Rozwój przestrzenny wczesnośredniowiecznego Gdańska w świetle źródeł archeologicznych
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2015.006Słowa kluczowe
Gdańsk, wczesne średniowiecze, architektura romańska,Abstrakt
Artykuł jest próbą podsumowania dotychczasowego stanu badań archeologicznych w kontekście ustaleń dotyczących rozwoju przestrzennego wczesnośredniowiecznego Gdańska. W rozważaniach uwzględniono zarówno tezy oparte o rezultaty starszych badań, jak i efekty najnowszych prac wykopaliskowych, w tym nowe wyniki datowania grodu gdańskiego. W świetle dokonanych ustaleń Gdańsk wczesnośredniowieczny jawi się jako zespół osadniczy złożony z różnorodnych pod względem formy i funkcji elementów, które cechuje zarówno wieloczłonowość, jak i nieregularność układów przestrzennych.
Bibliografia
Wykaz skrótów
Archeologia – Archeologia Gdańska, t. 1, red. H. Paner, Gdańsk
Gdańsk – Gdańsk wczesnośredniowieczny, red. J. Kamińska, Wrocław,
Gdańsk
Gdańsk średniowieczny – Gdańsk średniowieczny w świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych, red. H. Paner, J. Iluk, Gdańsk
Historia – Historia Gdańska, t. 1 (do roku 1454), red. E. Cieślak, Gdańsk
SW – Studia Wczesnośredniowieczne. Studia, Materiały, Sprawozdania, Warszawa–Wrocław
Archaeologia urbium , 1966 Archaeologia urbium: corpus des ensembles archeologiques, des villes du haut Moyen Âge, fasc. 1: Pl. 1–30: Le Gdańsk des X–XIII siècles, red. W. Hensel, Warszawa.
Barański M., 1994 Załogi grodowe w Polsce wczesnopiastowskiej, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 6, red. S. K. Kuczyński, Warszawa, s. 91–100.
Barnycz-Gupieniec R., 1961 Tokarstwo i bednarstwo z XIII–XIV wieku w osadzie miejskiej w Gdańsku, Materiały Zachodniopomorskie, t. 7, s. 391–434.
Barnycz-Gupieniec R., 1974 Drewniane budownictwo mieszkalne w Gdańsku w X–XIII wieku, Wrocław–Gdańsk.
Barnycz-Gupieniec R., 1998 Badania nad wczesnośredniowiecznym Gdańskiem. Historia – rezultaty, [w:] Gdańsk średniowieczny, s. 5–11.
Barnycz-Gupieniec R., 2003 Analiza planigraficzna materiału zabytkowego grodu gdańskiego z X–XII wieku (stanowisko 1), [w:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 11–18.
Borcowski Z., 2009 Stanowisko 5 w ujęciu funkcjonalno-chronologicznym, [w:] Archeologia, t. 1, s. 89–104.
Byrska E., 1955 Budownictwo w gdańskiej dzielnicy rybackiej w XII i XIII w., SW, nr 3, s. 217–232.
Chmielowska A., 1960 Wyroby szklarskie z X–XIII wieku na stanowisku 1 w Gdańsku, [w:] Gdańsk, t. 3, s. 105–157.
Dąbrowski F., 2007 Studia nad administracją kasztelańską Polski XIII wieku, Warszawa.
Gładykowska-Rzeczycka J. J., 1998 Antropologiczne badania materiałów kostnych ze średniowiecznych obiektów Pomorza Gdańskiego, [w:] Gdańsk średniowieczny, s. 26–42.
Gołembnik A., 2002 Zachodnia pierzeja ulicy Szklary – problematyka badawcza, [w:] Dominikańskie Centrum św. Jacka w Gdańsku. Badania archeologiczne, t. 2, red. A. Gołembnik, Warszawa, s. 7–17.
Gołembnik A., 2009 Wyniki prac wykopaliskowych w kościele św. Mikołaja i ich wartość dla poznania topografii najstarszych poziomów osadniczych Gdańska, [w:] Stan badań archeologicznych miast w Polsce, red. H. Paner, M. Fudziński, Z. Borcowski, Gdańsk, s. 295–308.
