Gród czy zamek? Desygnaty terminów oraz konsekwencje ich stosowania w archeologii historycznej i ochronie zabytków
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2018.003Słowa kluczowe
średniowiecze, nowożytność, gród, zamek, dwór, nazwy założeń obronnych w przekazach pisanych (castrum, curia, hus, Schloss, fortalicium i inne), archeologia historyczna, ochrona zabytkówAbstrakt
Zarys treści: Próba określenia desygnatów terminów „gród” i „zamek” w oparciu
o dotychczasową literaturę przedmiotu i informacje w źródłach pisanych. Zwrócenie
uwagi na różnice i podobieństwa założeń obronnych określanych tymi nazwami. Jako
przykłady przywołano obiekty warowne, między innymi z obszaru władztwa zakonu
krzyżackiego, w tym takie, które pozwalają w inny sposób spojrzeć na pozornie oczywiste
kwestie. Konsekwencje stosowania opisywanej nomenklatury w archeologii historycznej
i ochronie zabytków.
Bibliografia
Baumgarten 1504 – Baumgarten C., Alhy habet sich an dy grosse legende der heiligen frawen sandt Hedwigis, Breslau 1504.
Codex diplomaticus – Codex diplomaticus Poloniae quo continentur privilegia regum Poloniae, magnorum ducum Lithuaniae, bullae pontificium (…), t. 2, wyd. L. Ryszczewski, A. Muczkowski, Varsoviae 1848–1853.
Das Grosse Ämterbuch – Das Grosse Ämterbuch des Deutschen Ordens, red. W. Ziesemer, Danzig 1921.
Długosz – Joannis Długosz senioris canonici cracoviensis Liber beneficiorum diocesis cracoviensis nunc primum, e codice autographo editus, t. 3, [w:] Opera omnia, t. 9, wyd. A. Przeździecki, Kraków 1864.
Gall Anonim – Galli Anonymi cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum, Monumenta Poloniae Historica, Series Nova, wyd. K. Maleczyński, t. 2, Kraków 1952.
Hartknoch 1679 – Hartknoch J. Ch., Selectae dissertationis historicae de variis rebus Prussicis. Opera et studio Christophori Hartknoch, 1679.
Kodeks dyplomatyczny – Kodeks dyplomatyczny Śląska. Zbiór dokumentów i listów dotyczących Śląska, t. 1, wyd. K. Maleczyński, Wrocław 1956.
Kronika – Kronika Wielkopolska, wyd. B. Kürbis, Warszawa 1970.
Kronika polska – Kronika Marcina Bielskiego, t. III (księga VI. wraz z kontynuacyą), wyd. K. J. Turowski, Sanok 1856.
LC – Die Leutschauer Chronik des Caspar Hain, wyd. F. Mally, Prag 1943.
MPH – Monumenta Poloniae historica, Pomniki dziejowe Polski, t. 5, Lwów 1888.
Bogdanowski J. 2002 Architektura obronna w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte,
Warszawa–Kraków.
Bogdanowski J., Holcer Z., Kornecki M. 1994 Architektura obronna. Słownik terminologiczny architektury, Warszawa.
Boguszewicz A. 1998 Przemiany w XIII-wiecznym śląskim budownictwie obronnym, [w:] Kultura
średniowiecznego Śląska i Czech. „Rewolucja“ XIII wieku, red. K. Wachowski, Wrocław, s. 97–111.
Dobrzański S. J. 1978 Castrum. Problematyka badawcza, [w:] Początki zamków w Polsce, red. M. Niemczyk, Prace Naukowe Instytut Historii Architektury, Sztuk i Techniki Politechniki Wrocławskiej, nr 12, Studia i Materiały, nr 5, Wrocław, s. 5–21.
Durdík T. 1978 Nástin vývoje českých hradù 12.–13. stoleti, Archaeologia historica, t. 3, s. 41–52.
Gazda D. 2013 Między grodem a zamkiem – wieloczłonowe obiekty warowne prusko-krzyżackie
na południe od Zalewu Wiślanego, [w:] Grodziska Warmii i Mazur 1. Stan wiedzy i perspektywy badawcze. Archaeologica Hereditas 2, red. Z. Kobyliński,
Warszawa–Zielona Góra, s. 125–134.
Guerquin B. 1984 Zamki w Polsce, Warszawa.
Jóźwiak S., Trupinda J. 2012 Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń.
Jóźwiak W. 2005 Prokuratorstwo krzyżackie w Pieniu w ziemi chełmińskiej (1414–1422). Powstanie-funkcjonowanie-likwidacja, Zapiski Historyczne, t. 70, z. 2–3, s. 95–105.
