Zamki mazowieckie a architektura zakonu krzyżackiego. Rekapitulacja
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2018.005Słowa kluczowe
zakon krzyżacki, zamki, Mazowsze, związki kulturowe, architektura obronna, księstwo mazowieckieAbstrakt
Zarys treści. Artykuł dotyczy problematyki związków między architekturą obronno-rezydencjonalną
zakonu krzyżackiego a zamkami mazowieckimi. Autor analizuje dotychczasowe
poglądy na temat korelacji artystycznych między dominium Zakonu a Mazowszem,
konfrontując je zarówno ze studiami nad architekturą zachowanych obiektów, jak i źródłami
pisanymi oraz wynikami najnowszych badań terenowych. Na tej podstawie wysnuwa nowe
wnioski odnośnie ewentualnych wzajemnych relacji architecturae militaris obu państw,
jak też przewartościowuje starsze poglądy na prezentowany temat. Zdaniem autora główny
problem w badaniach nad związkami krzyżacko-mazowieckimi w dziedzinie architektury
(nie tylko obronnej) to brak liczniejszych wzmianek źródłowych, potwierdzających obecność
muratorów z terenów państwa zakonnego na obszarze Mazowsza w XIV–1. połowie
XV wieku. Autor podnosi też kwestię powszechności niektórych elementów architektury
zamkowej, uznawanych za typowo krzyżackie (np. wieloboczne wieże główne), wskazując
na możliwość przeniesienia tego typu rozwiązań także z Królestwa Polskiego. Artykuł
porusza także problematykę zwierzchnictwa nad warsztatami budowlanymi w Prusach, ich
funkcjonowania i kompetencji. W dotychczasowej literaturze przedmiotu badacze silnie
akcentowali brak w hierarchii zakonnej urzędników, odpowiedzialnych za wznoszenie
budowli obronnych. Podczas realizacji swych siedzib Zakon miałby się posługiwać warsztatami
pochodzącymi z większych ośrodków miejskich, które dostosowywały swą działalność
do potrzeb zleceniodawcy, posługując się wszakże rozwiązaniami wypracowanymi
i upowszechnionymi w środowisku artystycznym Niżu Środkowoeuropejskiego. Wyniki
nowszych badań wskazują jednakże na możliwość dużo większej ingerencji i kontroli
urzędników krzyżackich w proces budowlany, jak też sugerują istnienie rzemieślników
silniej niż się to dotychczas wydawało, związanych ze strukturami Zakonu.
Bibliografia
Arszyński M. 2016 Organizacja i technika średniowiecznego budownictwa ceglanego w Prusach
w kontekście europejskim, Malbork.
Bocheńska A. 2017 Początki Zamku Królewskiego w Warszawie, [w:] Początki murowanych zamków w Polsce do połowy XIV w., red. A. Bocheńska, P. Mrozowski,
Warszawa, s. 147–160.
Dąbrowski J. 1949 Problem rekonstrukcji części gotyckiej zamku oraz przywrócenia zespołu
wnętrz z czasów Władysława IV, Ochrona Zabytków, t. 4, s. 226–236.
Galicka I. 1963 Problematyka badań średniowiecznych zamków na Mazowszu, Biuletyn Historii Sztuki, t. 25, nr 2, s. 109–118.
Galicka I. 1968 Świeckie budownictwo książęce w dzielnicy Janusza Starszego Mazowieckiego, maszynopis rozprawy doktorskiej w Zbiorach Specjalnych Instytutu
Sztuki PAN w Warszawie, sygn. 1784/D, Warszawa.
Z mecenatu książęcego na Mazowszu, [w:] Mecenas, kolekcjoner, odbiorca. Materiały sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Katowice, listopad 1981 r., red. E. Kowalska, A. Marczak-Krupa, Warszawa, s. 63–74.
Galicka I., Sygietyńska H. 2006 Sztuka gotycka (XIV–początek XVI w.), [w:] Dzieje Mazowsza, t. 1, red. H. Samsonowicz, Pułtusk, s. 533–567.
Gąsiorowski A. 1995 Zygmunt Luksemburski i Sędziwój z Szubina, czyli o węgierskich apanażach rodziny Ścibora ze Ściborza, [w:] Cracovia, Polonia, Europa. Studia z dziejów średniowiecza ofiarowane Jerzemu Wyrozumskiemu w sześćdziesiąta piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, red. F. Sikora, S. Szczur, Kraków, s. 493–503.
Gieysztor A. 1981 Warszawa gotycka, [w:] Jesteśmy w Warszawie. Miasto dawne i nowe, red. Z. Bartoszewska i in., Warszawa, s. 64–80.
