Historyczny krajobraz kulturowy subregionu zachodnich Sudetów. Uwagi o metodzie badań
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2019.003Słowa kluczowe
osadnictwo, archeologia krajobrazu, ekonomia, Sudety, średniowiecze, nowożytnośćAbstrakt
Artykuł prezentuje wyniki badań prowadzonych w rejonie zachodnich Sudetów (głównie Góry Izerskie) przez interdyscyplinarny zespół. Kilkuletnie prace skupiały się na rozpoznaniu krajobrazu kulturowego tego regionu od okresu średniowiecza do czasów nowożytnych. Szeroko zakrojone ramy projektu obejmowały analizę licznych struktur antropogenicznych identyfikowanych na mapach archiwalnych z różnych okresów (od XVIII do XX wieku) i danych lidarowych oraz ich weryfikację terenową. W wybranych lokalizacjach prowadzone były prace wykopaliskowe lub przy użyciu
metod nieinwazyjnych. Zadokumentowano i zweryfikowano wiele śladów związanych z dawnym górnictwem, szklarstwem, zanikłym osadnictwem. Autorzy przedstawili korzyści i wady wynikające z podjętych analiz.
Bibliografia
Atlas, 2017, Atlas historyczny miast polskich, red. Roman Czaja, t. 4: Śląsk, z. 14: Jelenia Góra, Wrocław.
Boguszewicz A., 1998, Przemiany w XIII-wiecznym budownictwie obronnym, [w:] Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. „Rewolucja” XIII wieku, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 97–111.
Boguszewicz A., 2000, Z badań nad przemianami osadnictwa w Sudetach śląskich w XII–XIII w., [w:] Człowiek i środowisko w Sudetach, red. M. Boguszewicz,
A. Boguszewicz, D. Wiśniewska, Wrocław, s. 151–168.
Boguszewicz A., 2001, Nienawiść Rudego Smoka do Bolesława a geneza zamków romańskich na Śląsku, [w:] Zamek i dwór w średniowieczu od XI do XV wieku, red. J. Wiesiołowski, J. Kowalski, Poznań, s. 18–23.
Boguszewicz A., 2010, Corona Silesiae. Zamki Piastów fuerstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV
wieku, Wrocław.
Buśko C., 1998, Die Burg Lähn im 12.–17. Jahrhundert, Quaestiones Medii Aevi Novae,
t. 3, s. 273–285.
Buśko C., Michniewicz J., 2006, Application of petrographical comparative analysis in dating of spatial development of the castle Wleń, Przegląd Archeologiczny, t. 54, s. 183–211.
Cembrzyński P., Legut-Pintal M., 2014, Airborne laser scanning as a method of localisation and documentation of mining sites remains. Examples from Silesia, Acta
rerum naturalium 16, s. 187–202.
Chorowska M., 2003, Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace, wieże mieszkalne, Wrocław.
Chorowska M., 2008, Zwischen palatium und castrum. Eine Stellungnahme zur Beginn der Burgen in Schlesien im 12.–13. Jahrhundert, Questiones Medii Aevi Novae,
t. 13, s. 63–88.
Chorowska M., 2017, Próba rekonstrukcji pierwotnego układu przestrzennego miasta Wleń, [w:] Wleński mikroregion osadniczy w X–XVIII wieku. Przemiany krajobrazu kulturowego, red. J. Piekalski, Wrocław, s. 85–90.
Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A., b.r.w., Zamki i dwory obronne w Sudetach, t. 2: Księstwo Jaworskie, Wrocław.
Ciok S., 1995, Zmiany ludnościowe i osadnicze w Sudetach, Acta Universitatis Wratislaviensis, 1730, Prace Instytutu Geograficznego, seria B, 12, s. 51–64.
Cochran L., Britt T., 2014, Predictive Modeling of Archaeological Sites In Death Valley National Park, https://ncptt.nps.gov/download/31850/DEVA-Poster.pdf (dostęp:10.05.2018).
