Topograficzne uwarunkowania lokalizacji zamków wrocławskich
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2018.007Słowa kluczowe
Wrocław, średniowiecze, Odra, topografia przedlokacyjnego miasta, zamki piastowskieAbstrakt
W artykule przedstawione zostały zamki wrocławskie na tle przemian związanych z przeobrażeń biegu Odry w średniowieczu. W krótki sposób zaprezentowano historię trzech obiektów: na Ostrowie Tumskim, lewobrzeżnego (później cesarskiego) oraz drugiego lewobrzeżnego (późniejszy Arsenał Miejski, który nie został ukończony), na tle powstającego w XIII wieku miasta lokacyjnego. Na tak zagospodarowywany teren wpływ miały zmiany przebiegu głównego koryta Odry oraz sztuczne utrzymywanie lub przekopywanie kanałów. Procesy naturalne i antropogeniczne doprowadziły do zmiany charakteru rzeki z meandrującej poza obszarem miastem, na anastozomującą na obszarze średniowiecznego Wrocławia.
Bibliografia
BUb. – Breslauer Urkundenbuch, t. 1, red. G. Korn, Breslau 1870.
KDŚl. – Codex diplomaticus nec non epistolaris Silesiae. Kodeks dyplomatyczny Śląska, t. 2, wyd. K. Maleczyński, A. Skowrońska, Wrocław 1959.
SUb. – Schlesisches Urkundenbuch, t. 1 (971–1230), oprac. H. Appelt, red. H. Appelt, J. J. Menzel, Köln 1963; t. 2 (1231–1250), oprac. W. Irgang, red. H. Appelt, J. J. Menzel, Köln 1977; t. 3 (1251–1266), oprac. W. Irgang, red. H. Appelt, J. J. Menzel, Köln 1984.
Atlas historyczny 2001 Atlas historyczny miast polskich, red. A. Czacharowski, t. 4: Śląsk, red. M. Młynarska-Kaletynowa, z. 1, red. M. Młynarska-Kaletynowa, R. Eysymont, Wrocław.
Badura J. 2009 Powierzchnia przedlokacyjna w rejonie ulic Zamkowej i Modrzejewskiej we Wrocławiu, maszynopis w archiwum Akme – Zdzisław Wiśniewski Sp. z o.o., Wrocław.
Badura J. 2010 Geomorfologiczne uwarunkowania lokalizacji lewobrzeżnego osadnictwa Wrocławia, [w:] Ulice średniowiecznego Wrocławia, red. J. Piekalski, K. Wachowski, Wratislavia Antiqua 11, s. 15–45.
Badura J., Burdukiewicz J. M. 2016 Zdarzenia powodziowe i ich pochodne w dolinie Odry między Chałupkami a Wrocławiem w świetle danych archeologicznych i geologicznych, [w:] Klęski żywiołowe w postaci zdarzeń powodziowych i ich pochodnych na Śląsku od XIV do XX wieku, red. E. Kościk, B. Konopska, Warszawa, s. 63–111.
Badura J., Jary Z., Smalley I. 2013 Sources of loess material for deposits in Poland and parts of Central Europe: the lost Big River. Quaternary International, t. 296, s. 15–22.
Badura J., Kastek T., Mruczek R., Stefanowicz M.
Z nowszych badań obwarowań i fortyfikacji Wrocławia, cz. 1: Pas południowy w rejonie obecnego Pl. Wolności, ŚSA, t. 52, 365–425.
Badura J., Przybylski B., Zuchiewicz W. 2004 Cainozoic evolution of Lower Silesia, SW Poland: a new interpretation in the light of sub-Cainozoic and sub-Quaternary topography, Acta Geodynamica et Geomaterialia, t. 1, nr 3(135), s. 7–29.
Bimler K. 1933 Die ehemalige Kaiserburg in Breslau, Braslau.
Bukowski M. 1979 Arsenał wrocławski przy Bramie Mikołajskiej, Wrocław.
Burak M. 2012 Arsenał Wrocławski. Przewodnik historyczny, Wrocław.
Chorowska M. 2014 Dylematy wokół zamku książęcego na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych z lat 2011–2012 oraz 2014, [w:] Katedra, ratusz, dwór. Wielkie miasta a władza świecka i kościelna w kulturze średniowiecznej Europy. Materiały XXXIII Seminarium Mediewistycznego im. Alicji Karłowskiej-Kamzowej, 29 listopada–1 grudnia 2012 w Poznaniu, red. J. Kowalski, T. Ratajczak, Poznań, s. 137–163.