Grzybkowski A. 1979 Zamek w Rawie Mazowieckiej. Zagadnienie fundacji i genezy, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. 24, z. 3, s. 195–216.
Jóźwiak S., Trupinda J. 2015 Das Amt des „Bauleiters” („magister lapidum”; „magister laterum”; „steinmeister”; „czygelmeyster”; „muwermeister”) im Deutschordensstaat im 14. Jh. und in der ersten Hälfte des 15. Jh., Ordines Militares Colloquia Torunensia Historica. Yearbook for the Study of the Military Orders, t. 20, s. 239–263.
Jóźwiak S., Trupinda J. 2016 (rec.) Marian Arszyński, Organizacja i technika średniowiecznego budownictwa
ceglanego w Prusach w kontekście europejskim, Wydawnictwo Muzeum Zamkowego w Malborku, Malbork 2016, ss. 405, Komunikaty Mazursko-
-Warmińskie, t. 2(292), s. 367–378.
Kajzer L. 2007 Z problematyki wpływów budownictwa warownego Krzyżaków na zamki Niżu Polskiego, Archaeologia Historica Polona, t. 17, s. 259–273.
Kajzer L., Olszacki T. 2011 Mazowieckie zamki w Gostyninie i Sochaczewie na tle problematyki zamków
starościńskich Krzysztofa Szydłowieckiego, [w:] Fundacje kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego. Z dziejów budownictwa rezydencjonalno-obronnego na
terenie dawnego województwa sandomierskiego. Materiały z sesji naukowej w ramach Europejskich Dni Dziedzictwa – Ćmielów 2007, red. W. Iwańczak,
R. Kubicki, D. Kalina, Kielce–Ćmielów, s. 49–62.
Kąsinowski A. 2001 Zamek Warszawski a badania architektoniczne, [w:] Restytucja Zamku Królewskiego
w Warszawie, red. T. Polak, Warszawa, s. 56–75.
Kociszewski A. 2006a Karty do dziejów zamku w Ciechanowie, Studia Mazowieckie, t. 2(7), nr 1,
s. 11–36.
Kociszewski A. 2006b Karty do dziejów zamku, Ciechanowskie Studia Muzealne, t. 4, s. 85–112.
Król A. 1971 Zamek Królewski w Warszawie od końca XIII wieku do roku 1944, wyd. 2, Warszawa.
Kunkel R. 1995 Mazowsze i Wielkie Księstwo Litewskie, [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. 1, Warszawa, s. 83–92.
Kunkel R. 2006 Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa.
Kunkel R. 2007 Typologia średniowiecznych zamków książęcych i możnowładczych na Mazowszu, Kronika Zamkowa, t. 1–2(53–54), s. 211–229.
Kutzner M. 2010 Propaganda władzy zakonu niemieckiego w sztuce na terenie państwa zakonnego
w Prusach, [w:] Fundacje artystyczne na terenie państwa krzyżackiego w Prusach, t. 2: Eseje, red. B. Pospieszna, Malbork, s. 238–268.
Lasek P. 2017 Początki zamków na Mazowszu w świetle nowszych badań, [w:] Początki murowanych zamków w Polsce do połowy XIV w., red. A. Bocheńska, P. Mrozowski, Warszawa, s. 69–91.
Lewicka M. 2008 Konserwatorski problem „rewaloryzacji” zamku w Ciechanowie, [w:]
Ochrona zabytków architektury obronnej. Teoria a praktyka, red. M. Lewicka, Lublin–Warszawa, s. 184–203.
Lileyko J. 1995 Zamek książąt mazowieckich, [w:] Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. 2, Warszawa, s. 248.
Majewski M., Wasik B., Wiewióra M. 2014 Studia nad warsztatem budowlanym zamku biskupów chełmińskich
w Wąbrzeźnie, Wiadomości Konserwatorskie, t. 38, s. 54–65.
Małowiecki R. 1992 Problemy początków zamku w Ciechanowie, Zapiski Ciechanowskie, t. 8, s. 77–93.
Małowiecki R. 2006 Problem bramy południowej zamku w Ciechanowie, Studia Mazowieckie, t. 2(7), nr 1, s. 139–146.
Mroczko T. 1974 Ruch budowlany na ziemi chełmińskiej w XIII wieku, [w:] Sztuka i ideologia XIII wieku, materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce PAN, Warszawa, 5 i 6 IV 1971 r., red. P. Skubiszewski, Wrocław, s. 281–332.
