Najstarsze fazy osadnictwa krzyżackiego na zamkach w Unisławiu, Zamku Bierzgłowskim i Starogrodzie. Studia nad osadnictwem obronnym na ziemi chełmińskiej w XIII wieku
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2018.012Słowa kluczowe
ziemia chełmińska, zakon krzyżacki, zamki, archeologia, badania nieinwazyjneAbstrakt
W artykule zaprezentowano wyniki najnowszych badań nieinwazyjnych i archeologicznych prowadzonych na zamkach w Unisławiu, Zamku Bierzgłowskim i Starogrodzie. Realizowano je w ramach projektu naukowego „Castra Terrae Culmensis – na róbieży chrześcijańskiego świata”, finansowanego przez Narodowy Program Rozwoju Humanistyki. W latach 2016–2018 przeprowadzono badania, których celem było między innymi rozpoznanie charakteru najstarszego osadnictwa poprzedzającego rozpoczęcie prac budowlanych zamków murowanych. Na wszystkich wymienionych stanowiskach udało się zarejestrować ślady drwniano-ziemnych umocnień (Unisław, Zamek Bierzgłowski) badź osady wznoszonych przez Krzyżaków w latach 30. i 80. XIII wieku.
Bibliografia
Inwentarz 1614 – Inwentarz dóbr biskupstwa chełmińskiego z r. 1614 z uwzględnieniem późniejszych do roku1759, wyd. A. Mańkowski, Toruń 1927.
Inwentarz 1759 – Inwentarz dóbr biskupstwa chełmińskiego z r. 1759, wyd. R. Mienicki, Toruń 1958.
Inwentarze 1646 i 1676 – Inwentarze dóbr biskupstwa chełmińskiego (1646 i 1676), wyd. R. Mienicki, Toruń 1955.
Inwentarze 1723–1747 – Inwentarze dóbr biskupstwa chełmińskiego (1723–1747), wyd. R. Mienicki, Toruń 1956.
Piotr z Dusburga – Piotr z Dusburga. Kronika ziem pruskich, tłum. S. Wyszomirski, komentarze J. Wenta, Toruń 2004.
Urkundenbuch – Urkundenbuch des Bisthums Culm, t. 1: Das Bisthums Culm unter dem deutschen Orden 1243–1466, cz. 1–2, oprac. C. P. Voelky, Danzig 1885, nr 110.
Bartkowski S. 2007 Z dziejów komturstwa (prokuratorstwa) unisławskiego (1285–1403), [w:] Polska w kręgu polityki, kultury i gospodarki europejskiej. Księga pamiątkowa z okazji 70-lecia urodzin prof. Maksymiliana Grzegorza, red. Z. Zyglewski, Bydgoszcz, s. 117–127.
Białuński G. 2009 Prus Pipin, Echa Przeszłości, t. 10, s. 49–55.
Białuński G. 2010 Ród Pipina, Pruthenia, t. 5, s. 92–93.
Bieniak J. 1970 Studia nad dziejami ziemi chelminskiej w okresie piastowskim, Rocznik Grudziadzki, t. 5/6, s. 5–69.
Boguwolski R. 1994 Wieldządz, gm. Płużnica, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń, s. 190–194.
Boguwolski R., Kola A. 1994 Słup, gm. Gruta, [w:] Wczesnośredniowieczne grodziska ziemi chełmińskiej. Katalog źródeł, red. J. Chudziakowa, Toruń, s. 160–165.
Chudziak W. 1996 Quondam castra w świetle badań wczesnośredniowiecznych grodzisk ziemi chełmińskiej, AHP, t. 3, s. 25–34.
Chudziak W. 2014 Długi wiek XIII w Chełmnie, AHP, t. 22, s. 55–67.
Chudziak W., Bojarski J. 2015 Chełmno i Toruń. Początki miast na ziemi chełmińskiej, AHP., t. 23, s. 83–105.
Chudziak W., Kurzyńska M. 2012 Wczesne średniowiecze, [w:] Zamek w Grudziądzu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 173–189.
Guerquin B. 1984 Zamki w Polsce, Warszawa.
Jasiński T. 1992 Okoliczności nadania ziemi chełmińskiej krzyżakom w 1228 roku w świetle dokumentu łowickiego, [w:] Balticum. Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII–XVII wieku, ofiarowane Marianowi Biskupowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. H. Nowak, Toruń, s. 151–163.
Jóźwiak S. 1996 Translokacje Chełmna a powstanie komturstwa staro- i nowochełmińskiego, [w:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu, red. R. Czaja, Toruń. S. 83–94.
Tandecki J. 2012 Centralne i terytorialne organy władzy zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1410. Rozwój, przekształcenia, kompetencje, Toruń.
Kajzer L. 1993 Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X–XVIII wieku, Łódź.
Kajzer L. 2002 Z badań nad zamkami w polsce w XIII wieku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 50, z. 3–4, s. 287–304.