Chorowska M. 2017 Zamek książęcy na Ostrowie Tumskim – komentarz do planszy, [w:] Atlas historyczny miast polskich, red. R. Czaja, t. 4: Śląsk, red. M. Młynarska-Kaletynowa, z. 13, cz. 1 i 2: Wrocław, red. R. Eysymontt, M. Goliński, Wrocław, s. 42–43, plansza 6.
Goerlitz T. 1935 Eine Mardeburger Rechtsmitteilung für Breslau vor 1241? Gleichzeitzeiting eine Untersuchung zum Magdeburg-Goldberger Rechte, Beiträge zur Geschichte der Stadt Breslau, z. 1, Breslau.
Goliński M. 1997 Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia (przestrzeń – podatnicy – rzemiosło), Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 2010, Historia 134, Wrocław.
Grzempowski P., Badura J., Cacoń S., Przybylski B. 2009 Recent vertical movements in the Wroclaw section of the Middle Odra Fault Zone, Acta Geodynamica et Geomaterialia, t. 6, nr 3(155), s. 339–349.
Kasprzak M. 2010 Wezbrania i powodzie na rzekach Dolnego Śląska, [w:] Wyjątkowe zdarzenia przyrodnicze na Dolnym Śląsku i ich skutki, red. P. Migoń, Wrocław, s. 81–140.
Kastek T. 2017 Obwarowania wczesnego Wrocławia – komentarz do planszy, [w:] Atlas historyczny miast polskich, red. R. Czaja, t. 4: Śląsk, red. M. Młynarska-Kaletynowa, z. 13, cz. 1 i 2: Wrocław, red. R. Eysymontt, M. Goliński, Wrocław, s. 46, plansza 5.
Kastek T. A., Mruczek R. 2016 Średniowieczne obwarowania i fortyfikacje Wrocławia w świetle odkryć w rejonie Narodowego forum Muzyki, [w:] Centrum Staromiejskie we Wrocławiu, Wrocław, s. 10–36.
Kaźmierczyk J. 1957 Z badań wykopaliskowych Wrocławia w roku 1956, Archeologia Śląska, t. 1, s. 192–193.
Kaźmierczyk J. 1959a Wyniki badań wykopaliskowych na dziedzińcu uniwersyteckim we Wrocławiu, Archeologia Śląska, t. 2, s. 223–245.
Kaźmierczyk J. 1959b Sprawozdanie z badań archeologicznych Wrocławia za rok 1957, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Seria A, nr 18, s. 109–128.
Kaźmierczyk J. 1965 Z badań nad kształtowaniem się wczesnośredniowiecznego ośrodka miejskiego na lewym brzegu Odry we Wrocławiu, Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, R. 20, nr 2, s. 137–169.
Kaźmierczyk J. 1970 Wrocław lewobrzeżny we wczesnym średniowieczu, t. 2, Wrocław.
Kmiecik P., Szwed R. 2018 Wystrój kamieniarski opactwa na Ołbinie w świetle najnowszych odkryć archeologiczno-architektonicznych na terenie byłego szpitala im. Józefa Babińskiego we Wrocławiu, [w:] Od benedyktynów i premonstratensów do salezjanów, dzieje kościoła i parafii św. Michała Archanioła na wrocławskim Ołbinie, red. M. WójcikWrocław–Borowianka, s. 79–86, 331–340.
Konczewski P., Lasota Cz., Piekalski J. 2007 Zamek książęcy na lewym brzegu Odry we Wrocławiu w świetle badań z lat 2005–2006, ŚSA, t. 49, s. 225–253.
The Town Castle In Wrocław, [w:] Středověká Evropa v pohyblu. K poctě Jana Klápště, red. I. Boháčová, P. Sommer, Praha, s. 201–211.
Leonhard R. 1901 Die Entwickelung der Stromlage der Oder bei Breslau, [w:] Breslau. Lage, Natur und Entwickelung. Eine Festgabe dem XIII. Deutschen Geographentage, dargeboten vom Ortsausschusse, Breslau, s. 39–47.
Limisiewicz A., Mruczek R. 2010 Fara św. Marii Magdaleny na tle przemian przestrzennych Wrocławia, [w:] Śródmiejska katedra. Kościół św. Marii Magdaleny w dziejach i kulturze Wrocławia, red. B. Czechowicz, Wrocław, s. 55–136.
