Bergfried, Donjon, Eigenkirche. Miejsce zamków śląskich w architekturze europejskiej
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2018.006Słowa kluczowe
zamek, Bergfried, Donjon (Donżon), Eigenkirche, Śląsk, Bolesław Wysoki, Henryk BrodatyAbstrakt
Zarys treści. W pracy podjęto próbę prezentacji fenomenu najstarszych zamków śląskich
(po 1166–1241) na tle architektury europejskiej. Skupiono się na wybranych, charakterystycznych
elementach ich programu przestrzenno-funkcjonalnego, jak wieże typu
Bergfried i donjon oraz elitarne kaplice dworskie, należące do szerszego nurtu Eigenkirche,
wznoszone przez tzw. warsztat trzebnicko-legnicki mistrza Jakuba.
Bibliografia
KDŚl. – Codex diplomaticus nec non epistolaris Silesiae. Kodeks dyplomatyczny Śląska, t. 1, wyd. K. Maleczyński, Wrocław 1951; t. 2, wyd. K. Maleczyński, A. Skowrońska, Wrocław 1959.
SUb. – Schlesisches Urkundenbuch, t. 1: 1 (Lieferung 971–1216), 1963; 2 (Lieferung 1217–1230), 1968; 3 (Lieferung Fälschungen und Register), 1971, red. H. Appelt, oprac. H. Appelt, J. J. Menzel, Wien–Köln–Graz
–1971; Schlesisches Urkundenbuch, t. 2 (1231–1250), oprac. W. Irgang, red. H. Appelt, J. J. Menzel, Wien–Köln–Graz 1977.
Kronika – Kronika Boguchwała i Godysława Paska, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. 2, red. A. Bielowski, Lwów 1872.
Rocznik – Rocznik Kapituły Poznańskiej, [w:] Monumenta Poloniae Historica, t. 3, red. A. Bielowski, Lwów 1878.
Bernges R. 1992a Alphabetische Liste aller Bergfriede mit Aufmaβzeichnungen, [w:] urgeninformationssysteme
[dostęp 17.06.2002 r.], obecnie na: www.burginfo.de/
bergfriedinfoframe.htm [dostęp 31.03.2019 r.]
Bernges R. 1992b Entwicklung der Bergfriedformen, [w:] Burgeninformationssysteme [dostęp 17.06.2002 r.], obecnie na: www.burginfo.de/bergfriedinfoframe.htm [dostęp 31.03.2019 r.].
Bernges R. 1992c Felsenburgen im Wasgau. Untersuchungen eines speziellen Burgentyps im
südlichen Pfälzer Wald und in den Nordvogesen, Wuppertal, www.binsy.org (dostęp 17.06.2002 r.).
Bernges R. 1992–2001a Burg Groß-Arnsberg. Eine Burgruine in den Nordvogesen, www.burginfo. de (dostęp 17.06.2002 r.).
Bernges R. 1992–2001b Burg Wasigenstein. Eine sagenumwobene Burgruine im Nordelsaß,
www.burginfo.de (dostęp 17.06.2002 r.) .
Białoskórska K. 1975 Tradycjonalizm i jego źródła w architekturze polskiej połowy XIII i początków XIV wieku, [w:] Sztuka i ideologia XIV wieku, red. P. Skubiszewski, Warszawa, s. 163–248.
Biernacka-Lubańska M. 1982 The roman and early-byzantine fortifications of lower Moesia and northern
Thrace, Wrocław–Warszawa.
Boguszewicz A. 1998 Przemiany w XIII-wiecznym śląskim budownictwie obronnym, [w:] Kultura
średniowiecznego Śląska i Czech. „Rewolucja” XIII wieku, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 97–111.
Boguszewicz A. 2001 Nienawiść Rudego Smoka do Bolesława a geneza zamków romańskich na Śląsku, [w:] Zamek i dwór w średniowieczu od XI do XV wieku, red. J. Wiesiołowski, Poznań, s. 18–23.
Broniewski T. 1990 Historia architektury dla wszystkich, Wrocław–Warszawa.
Burgen in Mitteleuropa 1999 Burgen in Mitteleuropa. Ein Handbuch, t. 2: Geschichte und Burgenlandschaften,
Stuttgart.
Buśko C., Dymek K., Piekalski J. 1990 Rezultaty badań wykopaliskowych przeprowadzonych na zamku we Wleniu w 1988 roku, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 31, s. 283–308.
Chorowska M. 2003 Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace wieże mieszkalne, Wrocław.
Chorowska M. 2017 Wrocławskie pałace śląskich Henryków – najmłodsze palatia na terenie Polski?, [w:] Gemma Gemmarum. Studia dedykowane Profesor Hannie Kočce-Krenz, red. A. Różański, Poznań, s. 925–951.
Chorowska M., Caban M. 2016 Kamienny detal architektoniczny z późnoromańskiej kaplicy św. św. Benedykta i Wawrzyńca na zamku w Legnicy, [w;] Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X–XIII wiek), red. T. Janiak, D. Stryniak, Gniezno,
s. 313–337.
Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A.