Gołębiewski A., 2005a Zamczysko w Gdańsku – nowe fakty i ustalenia w świetle badań archeologicznych 2002–2003, [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 49–65.
Gołębiewski A., 2005b Zamczysko w Gdańsku. Historia i wyniki nowych badań archeologicznych, Pomorania Antiqua, t. 20, s. 327–385.
Gupieniec A., 1963 Monety średniowieczne znalezione na terenie Gdańska, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna, nr 9, s. 167–193.
Hilczer-Kurnatowska Z., 1961 Rogownictwo gdańskie w X–XIV wieku, [w:] Gdańsk, t. 4, s. 41–144.
Hołowińska Z., 1959 Wczesnośredniowieczne rzemiosło złotnicze w Gdańsku, [w:] Gdańsk, t. 1, s. 55–105.
Hołowińska Z., 1960 Materiały archeologiczne do badań nad najstarszym Gdańskiem lokacyjnym, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 8, nr 1, s. 183–239.
Hołowińska Z., 1967 Dzielnica rzemieślnicza z XIII–XIV wieku w Gdańsku (stanowisko 2), [w:] Gdańsk, t. 6, s. 183–243.
Jasiński K., 1978 Gdańsk w okresie samodzielności politycznej Pomorza Gdańskiego, [w:] Historia, s. 271–297.
Jasiński K., 1996 Początki gminy miejskiej w Gdańsku. Na marginesie badań nad dokumentem Świętopełka dla dominikanów gdańskich z 1227 r., [w:] Studia nad dziejami miast i mieszczaństwa w średniowieczu. Studia ofiarowane Profesorowi Antoniemu Czacharowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, Studia Polonica Historiae Urbanae, t. 2, red. R. Czaja, J. Tandecki, Toruń, s. 43–57.
Jaworski Z., 1952 Szczątki zwierząt ssących i ptaków z grodu gdańskiego z XIII w., SW, nr 1, s. 85–91.
Jaworski Z., 1958 Gdańsk X–XIII w. na tle Pomorza wczesnośredniowiecznego, [w:] Pomorze średniowieczne, red. G. Labuda, Warszawa, s. 73–120.
Jaworski Z., 1961 Gdańsk wczesnośredniowieczny w świetle wykopalisk, Gdynia.
Kajzer L., 2003 Stolica bez romańszczyzny?, [w:] Dominikanie. Gdańsk – Polska – Europa, red. D. A. Dekański, A. Gołembnik, M. Grubka, Gdańsk–Pelplin, s. 423–436.
Kamińska J., 1955 Gdańsk wczesnośredniowieczny w świetle siedmiu lat archeologicznych prac badawczych, Gdańsk.
Kamińska J., Nahlik A., 1958 Włókiennictwo gdańskie w X–XIII wieku, Łódź.
Keyser E., 1921 Die Besiedlung der Altstadt Danzig, Zeitschrift des Westpreussischen Geschichtsvereins, t. 61, s. 149–192.
Kmieciński J., 1955a Umocnienia grodu gdańskiego we wczesnym średniowieczu, SW, nr 3, s. 233–237.
Kmieciński J., 1955b Sprzęt rybacki i organizacja rybołówstwa w Gdańsku w XII i XIII w. w świetle prac wykopaliskowych w 1. 1948–1951, SW, nr 3, s. 212–216.
Kościński B., 1998 Wstępne wyniki badań na stanowisku 2 w Gdańsku w 1996 roku, [w:] Gdańsk średniowieczny, s. 94–118.
Kościński B., Paner H., 2005 Nowe wyniki datowania grodu gdańskiego – stanowisko 1 (wyk. I–V), [w:] XIV Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 9–47.
Krysiak K., 1956 Wyniki badań nad materiałem zwierzęcym z wykopalisk w Gdańsku, Wrocław.
Krysiak K., 1967 Szczątki zwierzęce z wykopalisk w Gdańsku, [w:] Gdańsk, t. 6, s. 7–51.
Krzywdziński R., 2007 Cmentarzysko ze stanowiska 5 – Hala Targowa w Gdańsku od połowy XII wieku do 1813 roku, [w:] Archeologia, t. 2, s. 7–64.
Krzywdziński R., 2010 Cmentarzysko na Placu Dominikańskim w Gdańsku (badania z 2002 i 2003 roku), [w:] Archeologia, t. 4, s. 9–56.
