Długi wiek XIII – początki krzyżackiej murowanej architektury obronnej na ziemi chełmińskiej w świetle najnowszych badań
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2014.006Słowa kluczowe
ziemia chełmińska, zamki krzyżackie, badania archeologiczno-architektoniczne, historia architektury, archeologiaAbstrakt
Problematyka badań archeologiczno-architektonicznych zamków krzyżackich jest od wielu lat przedmiotem ożywionych studiów i badań, ale do tej pory – – z różnych względów – nie doczekała się całościowego podsumowania. W artykule przedstawiono najnowsze podsumowanie wyników badań kilku zamków krzyżackich ziemi chełmińskiej – w Papowie Biskupim, Radzyniu Chełmińskim, Wąbrzeźnie, Grudziądzu i Kowalewie Pomorskim – prowadzonych przez Instytut Archeologii UMK w Toruniu.
Bibliografia
Antkowiak W., Lamparski P. 2000 Zamki i strażnice krzyżackie ziemi chełmińskiej, Toruń.
Arszyński M. 1958 Ruiny zamku w Papowie Biskupim, pow. Chełmno, woj. bydgoskie – dokumentacja historyczna do prac konserwatorskich, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Arszyński M. 1959 Zamek krzyżacki w Bierzgłowie, powiat Toruń, województwo bydgoskie. Dokumentacja historyczna do prac konserwatorskich w zakresie architektury opracowana do użytku PP Pracownie Konserwacji Zabytków, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Arszyński M. 1961 Z badań nad zamkiem pokrzyżackim w Radzynie, Rocznik Grudziądzki, t. 2, s. 39–77.
Arszyński M. 1995 Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230–1450), Toruń.
Arszyński M. Atlas historyczny 1997 Atlas historyczny miast polskich, t. 1: Prusy Królewskie i Warmia, z. 4: Grudziądz, red. A. Czacharowski, oprac. historyczne W. Sieradzan, oprac. kartograficzne Z. Kozieł, Toruń.
Baciński J. 2004 Zamek Biskupów Chełmińskich w Wąbrzeźnie, Wąbrzeźno.
Bieniak J. 1970 Studia z dziejów ziemi chełmińskiej w okresie piastowskim, Rocznik Grudziądzki, t. 5/6, Grudziądz, s. 5–69.
Boguwolski R., Kola A. 1972 Sprawozdanie z archeologicznych badań wiertniczych przeprowadzonych na obszarze miasta Grudziądza w okresie 19–26.IV.1972 roku, Informator Muzeum w Grudziądzu, R. 13, nr 2, 54–64.
Bokiniec E. 2012 Młodszy okres przedrzymski i okres wpływów rzymskich, [w:] Zamek w Grudziądzu, s. 171–173.
Chudziak W. 1996 Quondam castra w świetle badań wczesnośredniowiecznych grodzisk ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona, t. 3, s. 25–34.
Chudziak W., Kurzyńska M. 2012 Wczesne średniowiecze, [w:] Zamek w Grudziądzu, s. 173–190.
Clasen K. H. 1927 Die mittelalteriche Kunst im Gebiete des Deutschordensstaates Preussen, t. 1: Die Burgbauten, Königsberg.
Danielewicz J. 1986 Dzieje Kowalewa Pomorskiego, Bydgoszcz.
Durdík T. 1994 Kastellburgen des 13. Jahrhunderts in Mitteleuropa, Praha.
Dusburg 2004 Piotr z Dusburga. Kronika ziemi pruskiej, tłum. S. Wyszomirski, wstęp i komentarz J. Wenta, Toruń.
Froelich X. 1884–1885 Geschichte des Graudenzer Kreises, t. 1–2, Danzing.
Gackowski J. 2012 Wczesna epoka żelaza, [w:] Zamek w Grudziądzu, s. 159–171.
Guerquin B. 1984 Zamki w Polsce, Warszawa.
Haftka M. 1999 Zamki krzyżackie w Polsce, Malbork.
Heise J. 1887 Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen – des Kreis Kulm, z. 5, Danzig.
Heise J. 1894 Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen – des Kreis Graudenz, z. 9, Danzig.
Herrmann Ch. 2007 Mittelalterliche Architektur im Preussenland. Untersuchungen zur Frage der Kunstlandschaft und Geographie, Petersberg–Olsztyn.