Zamki i dwory obronne w Sudetach, t. 2: Księstwo jaworskie, Wrocław.
Chorowska M., Jerzyk W., Paszkiewicz B., Piekalski J.
Sprawozdanie z badań wykopaliskowych zamku Wleń w 2005 r., Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 50, s. 303–322.
Czechowicz B. 1998 (rec.) Kultura średniowiecznego Śląska i Czech, t.2: Zamek, red. K. Wachowski,
Wrocław 1996, ss.120, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 46, nr 3–4, s. 411–420.
Dymek K., Piekalski J. 1995 Trzynastowieczny zamek książęcy we Wleniu, [w:] Problems of mediaeval military architecture in Poland, KAiU, t. 40, z. 1, s. 27–32.
Dzieje sztuki 1971 Dzieje sztuki polskiej, t. 1: Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII w., red. M. Walicka, Warszawa.
Grzybkowski A. 1990 Średniowieczne kaplice zamkowe Piastów Śląskich (XII–XIV wiek), Warszawa.
Hauziński J. 2015 Fryderyk II Hohenstauf, cesarz rzymski, Poznań.
Hermann C. 1999 Rheinland-Pfalz/Saarland. Spätes Mittelalter, [w:] Burgen in Mitteleuropa, s. 164–167.
Jarzewicz J. 2012 Von Ostengesehen. Der Neubau des Magdeburger Domes als Quelle und Vermittler von Formen und Ideen für die gotische Baukunst in Polen, [w:] Der Magdeburger Dom im europäischen Kontext. Beiträge des internationalen wissenschaftlichen Kolloquiums zum 800-jährigen Domjubiläum in Magdeburg vom 1.–4. Oktober 2009, red. W. Schenkluhn, A. Waschbüsch, Regensburg, s. 242–252.
Kiersnowska T. 1972 Słupy rycerskie w Polsce średniowiecznej, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej,
R. 20, nr 3, s. 437–450.
Krause G. 1990 Stadtarchäologische Untersuchungen in Duisburg, [w:] Archäologische Stadtkernforschungen in Sachsen. Ergebnisse – Probleme – Perspektiven, red. H.-J. Vogt, Berlin, s. 263–284.
Kozaczewski T. 1990 Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości B–G), Prace Naukowe Instytutu Historii, Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej 23, Monografie 11, Wrocław.
a Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości H–0), Prace Naukowe Instytutu Historii, Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej 28, Monografie 16, Wrocław.
Kozaczewski T. 1994b Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości P–S), Prace Naukowe Instytutu Historii, Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej 29, Monografie 17, Wrocław.
Kozaczewski T. 1994c Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości S–Ż) i na Łużycach, Prace Naukowe Instytutu Historii, Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej 30, Monografie 18, Wrocław.
Kozaczewski T. 1995 Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości A–G), Wrocław.
Kozaczewski T., Kozaczewska-Golasz H. 2009 Portale trzynastowiecznej architektury na Śląsku, Wrocław.
Köhl S. 1999 Rheinland-Pfalz/Saarland. Südlicher Teil bis zum 13. Jahrhundert, [w:] Burgen in Mitteleuropa, s. 162–163.
Kutzner M. 1969 Cysterska architektura na Śląsku w latach 1200–1330, Toruń.
Kutzner M. 1974 Społeczne uwarunkowania rozwoju śląskiej architektury z lat 1200–1330, [w:] Sztuka i ideologia XIII wieku, red. P. Skubiszewski, Warszawa, s. 205–239.
Kutzner M. 1975 Rozwój śląskich kościołów parafialnych w latach 1200–1230 w świetle badań historyka sztuki, Roczniki Humanistyczne, t. 23, z. 2, s. 45–69.
Kutzner M. 1994 Czy bitwa pod Legnicą stanowi istotną cezurę w rozwoju śląskiej sztuki wieku XIII?, [w:] Bitwa Legnicka. Historia i tradycja, red. W. Korta, Wrocław–Warszawa, s. 247–275.
Kutzner M. 1995 „Na drodze ku chwale” – ideowe programy fundacji artystycznych księcia śląskiego Henryka Brodatego, [w:] Księga Jadwiżańska, Międzynarodowe Sympozjum Naukowe: Święta Jadwiga w dziejach i kulturze Śląska, Wrocław–Trzebnica 21–23 września 1993 roku, red. M. Kaczmarek, M. L. Wójcik,
Wrocław, s. 135–150.
Kühtreiber T. 1999 Österreich, [w:] Burgen in Mitteleuropa, s. 237–247.
Ławnik W. 2014 Armeńskie aspekty staufijskiego boomu budowlanego na Śląsku, [w:] Katedra, ratusz, dwór. Wielkie miasta a władza świecka i kościelna w kulturze
średniowiecznej Europy, Materiały XXXIII Seminarium Mediewistycznego im. Alicji Karłowskiej-Kamzowej, 29 listopada–1 grudnia 2012 w Poznaniu, red. J. Kowalski, T. Ratajczak, Poznań, s. 179–191.
Małachowicz E. 1993 Wrocławski zamek książęcy i kolegiata św. Krzyża na Ostrowie, Wrocław.