Kajzer L. 1980 Studia nad świeckim budownictwem obronnym województwa łęczyckiego w XIII–XVII wieku, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Archaeologica 1,
Łódź.
Kajzer L. 1987 Czy tzw. gródki stożkowate były fundacjami „średniego rycerstwa”?, [w:] Średniowieczne siedziby rycerskie w ziemi chełmińskiej na tle podobnych
obiektów na ziemiach polskich, red. A. Kola, Toruń, s. 105–126.
Kajzer L. 1988 Archeologiczny rodowód dworu. Przemiany siedzib obronno-rezydencjonalnych Polski Centralnej w późnym średniowieczu i czasach nowożytnych, Łódź.
Kajzer L. 1993 Grodziska średniowieczne i nowożytne, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, Seria Archeologiczna, nr 36
(1989–1990), s. 33–43.
Kajzer L. 1996 Wstęp do archeologii historycznej w Polsce, Łódź.
Kajzer L. 2004 Zamki i dwory obronne w Polsce Centralnej, Warszawa.
Kajzer L. 2010 Dwory w Polsce od średniowiecza do współczesności, Warszawa.
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J. 2003 Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Kola A. 1991 Grody ziemi chełmińskiej w późnym średniowieczu, Toruń.
Kołodziejski S. 1994 Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Kraków.
Kowalczyk E. 1992 „Nazwy obronne” Słup, Samborza i Zawada a zagadnienie obrony stałej ziem polskich w średniowieczu, Warszawa.
Leciejewicz L. 1978 Gród i podgrodzie u Słowian zachodnich – problemy funkcji i rozwiązań przestrzennych, [w:] Początki zamków w Polsce, red. M. Niemczyk, Prace Naukowe Instytut Historii Architektury, Sztuk i Techniki Politechniki Wrocławskiej, nr 12, Studia i Materiały, nr 5, Wrocław, s. 51–57.
Marciniak-Kajzer A. 2011 Średniowieczny dwór rycerski w Polsce. Wizerunek archeologiczny, Łódź.
Marciniak-Kajzer A. 2013 Czego relikty skrywają średniowieczne „grodziska”. Refleksje po badaniach
nie tylko w województwie warmińsko-mazurskim, [w:] Grodziska Warmii i Mazur 1. Stan wiedzy i perspektywy badawcze, Archaeologica Hereditas 2, red. Z. Kobyliński, Warszawa–Zielona Góra, s. 31–44.
Marciniak-Kajzer A. 2016 Archaeology on Medieval Knights’ Manor Houses in Poland, Kraków–Łódź.
Marschall P. 2007 The Motte in Great Britain: a summary, [w:] Motte – Turmhügelburg – Hausberg.
Zum europäischen Forschungsstand eines mittelalterlichen Burgentypus, Beiträge zur Mittelalterarchäologie in Österreich, t. 23, s. 21–27.
Nowakowski D. 2008 Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu, Wrocław.
Nowakowski D. 2017 Śląskie obiekty typu motte. Studium archeologiczno-historyczne, Wrocław.
Ordericus V. 1969 Historia Ecclesiastica, Oxford.
Pietrzak J. 2003 Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej. Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź.
Poliński D. 2005 Gród czy zamek? Z badań nad najwcześniejszymi krzyżackimi obiektami obronnymi w ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona, t. 15/1, s. 181–196.
Poliński D. 2013 Pień. Siedziba krzyżackich prokuratorów w ziemi chełmińskiej, Toruń.
Poliński D. 2016a Problematyka adaptacji i transformacji na przykładzie krzyżackich grodów z terenu Prus i Inflant, Archaeologia Historica Polona, t. 24, s. 261–283.
Poliński D. 2016b Castrum Starkenberg w świetle najnowszych badań nad krzyżackimi obiektami obronnymi, [w:] Życie społeczno-kulturalne w państwie zakonu krzyżackiego (XIII–XVI w.), red. J. Gancewski, K. Lisowska, S. Skiendziul, J. E. Śliczyńska, Olsztyn, s. 7–24.
Rozpędowski J. 1978 Gród a zamek – problem genezy i typologii, [w:] Początki zamków w Polsce, red. M. Niemczyk, Prace Naukowe Instytut Historii Architektury, Sztuk i Techniki Politechniki Wrocławskiej, nr 12, Studia i Materiały, nr 5, Wrocław, s. 91–96.
Słownik terminologiczny 1976 Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. S. Kozakiewicz, Warszawa.
Uhtenwoldt H. 1938 Die Burgverfassung in der Vorgeschichte und Geschichte Schlesiens, Breslau.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1384
Liczba cytowań: 0