Conolly J., Lake M., 2006, Geographical Information Systems in Archaeology, Cambridge Manuals in Archaeology, Cambridge.
Czechowicz B., 1998, (rec.) Kultura średniowiecznego Śląska i Czech, t. 2, Zamek, red. K. Wachowski, Wrocław 1996, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 46, nr 3–4, s. 411–420.
Człowiek i środowisko, 2000, Człowiek i środowisko w Sudetach, red. M. Boguszewicz, A. Boguszewicz, D. Wiśniewska, Wrocław.
Duma P., Biszkont J., Sadowski K., w druku, Początki produkcji szklarskiej w Górach Izerskich w świetle badań prowadzonych w pobliżu Chromca, gm. Stara Kamienica,
na tle porównawczym, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne 60.
Firszt S., 2006, Badania archeologiczne nad dolnośląskim górnictwem kruszcowym w latach 1975–2000, Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej, nr 117, Studia i Materiały, nr 32, s. 75–79.
Firszt S., 2009, Badania archeologiczne nad śląskim górnictwem złota, Z otchłani wieków, R. 64, nr 1–2, s. 133–142.
Franklin J., 2009, Mapping species distributions, Cambridge.
Galletti C., Ridder S. E., Fall P. L., 2013, Maxent modeling of ancient and modern agricultural terraces in the Troodos foothills, Cyprus, Applied Geography, t. 39,
s. 46–56.
Galusová L., 2017, Archeologie mlýnů zaniklých ve druhé polovině 20. století, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 32, s. 283–307.
Hartmanová O., 2005, Budni hospodářství v Krkonošich z pohledu archeologie, Památky archeologické 96, s. 165–204.
Herzog I., 2014, Testing models for medieval settlement location, [w:] Data analysis, machine learning and knowledge discovery. Studies in classification, data
analysis, and knowledge organization, red. M. Spiliopoulou, L. Schmidt-Thieme, R. Janning, Cham, s. 351–358.
Jasiewicz J., 2009, Zastosowanie analiz geoinformacyjnych w badaniu dawnych procesów
osadniczych, [w:] GIS – platforma integracyjna geografii, red. Z. Zwoliński, Poznań, s. 175–195.
Jasiewicz J., Hildebrandt-Radke I., 2009, Zastosowanie oprogramowania open source GIS do oszacowania wpływu parametrów morfometrycznych terenu na rozwój osadnictwa pradziejowego, na przykładzie Równiny Kościańskiej, [w:] Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, red. A. Kostrzewski, R. Paluszkiewicz, Seria Geografia 5, nr 88, Poznań, s. 151–164.
Jaworski K., 2005, Grody w Sudetach (VIII–X w.), Wrocław.
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J., 2003, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Kaźmierczyk J., 1976, Wyniki badań wykopaliskowych na terenie zagłębia złota koło Lwówka Śląskiego, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 18, s. 78–81.
Kay S., Sly T., 2001, An application of cumulative viewshed analysis to a medieval archaeological study: the beacon system of the Isle of Wight, United Kingdom, Archeologia e Calcolatori 12, s. 167–179.
Kenzler H., 2009, The Medieval settlement of the Ore Mountains. The development of the settlement structure, [w:] Medieval rural settlement in marginal landscapes. Peuplement rural dans les territoires marginaux au Moyen Âge. Mittelalterliche Siedlung in Ländlichen Randgebieten, Ruralia 7, red. J. Klápště,
P. Sommer, Turnhout, s. 379–392.
Kenzler H., 2012, Die hoch- und spätmittelalterliche Besiedlung des Erzgebirges. Strategien zur Kolonisation eines landwirtschaftlichen Ungunstraumes, Bonn.
Klír T., 2008, Osídleni zemědělsky marginálnych půd v mladšim středoveku a ranem novověku, Dissertationes Archaeologicae Brunenses/Pragensesque, Praha.
Kondracki M., 2013, Geografia regionalna Polski, Warszawa.
