Średniowieczne znaki pielgrzymie z Einsiedeln w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku

Abstrakt

W zbiorach Muzeum Archeologicznego w Gdańsku znajduje się dziewięć pamiątek pielgrzymich pochodzących z Einsiedeln w Szwajcarii, przy czym wszystkie to znaki pielgrzymie wykonane metodą odlewu z cyno-ołowiu. Zostały one odkryte w trakcie ratowniczych badań wykopaliskowych prowadzonych systematycznie na terenie Gdańska od roku 1988 (Paner 1988, s. 11–88). Dwa z nich pochodzą z Wyspy Spichrzów, jeden z dzielnicy Długie Ogrody, dwa z Lastadii, trzy ze Starego Miasta oraz jeden z Głównego Miasta.

Prezentowane w niniejszym artykule plakietki upamiętniają okoliczności związane z konsekracją klasztoru Benedyktynów w Einsiedeln przez biskupa Konrada z Konstancy.W noc z 13 na 14 września 948 roku, poprzedzającą konsekrację tej kaplicy miał ją wyświęcić sam Chrystus wraz z towarzyszącym mu aniołem, a biskup po przybyciu następnego dnia do świątyni usłyszał następujące słowa: „Odstąp bracie – bóg sam wyświęcił kaplicę”. W literaturze przedmiotu opisane wyżej znaki znane są jako „typ święcenia anioła” (niem. Engelweihe) i wielokrotnie występują w postaci odlewów na XV-wiecznych dzwonach kościelnych. W końcu XIV wieku Einsiedeln było jednym z ważniejszych ośrodków pielgrzymkowych, gdzie pierwszy cud zanotowano w roku 1388, a o popularności tego miejsca może świadczyć liczba sprzedawanych tu znaków pielgrzymich, których w 1466 roku w ciągu dwóch tygodni sprzedano nie mniej niż 130 000.

Plakietki z Einsiedeln znalezione w Gdańsku pochodzą z różnych części miasta (Wyspa Spichrzów, Stare i Główne Miasto, Lastadia, ulica Szafarnia). Mimo ich pozornie dużego rozrzutu znaki z ulicy Szafarnia (1), Wyspy Spichrzów (2) oraz Lastadii (2) usytuowane są w samym sercu średniowiecznego portu gdańskiego, zaś ze Starego Miasta raczej na jego obrzeżach, z czego dwa znaleziono na terenach między zamkiem krzyżackim a północno-wschodnimi peryferiami tej dzielnicy. Znaleziska wydobyto z różnych kontekstów – na Wyspie Spichrzów z obrębu podwórka i drewnianego spichlerza (brak zabudowy mieszkalnej), w przypadku Lastadii – z rejon portu Przy Starej Motławie oraz miejsca naprawy i budowy statków (brak zabudowy mieszkalnej), z ulicy Szafarnia – z rejonu portu przy kanale Nowej Motławy. Na Starym Mieście były to relikty zabudowy mieszkalnej ze schyłku średniowiecza i początków okresu nowożytnego oraz wypełnisko niewielkiego kanału uchodzącego do rzeki Raduni, na Główny Mieście zaś pozostałości zabudowy mieszkalnej z XV wieku. Niestety, żaden z kontekstów znalezionych w Gdańsku znaków pielgrzymich z Einsiedeln nie dostarczył informacji niezbędnych do bardziej precyzyjnego datowania, niemniej wszystkie mieszczą się w przedziale chronologicznym przyjętym dla nich w literaturze – tj. od schyłku XIV po XV wiek.

Wielu mieszkańców Gdańska i Pomorza pielgrzymowało do Einsiedeln, ale również wielu pielgrzymów przybywało do Gdańska z innych regionów Europy, wykorzystując dogodne połączenia transportowe. Być może to właśnie znaczenie Gdańska na transportowych szlakach Europy stanowi, obok kilku innych powodów, o tak wielkiej liczbie znajdowanych tu średniowiecznych pamiątek pielgrzymich z zachodnioeuropejskich sanktuariów, w tym także tych z Einsiedeln.