Jacobi H. 1996 Die Ausgrabungsergebnisse der Deutschordensburgen Graudenz und Roggenhausen. Ein Beitrag zur baugeschichtlichen Entwicklung der Ordensburgen, oprac. U. Arnold, Braubach.
Janikowski J. 1963a Dziennik wykopalisk, rękopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Janikowski J. 1963b Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na przedzamczu krzyżackim w Radzyniu Chełmińskim, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Jasiński T. 1992 Okoliczności nadania ziemi chełmińskiej Krzyżakom w 1228 roku w świetle dokumentu łowickiego, [w:] Balticum. Studia z dziejów polityki, gospodarki i kultury XII–XVII wieku. Ofiarowane Marianowi Biskupowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. H. Nowak, Toruń, s. 151–163.
Jóźwiak S. 1997 Powstanie i rozwój struktury administracyjno-terytorialnej zakonu krzyżackiego na Kujawach i w ziemi chełmińskiej w latach 1246–1343, Toruń.
Jóźwiak S., Trupinda J. 2011 Organizacja życia na zamku krzyżackim w Malborku w czasach wielkich mistrzów (1309–1457), Malbork.
Jóźwiak S., Trupinda J. 2012 Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń.
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J. 2001 Leksykon zamków w Polsce, Warszawa.
Kajzer L., Kołodziejski S., Salm J. Katalog 1973 Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 11, z. 6, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa.
Kordowski J., Tyszkowski S., Bienias D. 2012 Budowa geologiczna i przekształcenia rzeźby Góry Zamkowej i jej otoczenia, [w:] Zamek w Grudziądzu, s. 29–47.
Majewski M. 2010 Detal architektoniczny z zamku biskupów w Wąbrzeźnie, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Mikołajczyk G. 1960 Wyniki prac archeologicznych na zamku w Radzyniu Chełmińskim w 1957 roku, Ochrona Zabytków, nr 1–4, s. 89–98.
Momot A. 2012 Badania archeologiczno-achitektoniczne zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim w roku 2012, [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Papowie Biskupim w 2012 r., maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Mroczko T. 1980 Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa.
Pabian A., Rozynkowski W. 1997 Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej, Toruń.
Pluskowski A. 2012 The archaeology of the Prussian Crusades: holy war and colonisation, London.
Poliński D. 2003 Gród czy zamek? Z badań nad najwcześniejszymi krzyżackimi obiektami obronnymi w ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historica Polona, t. 15/1, s. 181–196.
Poliński D. 2007a „Chełmińskie” warownie Zakonu na pograniczu krzyżacko-pruskim i krzyżacko- polskim, [w:] Pogranicze polsko-pruskie i krzyżackie, t. 2, red. K. Grążawski, Włocławek–Brodnica, s. 155–178.
Poliński D. 2007b Krzyżackie warownie drewniano-ziemne w świetle badań archeologicznych, Archaeologia Historica Polona, t.17, s. 241–257.
Powierski J. 1973 Studia nad strukturą administracyjno-terytorialną ziemi chełmińskiej i michałowskiej w okresie piastowskim, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Prace Wydziału Nauk Humanistycznych, seria C, nr 13, Prace Komisji Historii 9, s. 3–86.
Powierski J. PU 881–1882 Pommerelisches Urkundenbuch, t. 1, wyd. M. Perlbach, Danzig.
Powierski J. PUB 1882 Preussisches Urkundenbuch, t. 1/1, nr 41, wyd. A. Philippi, C. Woelky, Königsberg.
Rogalski B. 1986 Dzieje miasta do XVIII w. oraz rozwój przestrzenny, [w:] Dzieje Kowalewa Pomorskiego, red. J. Danielewicz, Bydgoszcz, s. 57–95.
Rozynkowski W. 1995 Średniowieczne dzieje Papowa Biskupiego, Papowo Biskupie.
Rozynkowski W. 2002 Zamek krzyżacki w Papowie Biskupim – klasztor, warownia, ośrodek administracyjny i gospodarczy, [w:] Zamki i przestrzeń społeczna w Europie Środkowej i Wschodniej, red. M. Antoniewicz, Warszawa, s. 339–352.
