pl/gdan- sk/?title=TOWARZYSTWO_PRZYJACI%C3%93%C5%81_SZTUKI [dostęp: 28 lipca 2023]
Stenger E., Anschütz Ottomar, [w:] Neue Deutsche Biographie, Bd. 1, 1953, s. 308, https://www. deutsche-biographie.de/pnd11864954X.html#ndbcontent [dostęp: 12 września 2023].
Tulibacki M., Towarzystwo Sztuk Pięknych w Gdańsku (Kunstverein zu Danzig) w latach 1835–1873. Powstanie, organizacja, wystawy, komputeropis udostępniony https://www.academia.edu/87746525/Towarzystwo_Sztuk_Pi%C4%99knych_w_Gda%C5%84sku_Kunstverein_zu_Danzig_w_latach_1835_1873_Powstanie_organizacja_wystawy [dostęp: 15 lipca 2023].
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 18
Liczba cytowań: 0
