Wpływ teatru włoskiego na przedstawienia figuralne na kaflach. Nowe źródła do studiów nad dekoracją kafli pochodzących z badań archeologicznych w Gdańsku
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2013.013Abstrakt
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie wybranych kafli pozyskanych podczas badań archeologicznych prowadzonych w południowej części Wyspy Spichrzów w Gdańsku w latach 2006–2008. Ze zbioru liczącego 7804 fragmenty trzy poddano szczegółowej analizie stylistycznej. Wszystkie kafle zostały wykonane z glin żelazistych oraz pokryte warstwą angoby i wielobarwnego szkliwa; zachowały się na nich ślady użytkowania w postaci okopcenia komór. Przyjęto, że fragmenty postaci pochodzą z komedii dell’arte; wyróżniono postać Zanni, pełniącego rolę skoczka lub akrobaty, Arlekina lub Pierrot oraz Arlekina lub Kapitana. Niekompletnie zachowana dekoracja oraz rozbieżności w opisach poszczególnych postaci komedii uniemożliwiły jednoznaczną identyfikację. Na podstawie analizy stylistycznej postawiono tezę o wpływie teatru włoskiego lub jego pochodnych na wykonanie dekoracji figuralnej. Z uwagi na stan zachowania materiałów oraz dotychczasową bazę porównawczą łączenie przedstawienia na kaflach z wystąpieniami teatralnymi należy traktować jako próbę interpretacji autora. W 2. połowie XVI wieku teatr włoski zaznaczył swoją obecność przede wszystkim na terenie Niemiec, Francji, a także Hiszpanii, Anglii i Polski, w XVII i XVIII wieku komedianci dotarli także do Rosji. Zachowane scenariusze, materiały ikonograficzne (grafiki, malarstwo) z czasów popularności komedii dell’arte pozwalają wnioskować o skali przedstawień, wyglądzie i sposobie poruszania postaci, a różnorodność zachowanych źródeł poświadcza popularność tego rodzaju przedstawień w Europie.
Nie udało się wskazać podobieństw do opisanych dekoracji ani wśród kafli płytowych z Gdańska, ani z innych stanowisk z terenów ziem Polski i sąsiednich. Najbardziej zbliżony tematycznie i stylistycznie wyrób, wstępnie interpretowany jako kafel, pochodzi z miejscowości Velkě Němčice koło Brna w Czechach. Także wśród wyrobów użytkowych (porcelanowe figurki, szklanki), które mają motywy zaczerpnięte z komedii dell’arte nie znaleziono bezpośrednich analogii. Niemniej wszystkie jednoznacznie wskazują na popularność komedii w sztuce użytkowej zarówno w XVII i XVIII wieku.
Niepowtarzalna forma opisanych kafli pozwala wiązać ich produkcję z realizacją specjalnego zamówienia. Dodatkowo wskazują one na przenikanie motywów teatralnych do wytwórczości kaflarskiej i wykorzystywania ich do dekoracji lic. Omawiany zbiór wymaga dalszego rozpoznania. W obecnej chwili z uwagi na niedostatecznie zaawansowany stan badań nad kaflami płytowymi z dekoracją figuralną, jak również na niewielką liczbę publikowanych materiałów nie jest możliwa jednoznaczna interpretacja okazów z Gdańska. Wzrost liczby nowych źródeł, zmieniających dotychczasową bazę porównawczą, w przyszłości może wywołać i zainicjować nowe spojrzenie badawcze i odmienną interpretację takich wyrobów.Bibliografia
Álvarez Sellers A. 2007 Del texto a la iconografía aproximación al documento teatral del siglo XVII, Valencia.
Bogucka M. 1982 Życie codzienne w Gdańsku w XV i XVI wieku, [w:] Historia Gdańska, t. 2: 1454–1655, red. E. Cieślak, Gdańsk, s. 330–351.
Boucher F. 2006 Historia mody. Dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX wieku, Warszawa.
Brahmer M. 1954 La Commedia dell’arte in Polonia, Ricerche Slavistiche, t. 3, s. 184–195.
Ceynowa B. 2009 Problem importu obuwia w Gdańsku w 1. połowie XVI w. na przykładzie znalezisk części butów ze stanowiska przy ul. Lastadia, [w:] Stan badań archeologicznych miast w Polsce, red. H. Paner, M. Fudziński, Z. Borcowski, Gdańsk, s. 403–416.
Dąbal J., Muntowski P., Szczepanowska K. 2013 Industrializacja południowej części Wyspy Spichrzów w Gdańsku w świetle najnowszych źródeł archeologicznych, [w:] XVII Sesja Pomorzoznawcza, red. H. Paner, M. Fudziński, Z. Borcowski, Gdańsk, s. 371–404.