Małachowicz E. 2004 Katedra wrocławska. Dzieje i architektura, Wrocław.
Menclowa D. 1976 České hrady, t. 1, Praha.
Mikulčić I. 1982 Staro Skopje. So okolnite twrdini Skopje und umgebende Festungen in der Antike und dem Mittelalter), Skopje.
Mruczek R. 2003 Zamki wieżowe na Śląsku w średniowieczu, maszynopis pracy doktorskiej
w Instytucie Historii Architektury, Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
Mruczek R. 2005 Wieloboczny bergfried zamku we Wleniu na tle architektury śląskiej i europejskiej,
[w:] Nie tylko zamki, Szkice ofiarowane Profesorowi Jerzemu Rozpędowskiemu w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin, red. E. Różycka-Rozpędowska, M. Chorowska, Wrocław, s. 55–71.
Mruczek R. 2012 Wczesne zamki śląskie, [w:] Nie tylko trony, księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Ernestowi Niemczykowi, red. J. Dobesz, A. Gryglewska, M. Rudnicka-Bogusz, Wrocław, s. 125–150.
Niegoda J., Piekalski J. 1996 Zamek we Wleniu, [w:] Kultura średniowiecznego Śląska i Czech. „Rewolucja”
XIII wieku, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 93–100.
Nova Vulgata 1986 Nova Vulgata Bibliorum Sacrorum. Editio typica altera maior, Libreria Editrice Vaticana.
Pianowski Z. 1994 „Sedes regni principales”. Wawel i inne rezydencje piastowskie do połowy XIII wieku na tle europejskim, Kraków.
Piekalski J., Wysocka I. 2001 Badania zamku Wleń w 2000 roku, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 43, s. 321–332.
Piper O. 1912 Burgenkunde, Bauwesen und Geschichte der Burgen zunächst innerhalb des deutschen Sprachgebietes, München.
Piper O. 1996 Burgenkunde, Bauwesen und Geschichte der Burgen zunächst innerhalb des deutschen Sprachgebietes, wyd. 3, poprawione, München.
Rozpędowski J. 1962 Ze studiów nad palatiami w Polsce, Biuletyn Historii Sztuki, R. 24, z. 3–4, s. 243–254.
Rozpędowski J. 1965 Początki zamków w Polsce w świetle badań warowni legnickiej, KAiU, t. 10, z. 3–4, s. 149–180.
Rozpędowski J. 1971 Zamek romański w Legnicy, Szkice Legnickie, t. 6, s. 5–45.
Rozpędowski J. 1978 Gród a zamek w Polsce – problemy genezy i typologii, Prace Naukowe Instytutu Historii Architektury Sztuki i Techniki Politechniki Wrocławskiej,
nr 12, s. 91–96.
Rozpędowski J. 1999 Schlesien, [w:] Burgen in Mitteleuropa, s. 265–268.
Rozpędowski J. 2009 Zamek w Legnicy, [w:] Atlas historyczny miast polskich, t. 4: Śląsk, z. 9: Legnica, red. R. Eysymontt, M. Goliński, Wrocław, s. 33–41.
Rozpędowski J., Kaźmierczyk J. 1961 Palatium w Legnicy, KAiU, t. 6, z. 3, s. 177–202.
Rösch S., Rösch G. 1996 Kaiser Friedrich II. und seine Königreich Sizilien, Sigmaringen.
Rudrauf J. M. 1999 Elsass, [w:] Burgen in Mitteleuropa, s. 216–222.
Sikora J. 2004 Działalność fundacyjna Kazimierza Sprawiedliwego w świetle nowych badań, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 24, s. 127–156.
Świechowski Z. 2000 Architektura romańska w Polsce, Warszawa.
Świechowski Z. 2004 Sztuka polska, t. 1: Romanizm, Warszawa.
Świechowski Z. 2009 Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa.
Tomaszewski A. 1971 Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław.
Tomčić Ž. 2004 Fortifications of Orders of Knights in Medieval Croatia, [w:] Castle and Church, red. L. Kajzer, H. Paner, Castrum Bene, 5/1996, Gdańsk, s. 201–218.
Toy S. 1955 A history of fortification from 3000 B.C. to A.D. 1700, Melbourne–London–Toronto.
Uhtenwoldt H. 1938 Die Burgverfassung in der Vorgeschichte und Geschichte Schlesiens, Breslau.
Von Der Dollen B. 1999 Mecklenburg Vorpommern. Mittelalterliche Burgen, [w:] Burgen in Mitteleuropa,
s. 121–125.
Witkowski J. 1991 Zamek legnicki w średniowieczu, [w:] Kultura artystyczna dawnej Legnicy, red. J. Harasimowicz, Opole, s. 27–40.
Zientara B. 1971 Bolesław Wysoki – tułacz, repatriant, malkontent. Przyczynek do dziejów politycznych Polski XII wieku, Przegląd Historyczny 62, s. 367–396.
Zientara B. 1997 Henryk Brodaty i jego czasy, wyd. 2, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 2492
Liczba cytowań: 0