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J. 2001 Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Kola A. 1972 Sprawozdanie z badań sondażowych przeprowadzonych w Chełmnie i Starogrodzie, powiat Chełmno, w latach 1968–1969, [w:] Komunikaty Archeologiczne. Badania na terenie województwa bydgoskiego w latach 1968–1969, Bydgoszcz, s. 104–109.
Kola A. 1974 Wyniki badań archeologiczno-sondażowych i ratowniczych przeprowadzonych na terenie Chełmna i Starogrodu, pow. Chełmno w latach 1969–1970, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologiar 4, s. 167–201.
Kola A. 1991 Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, Toruń.
Misiewicz K., Małkowski W., Bogacki M. 2016 Sprawozdanie z wyników badań nieinwazyjnych prowadzonych na sytanowiskach Starogród i Unisław w 2016 r., maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Molewski P. 2016 Wyniki analizy geomorfologicznej stanowiska nr 1 w Unisławiu, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Pabian A., Rozynkowski W. 1997 Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej, Toruń.
Paszkiewicz B. 2009 Brakteat – pieniądz średniowiecznych Prus, Wrocław.
Poliński D. 2003 Późnośredniowieczne osadnictwo wiejskie w ziemi chełmińskiej, Toruń.
Poliński D. 2005 Gród czy zamek? Z badań nad najwcześniejszymi krzyżackimi obiektami obronnymi w ziemi chełmińskiej, AHP, t. 15/1, s. 181–196.
Poliński D. 2007a „Chełmińskie” warownie Zakonu na pograniczu krzyżacko-pruskim i krzyżacko-polskim, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, t. 2, red. K. Grążawski, Włocławek–Brodnica, s. 155–178.
Poliński D. 2007b Krzyżackie warownie drewniano-ziemne w świetle badań archeologicznych, AHP, t.17, s. 241–257.
Poliński D. 2016 Problematyka adaptacji i transformacji na przykładzie krzyżackich grodów z terenu Prus i Inflant, AHP, t. 24, s. 261–283.
Powierski J. 1983 Struktura osadniczo-terytorialna ziemi chełmińskiej i Pomezanii a kształtowanie się administracji grodowej (do 1283 r.), [w:] Średniowieczne zamki Polski północnej. Wybór materiałów z sesji, red. A. Pawłowski, Malbork, s. 15–32.
Powierski J. 1971 Przekaz Dusburga o najazdach pruskich i przejściowej okupacji ziemi chełmińskiej, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, nr 4, s. 379–427.
Soborska A. 1989 Późnośredniowieczne i nowożytne źródła archeologiczne z Wzgórza Zamkowego w Starogrodzie w województwie toruńskim, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Sprawozdanie z badań 2017a Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Starogrodzie, red. B. Wasik, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Sprawozdanie z badań 2017b Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Unisławiu (stan. nr 6) przeprowadzonych w 2017 roku, red. B. Wasik, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Sprawozdanie z badań 2017c Sprawozdanie z badań archeologicznych prowadzonych na zamku w Zamku Bierzgłowskim, red. K. Cackowski, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Steinbrecht C. 1888 Die Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, t. 2: Presussen zur Zeit der Landmeister, Berlin.
Torbus T. 1998 Die Konventsburgen im Deutschordenssland Preussen, Munchen, Oldenbourg.
Wasik B. 2016 Budownictwo zamkowe w ziemi chełmińskiej, Toruń.
Wasik B., Wiewióra M. 2016 Próba rekonstrukcji układu przestrzennego zamku wysokiego (domu konwentu) w Kowalewie Pomorskim na podstawie źródeł historycznych i najnowszych wyników badań archeologiczno-architektonicznych, Wiadomości Konserwatorskie, t. 45, s. 53–65.
Wiewióra M. 2012 Etapy budowy zamku w świetle badań archeologiczno-architektonicznych i historycznych, [w:] Zamek w Grudziądzu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 367–378.
Wiewióra M. 2013 Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej w świetle najnowszych badań wybranych obiektów, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. 58, z. 1, s. 97–123.
Wiewióra M. 2014 Długi wiek XIII – początki krzyżackiej murowanej architektury obronnej na ziemi chełmińskiej w świetle najnowszych badań, AHP, t. 22, s. 113-144.
Wiewióra M. 2016 Gród i zamek w państwie krzyżackim – miejsce tradycji czy tradycja miejsca?, AHP, t. 24, s. 195–231.
Wiewióra M., Misiewicz K., Małkowski W., Bogacki M., Wasik B., Cackowski K., Cisło R. 2016 Castra Terrae Culmensis – wyniki nieinwazyjnych badań zamków krzyżackich ziemi chełmińskiej, [w:] Metody geofizyczne w archeologii polskiej 2016, red. M. Furmanek, T. Herbich, M. Mackiewicz, Wrocław., s. 109–111.
Wiewióra M., Misiewicz K., Wasik B., Małkowski W. 2017 Przedzamcze zachodnie zamku w Kowalewie Pomorskim w świetle badań nieinwazyjnych iarcheologiczno-architektonicznych, Wiadomości Konserwatorskie, t. 51, s. 42–52.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 869
Liczba cytowań: 0