Limisiewicz A., Pankiewicza A., Szynkiewicz A. 2015 Obwarowania wrocławskiej wyspy tumskiej w świetle badań georadarowych, [w:] Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Badania przy ul. św. Idziego, red. A. Limisiewicz, A. Pankiewicz, Wrocław, s. 33–54.
Małachowicz E. 1993 Wrocławski zamek książęcy i kolegiata św. Krzyża na Ostrowie, Wrocław.
Książęce rezydencje, fundacje i mauzolea w lewobrzeżnym Wrocławiu, Wrocław.
Młynarska-Kaletynowa M. 1986 Wrocław w XII–XIII wieku. Przemiany społeczne i osadnicze, Wrocław.
Morelowski M. 1955 Wykopaliska na terenie lewobrzeżnego zamku Piastów we Wrocławiu, Ochrona Zabytków, t. 1, s. 10–16.
Mruczek R., Nowakowski D., Piekalski J., Stefanowicz M., Wachowski K. 2003 Sprawozdanie z ratowniczych badań archeologicznych przeprowadzonych na dziedzińcu Uniwersytetu w 2002–2003 r., maszynopis w archiwum DWKZ, Wrocław.
Mruczek R., Nowakowski D., Stefanowicz M. 2005 Zamek lewobrzeżny we Wrocławiu w świetle nowszych badań, ŚSA, t. 47, s. 175–191.
Mruczek R., Stefanowicz M. 2000 Badania archeologiczno-architektoniczne w rejonie zamku lewobrzeżnego we Wrocławiu w 1999 roku, ŚSA, t. 42, s. 237–251.
Pankiewicz A. 2015 Stan badań nad konstrukcjami obronnymi wrocławskiego Ostrowa Tumskiego, [w:] Kształtowanie się grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Badania przy ul. św. Idziego, red. A. Limisiewicz, A. Pankiewicz, Wrocław, s. 13–31.
Piekalski J. 2014 Praga, Wrocław, Kraków. Przestrzeń publiczna i prywatna w czasach średniowiecznego przełomu, Wrocław.
Piwko R., Romanow J. 1994 Południowy odcinek fosy zamkowej. Badania archeologiczne – czerwiec 1994 r. V etap badań, maszynopis w archiwum DWKZ, Wrocław.
Średniowieczna zabudowa wschodniej części ul. Cieszyńskiego we Wrocławiu. Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych przeprowadzonych w 1996 r., maszynopis w archiwum DWKZ, Wrocław.
Romanow J. 1979 Arsenał Wrocławski., skrzydło południowe. Wyniki badań archeologicznych, maszynopis w archiwum DWKZ, Wrocław.
Romanow J. 1992 Arsenał Wrocławski. Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych. III etap badań, maszynopis w archiwum DWKZ, Wrocław.
Romanow J. 1994 Arsenał Wrocławski. Badania archeologiczno-architektoniczne w roku 1993/94. IV sezon badań, maszynopis w archiwum DWKZ, Wrocław.
Chronologia Bramy Piaskowej w świetle wyników badań wykopaliskowych w roku 2000, Silesia Antiqua, t. 42, s. 133–147.
Romanow J., Chudy W., Lissak Z., Dwilewicz A., Piszczałowski W. 1981 Wrocław. Arsenał Wrocławski, Informator Archeologiczny. Badania rok 1980, s. 277–278.
Romanow J., Romanow M. 2010 Szpital Ducha Świętego we Wrocławiu w świetle badań archeologicznych, Wratislavia Antiqua 12, s. 171–180.
Rozpędowski J. 1995 Wrocław pierwszej lokacji, [w:] Architektura Wrocławia, t. 2: Urbanistyka, red. J. Rozpędowski, Wrocław, s. 41–52.
Rozpędowski J.2011 Breslau zur Zeit der ersten Lokation, [w:] Rechtsstadtgründungen im mittelalterlichen Polen, red. E. Mühle, Köln–Weimar–Wien, s. 127–138.
Traczyk A. 2005 Geomorfologia Starego Miasta we Wrocławiu w rejonie placu Nowy Targ, [w:] Wschodnia strefa Starego Miasta we Wrocławiu w XII–XIV wieku, red. C. Buśko, Wrocław, s. 9–17.
Wrocław 1999 Wrocław na planach XVI–XX wiek, red. H. Okólska, Wrocław.
Żurek A. 1996 Wrocławska kaplica św. Marcina w średniowieczu, Wrocław.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1316
Liczba cytowań: 0