Franz R. 1969 Der Kachelofen. Entstehung und kunstgeschichtliche Entwicklung vom Mittelalter bis zum Ausgang des Klassizizmus, Graz.
Gräfin von Wallwitz A. 2006 Früh oder spät? Zur Datierung von Meissener Porzellanfiguren, Keramos, z. 194, s. 49–68.
Gruia A. M. 2008 Fools, devils and alchemy. Secular image in the monastery, Studia Patzinaka, nr 6, s. 129–145.
Hollstein F. W. H. 1954 German engravings, etching and woodcuts ca. 1450–1700, Amsterdam.
Katrizky M. A. 2008 The commedia dell’arte: new perspectives and new documents, Early Theatre, t. 11.2, s. 141–154.
Kilarska E., Kilarski M. 2009 Kafle z terenu dawnych Prus Królewskich, Malbork.
Lewański J. 1981 Dramat i teatr średniowiecza i renesansu w Polsce, Warszawa.
Limon J. 1985 Gentlemen of a company. English players in Central and Eastern Europe 1590–1660, Cambridge.
Lipiński J. 1974 Sztuka aktorska w Polsce 1500–1633, Warszawa.
Měchurovă Z. 2007 A stove(?) sculpture from Velkě Němčice (Brĕclav District), Studies in Post-Medieval Archaeology 2, s. 261–274.
Miklaszewski K. 1961 Komedia dell’arte czyli teatr komediantów włoskich XVI, XVII, XVIII wieku, Wrocław.
Nicoll A. 1967 W świecie Arlekina. Studium o komedii dell’arte, Warszawa.
Paner H. 2009 Archeologia Gdańska w latach 1988–2005, [w:] Archeologia Gdańska, t. 1, red. H. Paner, s. 11–88.
Pelczar M. 1969 Nauka i kultura w Gdańsku, [w:] Gdańsk. Jego dzieje i kultura, red. A. Czeszunist, Gdańsk, s. 499–606.
Pospieszna B. 2007 Tematy muzyczne na ceramice europejskiej, [w:] Usłyszeć obraz. Muzyka w sztuce europejskiej od XV do początku XX wieku, Gdańsk, s. 151–165.
Raszewski Z. 1957 Porcelanowa Arlekinada, Pamiętnik Teatralny, R. 6, s. 121–130.
Schöne G. 1997 Die Commedia dell’arte – Bilder auf Burg Trausnitz in Bayern, [w:] Commedia dell’arte. Geschichte. Theorie. Praxis, red. W. Theile, Wiesbaden, s. 106–112.
Słowiński M. 1990 Błazen. Dzieje postaci i motywu, Poznań.
Spiegl W. 1995 Glas vom 15. Jahrhundert bis 1930. Augsburg, Battenberg.
Sterling Ch. 1943 Early paintings of the commedia dell’arte in France, Metropolitan Museum of Art Bulletin, New Series, t. 2, nr 1, s. 11–32.
Szczepanowska K. 2009a Katalog zabytków archeologicznych obejmujących kafle, płytki posadzkowe i ścienne pochodzące z badań archeologicznych na stanowisku przy ul. Toruńskiej 10a w Gdańsku (SAZ 0255/20/50), maszynopis w archiwum Muzeum Archeologicznego w Gdańsku, Gdańsk.
Szczepanowska K. 2009b Katalog zabytków archeologicznych obejmujących kafle, płytki posadzkowe i ścienne pochodzące z badań archeologicznych na stanowisku przy ul. Chmielnej 73 w Gdańsku (SAZ 0255/20/51), maszynopis w archiwum Fundacji Ochrony Zabytków w Gdańsku, Gdańsk.
Szczepanowska K. 2009c Katalog zabytków archeologicznych obejmujących kafle pochodzące z badań archeologicznych na stanowisku przy ul. Tartacznej 2 w Gdańsku (SAZ 0255/04/04), maszynopis w archiwum Fundacji Ochrony Zabytków w Gdańsku, Gdańsk.
Szczepanowska K. 2010 Zbiór kafli z Szafarni. Przyczynek do badań kaflarstwa pomorskiego, [w:] Archeologia Dolnego Miasta w Gdańsku, red. B. Bobowski, Łódź, s. 101–131.
Ulbricht H. 2009 Der zerbrochene Krug. Anmerkung zum Harlekin mit Weinkanna von Johann Joachim Keandler, Keramos, z. 205, s. 29–31.
Völkel M. 2009 Laokoon, oder: Über die Grenzen der Emsthaftigkeit. Johann Joachim Keandler und die Antike, Keramos, z. 205, s. 19–28.
Wielka Kolekcja 2006 Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy, t. 16: Paul Cézanne 1839–1906, Poznań.
Znojewska K. 1985 Postać Pierrota w malarstwie, Roczniki Humanistyczne, t. 33, z. 4, s. 39–54.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 1371
Liczba cytowań: 0