Kubasiewicz M., 1977 Badania archeozoologiczne na terenie Gdańska IX–XIV wieku, [w:] Gdańsk, t. 9.
Kunicka-Okuliczowa Ł., 1959 Wczesnośredniowieczne zabawki i gry z Gdańska, [w:] Gdańsk, t. 1, s. 107–143.
Lechnicki F., 1955 Szczątki roślinne z wykopalisk gdańskich w latach 1950–1952, SW, nr 3, s. 252–259.
Lechnicki F., Klichowska M., Gupieniec R., 1961 Szczątki roślinne ze stanowiska 1 w Gdańsku (wykop główny), [w:] Gdańsk, t. 4, s. 5–25.
Lepówna B., 1967 Próba synchronizacji stanowisk archeologicznych na terenie Gdańska w oparciu o materiał ceramiczny, [w:] Gdańsk, t. 6, s. 101–136.
Lepówna B., 1968 Garncarstwo gdańskie w X–XIII wieku, [w:] Gdańsk, t. 7.
Łosiński W., 2001 Początki wczesnośredniowiecznego Gdańska. Problem widziany z oddalenia, Slavia Antiqua, t. 42, s. 51–59.
Maciakowska Z., 2011 Kształtowanie przestrzeni miejskiej Głównego Miasta w Gdańsku do początku XV wieku, [w:] Fontes commentationesque ad res gestas Gedani et Pomeraniae, t. 3, red. H. Paner, Gdańsk.
Mądalski J., 1952 Szczątki roślinne z wykopalisk w Gdańsku, SW, nr 1, s. 97–98.
Misiuk Z., 2013 Wstępne wyniki badań archeologicznych prowadzonych na obszarze protomiasta gdańskiego pomiędzy dzisiejszymi ulicami Tartaczną i Panieńską w Gdańsku w latach 2008–2010, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od późnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 337–370.
Moździoch S., 2002 Castrum munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim, Warszawa.
Paner H., 1993 Badania ratownicze na Starym Mieście w Gdańsku w 1990 roku. Gdańsk stanowisko 2, Sprawozdania Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, nr 18, s. 53–56.
Paner H., 1998 Problematyka badań nad średniowiecznym Gdańskiem w świetle prac archeologicznych prowadzonych w latach 1987–1997, [w:] W świetle najnowszych badań archeologicznych i historycznych, red. H. Paner, J. Iluk, Gdańsk, s. 184–205.
Paner H., 2004a The spatial development of Gdańsk to the beginning of the 14th century. The origins of the Old and Main Town, [w:] Polish lands at the turn of the first and the second millennia, red. P. Urbańczyk, Warszawa, s. 15–32.
Paner H., 2004b Nowe źródła archeologiczne do dziejów wczesnośredniowiecznego Gdańska, [w:] Archeologia et historia urbana, red. R. Czaja i in., Elbląg, s. 165–173.
Paner H., 2006 Archeologia Gdańska w latach 1988–2005. The archaeology of Gdańsk’ a new periodical from the Gdańsk Archaeological Museum, [w:] Archeologia, t. 1, s. 11–88.
Paner H., 2009 Archeologia Gdańska w latach 1988–2005. The archaeology of Gdańsk’ a new periodical from the Gdańsk Archaeological Museum, [w:] Archeologia, t. 1, wydanie 2 poprawione, s. 11–88.
Paner H., Borcowski Z., 1993 Gdańsk. Ulica Grodzka 6–7, St. 1, AZP: 12–44, Informator Archeologiczny. Badania rok 1989, Warszawa, s. 85.
Piaskowski J., 1960 Technika gdańskiego hutnictwa i kowalstwa żelaznego X–XIV w. na podstawie badań metaloznawczych, [w:] Gdańsk, t. 2.
Polak Z., 2009 Badania archeologiczne prowadzone przy ulicy Grodzkiej 17 w Gdańsku, na terenie dawnego grodu książęcego i zamku krzyżackiego, [w:] XVI Sesja Pomorzoznawcza, cz. 1: Od epoki kamienia do okresu wczesnośredniowiecznego, Acta Archaeologica Pomoranica 3, red. A. Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński, Szczecin, s. 471–480.