Kvamme K. L., 1990, One-sample tests in regional archaeological analysis: new possibilities through computer technology, American Antiquity, t. 55, nr 2, s. 367–381.
Legut-Pintal M., 2017, Analiza krajobrazu kulturowego dystryktu wleńskiego na podstawie danych ALS, [w:] Wleński mikroregion osadniczy w X–XVIII wieku. Przemiany krajobrazu kulturowego, red. J. Piekalski, Wrocław, s. 55–69.
Lowerre A., 2005, Placing castles in the conquest: landscape, lordship and local politics in the South-Eastern Midlands, 1066–1100, Britich Archaeological Reports, British Series 385, Oxford.
Łuczak A., 2013, Using predictive modelling methods as a way of examining past settlement patterns: an example from southern Poland, [w:] Non-destructive approaches to complex archaeological sites in Europe: a round-up. Radio-past colloquium, Ghent, 15–17 January 2013, red. F. Vermeulen, C. Corsi, s. 70–71, http://www.7host.at/radiopast/RP_GC_2013.pdf (data dostępu: 10.02.2017).
Łuczak A., 2015, Archiwalne mapy jako źródło w badaniach nad dawnym krajobrazem kulturowym. Wykorzystanie narzędzi GIS w ocenie kartometryczności średnioskalowych map topograficznych Śląska z XVIII i XIX wieku, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 57, s. 271–290.
Madry S., Crumley C., 1990, An application of remote sensing and GIS in a regional archaeological settlement pattern analysis: the Arroux River Valley, Burgundy,
France, [w:] Interpreting space: GIS and archaeology, red. K. Allen, S. Green, E. Zubrow, London, s. 364–380.
Mapy archiwalne, 2019, Mapy archiwalne Polski i Europy Środkowej, http://igrek.amzp.pl (dostęp 18.01.2019).
Miejsca pamięci, 2015, Miejsca pamięci. Pradzieje, średniowiecze i współczesność, red. B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski, Biskupin–Wrocław.
Meyer W., 1998, Besiedlung und Wirtschaftliche Nutzung hochalpiner Zonen in der mittelalterlichen Schweiz, [w:] Mensch und Natur im mittelalterlichen Europa. Archäologische, historische und naturwissenschaftliche Befunde, red. K. Spindler,
Klagenfurt, s. 111–133.
Meyer W., 2002, Siedlungsfeindlichkeit und Randständigkeit des Alpenraumes im Mittelalter, [w:] Centre – Region – Periphery. Medieval Europe, red. G. Helmig, B. Scholkmann, M. Untermann, Basel, s. 25–31.
Michniewicz J., Nawrocka D., Pazdur A., Żurakowska M., 2007, Issue of actual chronology of a Romanesque chapel at the Wleń castle (Lower Silesia, Poland) in the
light of mortar radiocarbon dating, Geochronometria, t. 26, s. 31–33.
Mruczek R., 2005, Wieloboczny bergfried zamku we Wleniu na tle architektury śląskiej i europejskiej, [w:] Nie tylko zamki. Szkice ofiarowane Profesorowi Jerzemu
Rozpędowskiemu w 75 rocznicę urodzin, red. E. Różycka-Rozpędowska, M. Chorowska, Wrocław, s. 55–71.
Muszer A., 2005, Kopaliny użyteczne regionu karkonoskiego, [w:] Karkonosze. Przyroda nieożywiona i człowiek, red. M. Mierzejewski, Wrocław, s. 271–292.
Nakoinz O., Knitter D., 2016, Modelling human behaviour in landscapes. Basic concepts and modelling elements, Quantitative Archaeology and Archaeological Modelling, Cham.
Nocuń P., 2016, Wieża książęca w Siedlęcinie w świetle dotychczasowych badań – podsumowanie na 700-lecie budowy obiektu, Pękowice–Kraków.
Nora P., 1999, Rethinking France: Les Lieux de mémoire, t. 1, Chicago.