Mroczko T. 1986 Architektura, rzeźba, malarstwo, [w:] Sztuka Warszawy, red. M. Karpowicz, Warszawa, s. 10–41.
Nierychlewska A. 2013 Zamki i dwory województwa rawskiego w późnym średniowieczu i czasach
wczesnonowożytnych, Łódź.
Oborska I. 2001 Zamek Królewski w Warszawie – od koncepcji do realizacji. Lata 1954–1987, [w:] Restytucja Zamku Królewskiego w Warszawie, red. T. Polak, Warszawa, s. 76–100.
Olszacki T. 2013a Kazimierzowskie zamki na Niżu Polskim: próba klasyfikacji, [w:] Interdyscyplinarne
badania założeń rezydencjonalnych i obronnych, red. P. Sypczuk, Studia i Materiały Archeologiczne, Suplement 2, Warszawa, s. 114–141.
Olszacki T. 2013b Zamek królewski w Sieradzu. Dzieje – badania – architektura, Sieradz.
Olszacki T., Różański A. 2018 Góra Zamkowa w Wyszogrodzie. Mazowiecki ośrodek władzy na przestrzeni dziejów, Poznań.
Pazyra S. 1976 Dzieje Ciechanowa i ziemi ciechanowskiej, Ciechanów.
Pela W. 2016 Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych jako źródło poznawcze do
dziejów Pułtuska od XII do XVIII wieku, [w:] Dzieje Pułtuska, t. 1: Do 1795 r., red. H. Samsonowicz, R. Lolo, Pułtusk, s. 11–44.
Pietrzak J. 2005 „Dwudomowe”, nizinne zamki średniowieczne i ich dziedzińce w prowincji Wielkopolskiej, Archaeologia Historica Polona, t. 15/1, s. 207–233.
Pietrzak J. 2012 Zamek w Gostyninie. Dzieje budowlane w świetle przekazów archiwalnych i badań terenowych, Rocznik Gostyniński, t. 3, s. 9–44.
Piotrowski M. 2012 Fakty i mity ciechanowskiego zamku, Ciechanów.
Polak Z. 2011 Płock średniowieczny kontynuacja czy nowa jakość?, [w:] Płock wczesnośredniowieczny,
red. A. Gołembnik, Warszawa, s. 311–378.
Postek R. 2008 Liw. Miasto i zamek, Warszawa.
Sieradzan W. 2008 Der Kulturtransfer zwischen dem Deutschen Ordensstaat und Masowien im Spätmittelalter, [w:] Mittelalterliche Kultur und Literatur im Deutschordensstaat in Preussen: Leben und Nachleben, red. J. Wenta, S. Hartmann, G. Vollmann-Profe, Toruń, s. 569–586.
Skuratowicz J. 2006 Piętnastowieczne prywatne zamki w Wielkopolsce, [w:] Wielkopolska – Polska – Europa. Studia dedykowane pamięci Alicji Karłowskiej-Kamzowej,
red. J. Wiesiołowski, Poznań, s. 153–162.
Słownik architektów i budowniczych 2016 Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, red. P. Migasiewicz, H. Osiecka-Samsonowicz, J. Sito, Warszawa.
Teterycz-Puzio A. 2015 Bolesław II Mazowiecki. Na szlakach ku jedności (ok. 1253/58–24 IV 1313), Kraków.
Wasik B. 2014 Próba rekonstrukcji etapów budowy i układu przestrzennego zamku na podstawie wyników badań historycznych, archeologicznych i architektonicznych, [w:] Zamek biskupów chełmińskich w Wąbrzeźnie w świetle badań archeologiczno- architektonicznych. Studia i materiały, red. M. Wiewióra, Toruń, s. 207–214.
Wasik B. 2016 Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej od XIII do XV wieku, Toruń.
Wasik B. 2017 Zamek, kościół i mury miejskie w Kowalewie Pomorskim – kwestia XIV-wiecznych warsztatów budowlanych, Biuletyn Historii Sztuki, t. 79, nr 1, s. 71–85.
Widawski J. 1970 Początki i rozwój murowanych bwarowań Warszawy przed epoką broni palnej, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. 15, z. 3, s. 239–252.
Wilska M. 1986 Książę Janusz Starszy, Warszawa.
Zagrodzki T. 1956 Analiza rozplanowania Starego Miasta w Warszawie. Zagadnienie modularności i planu lokacyjnego, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. 1, z. 3, s. 225–265.
Zagrodzki T. 1996 Czersk. Zamek i miasto historyczne, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1363
Liczba cytowań: 0