Rębkowski M., 2001 Pierwsze lokacje miast w księstwie zachodniopomorskim. Przemiany przestrzenne i kulturowe, Kołobrzeg.
Rulewicz M., 1994 Rybołówstwo Gdańska na tle ośrodków miejskich Pomorza od IX do XIII wieku, Wrocław.
Spors J., 1982 Lokalizacja miasta lokacyjnego na prawie lubeckim w Gdańsku w drugiej połowie XIII i w początkach XIV wieku, Rocznik Gdański, t. 42, z. 1, s. 17–81.
Stephan W., 1911 Die Strassennahmen Danzigs, Quellen und Darstellungen zur Geschichte Westpreussens, t. 7, s. 5–10.
Susłowska W., Urbanowicz K., 1967 Szczątki ryb z wczesnośredniowiecznego Gdańska (X–XIII), [w:] Gdańsk, t. 6, s. 53–65.
Szyszka M., 2003 Badania ratunkowe w piwnicach Hali Targowej w Gdańsku, [w:] Dominikanie. Gdańsk – Polska – Europa, red. D. A. Dekański, A. Gołembnik, M. Grubka, Gdańsk–Pelplin, s. 485–499.
Szyszka M., 2009a Romański kościół pw. św. Mikołaja i trzynastowieczny zespół podominikański w świetle badań archeologicznych na stan. 5 w Gdańsku, [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, red. T. Janiak, Gniezno, s. 610–640.
Szyszka M., 2009b Romański kościół pod wezwaniem świętego Mikołaja w świetle badań archeologicznych z 2001 i 2003 roku, [w:] Archeologia, t. 1, wydanie 2 poprawione, s. 105–136.
Szyszka M., Krzywdziński R., 2003 Badania ratownicze stanowiska u zbiegu ulicy Rajskiej i Heweliusza w Gdańsku (lata 1999–2000), [w:] XIII Sesja Pomorzoznawcza, t. 2: Od wczesnego średniowiecza do czasów nowożytnych, red. H. Paner, M. Fudziński, Gdańsk, s. 137–141.
Świechowski Z., 2000 Architektura romańska w Polsce, Warszawa.
Trzeciecka A., Trzeciecki M., 2002 Ceramika wczesnośredniowieczna z badań na terenie posesji Szklary 1 – Szklary 5, [w:] Dominikańskie Centrum św. Jacka w Gdańsku. Badania archeologiczne, t. 2, red. A. Gołembnik, Warszawa, s. 99–134.
Wapińska A., 1967 Materiały do wczesnośredniowiecznego bursztyniarstwa gdańskiego, [w:] Gdańsk, t. 6, s. 83–99.
Wiklak H., 1960 Obuwie gdańskie w X–XIII wieku, [w:] Gdańsk, t. 3, s. 7–104.
Zajączkowski S. M., 2002 Obowiązki ludności wiejskiej w Polsce w budownictwie obronnym do połowy XV w., [w:] Budownictwo i budowniczowie w przeszłości, red. A. Abramowicz, J. Maik, Łódź, s. 399–427.
Zbierski A., 1958 Dotychczasowe wyniki badań archeologicznych w kościołach św. Mikołaja i św. Katarzyny w Gdańsku, Rocznik Gdański, R. 15/16, s. 53–77.
Zbierski A., 1964 Port gdański na tle miasta w X–XIII wieku, [w:] Gdańsk, t. 5.
Zbierski A., 1975 Początki Głównego (Prawego) miasta w Gdańsku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 23, nr 1, s. 55–66.
Zbierski A., 1978a Rozwój przestrzenny Gdańska w IX–XIII wieku, [w:] Historia, s. 71–125.
Zbierski A., 1978b Ośrodek handlowy i portowy, [w:] Historia, s. 194–223.
Zbierski A., 1978c Kultura mieszkańców, [w:] Historia, s. 234–259.
Zbierski A., 2003 Gdańsk w okresie przybycia dominikanów w XIII w., [w:] Dominikanie. Gdańsk – Polska – Europa, red. D. A. Dekański, A. Gołembnik, M. Grubka, Gdańsk–Pelplin, s. 399–421.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1634
Liczba cytowań: 0