Nora P., 2001, Rethinking France: Les Lieux de mémoire, t. 2, Chicago.
Nora P., 2009, Rethinking France: Les Lieux de mémoire, t. 3, Chicago.
Nora P., 2010, Rethinking France: Les Lieux de mémoire, t. 4, Chicago.
Nowakowski D., 2017, Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne, Wrocław.
Wleński mikroregion, 2017, Wleński mikroregion osadniczy w X–XVIII wieku. Przemiany krajobrazu kulturowego, red. J. Piekalski, Wrocław.
Posluschny A., Fischer E., Rösch M., Schatz K., Stephan E., Stobbe A., 2012, Modelling the agricultural potential of Early Iron Age settlement hinterland areas in southern Germany, [w:] Landscape archaeology between art and science. From a multi- to an interdisciplinary approach, red. S. J. Kluiving, E. Guttmann-Bond, Amsterdam, s. 413–428.
Rozpędowski J., 1999, Schlesien, [w:] H. W. Böhme, B. von der Dollen, D. Kerber, Burgen in Mitteleuropa. Ein Handbuch, t. 2, Stuttgart, s. 265–268.
Różański L., 2013, Opowieści ostateczne, Jelenia Góra.
Ruchniewicz M., Wiszewski W., 2015, Życie w dolinach. Dzieje Świerzawy i okolic. Historia obok. Studia z dziejów lokalnych, t. 1, Wrocław.
Sachanbiński M., Awdankiewicz M., Górecka-Nowak A., Nowak G., Lorenc S., Koszela S., Kryza G., Kryza R., Piestrzyński A., Protas A., Ratajczak T., Solecki A., 2015,
Surowce mineralne, [w:] Przyroda Dolnego Śląska, red. A. Żelaźniewicz, wyd. 2, Wrocław, s. 165–224.
Stolarczyk T., 2012, The mining of the polymetalic ore in Dolni Slezsko in 13th–17th century, Acta rerum naturalium 12, s. 61–78.
Stolarczyk T., 2014, Der Bergbau in Niederschlesien in 13.–14. Jahrhundert – der archäologische Forschungsstand, Praehistorica 31/2, s. 655–678.
Ullah I. I., 2011, A GIS method for assessing the zone of human-environmental impact around archaeological sites: a test case from the Late Neolithic of Wadi Ziqlâb,
Jordan, Journal of Archaeological Science, t. 38, s. 623–632.
Urbański J., 2010, GIS w badaniach przyrodniczych, Gdańsk.
Uwarunkowania wewnętrzne, 1998, Uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne rozwoju obszarów górskich i górzystych Sudetów, red. E. Jakubowicz, A. Raczyk,
Warszawa.
Wawrzyńczak M., 2018, Michelsbaude: Historia nieistniejącej izerskiej gospody, Chromiec.
Wheatley D., 1995, Cumulative Viewshed Analysis: a GIS-based method for investigating intervisibility and its archaeological application, [w:] Archaeology and Geographical Information Systems: a european perspective, red. G. Lock, Z. Stancič, London, s. 171–185.
Wolf V., 2000, Osídlení kraje na česko-slezkém pomezí východně od Krkonos v polovině 13.stol., [w:] Człowiek i środowisko w Sudetach, red. M. Boguszewicz, A. Boguszewicz, D. Wiśniewska, Wrocław, s. 147–150.
Zamora M., 2011, Improving methods for viewshed studies in archaeology: The vertical angle, [w:] On the road to reconstructing the past. Computer Applications
and Quantitative Methods in Archaeology (CAA). Proceedings of the 36th International Conference. Budapest, April 2–6, 2008, red. E. Jerem, F. Redő,
V. Szeverényi, Budapest, s. 614–622.
Zientara B., 1975, Walonowie na Śląsku w XII i XIII w., Przegląd Historyczny, t. 66, nr 3, s. 350–368.
Zientara B., 2006, Henryk Brodaty i jego czasy, wyd. 3, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 859
Liczba cytowań: 0