Schmid B. 1929 Zur Baugeschichte der Ordens- und Bischofsschlösser in Preußen. Graudenz, Zeitschrift des Westpreußischen Geschichtsvereins, t. 69, s. 55–68.
Schmid B. 1938 Die Burgen des Deutschen Ritterordens in Preuβen, Berlin.
Schmid B. 1939 Bau- und Kunstdenkmäler der Ordenszeit in Preussen, t. 1: Kulmerland und Pomerellen, Marienburg.
Schmid B. 1940 Die Burgen des deutschen Ritterordens in Preußen, Ergänzungsheft, t. 2, Berlin.
Sławiński I. 1957 Zamek krzyżacki w Radzyniu. Inwentaryzacja, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Sławiński I. 1959 Opis techniczny do inwentaryzacji zamku krzyżackiego w Papowie Biskupim, pow. Chełmno, Toruń, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Sławiński I. 1962 Inwentaryzacja odkrywek architektonicznych, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Sławiński I. 1964 Inwentaryzacja klatki schodowej zamku w Radzyniu Chełminskim, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Sławiński I. 1965 Inwentaryzacja odkrywek architektonicznych, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Sławiński I. 1967 Inwentaryzacja architektura, zamek w Radzyniu, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Sławiński I., Cabała A. 1966 Inwentaryzacja detali architektonicznych. Zamek w Pokrzywnie – zamek wysoki, średni, przedzamcze, pow. Grudziądz, woj. bydgoskie, Toruń, nr 324, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Sławiński I., Czaplińska M., Majewski P. 1984 Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska odkrywek archeologicznych z rozwarstwieniem. Mury obronne przedzamcza, przedmurze z gdaniskiem, maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Steinbrecht C. 1888 Baukunst des Deutschen Ritterordens in Preussen, t. 2: Preussen zur Zeit der Landmeister, Berlin.
Szymański K. 1960 Dzieje zamku grudziądzkiego, Rocznik Grudziądzki, t. 1, s. 73–104.
Torbus T. 1998 Die Konventsburgen in Deutschordensland Preussen, München.
Torbus T. 2004 Anmerkungen zu den Verzieungsformen aus Glasur und schwarz gebranten Köpfen an den Deutschordensburgen – eine Bestandsaufnahme. Klassifizierung und der Versuch, ihre Herkunft zu bestimmen, [w:] Castrum Bene: Castle and church, nr 5, red. L. Kajzer, H. Paner, Gdańsk, s. 219–238.
Wasik B. 2012 Badania architektoniczne zamku w Papowie Biskupim przeprowadzone w 2012 roku, [w:] Sprawozdanie z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Papowie Biskupim w 2012 r., maszynopis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Toruniu, Toruń.
Wasik B. 2013 Dzieje budowy i architektura zamku w Papowie Biskupim na ziemi chełmińskiej w świetle ostatnich badań, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Wiewióra M. 2007 Badania archeologiczno-architektoniczne średniowiecznego zamku w Papowie Biskupim w ziemi chełmińskiej, Archaeologia Historia Polona, t. 17, s. 293–305.
Wiewióra M. 2005 Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Papowie w 2005 r., maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Wiewióra M. 2006 Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Papowie w 2006 r., maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Wiewióra M. 2007 Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Papowie w 2007 r., maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Wiewióra M. 2008 Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Papowie w 2008 r., maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Wiewióra M. 2012a Próba rekonstrukcji etapów budowy i układu przestrzennego zamku, [w:] Zamek w Grudziądzu, s. 359–378.
Wiewióra M. 2012b Nowe źródła do dziejów zamku biskupów w Wąbrzeźnie, Rocznik Grudziądzki, t. 20, s. 11–30.
Wiewióra M. 2012c Opracowanie wyników badań archeologiczno-architektonicznych na zamku biskupim w Wąbrzeźnie w 2011 roku, maszynopis w Instytucie Archeologii UMK, Toruń.
Wiewióra M. Zamek w Grudziądzu 2012 Zamek w Grudziądzu w świetle badań archeologiczno-architektonicznych. Studia i materiały, red. M. Wiewióra, Toruń.
Zimnowoda-Krajewska B. 2012 Analiza źródeł architektonicznych, [w:] Zamek w Grudziądzu, s. 127–158.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 345
Liczba cytowań: 0
