Czeskie i morawskie wzorce architektoniczne na terenie ziem polskich we wczesnym średniowieczu. Fakty i mity
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2013.002Abstrakt
Od początku XX wieku wśród archeologów, historyków i historyków sztuki głęboko zakorzenione jest przekonanie o nierozerwalnych związkach łączących najstarsze polskie budowle przedromańskie i romańskie z architekturą czeską i morawską. Wskazując na szereg oczywistych, zdawałoby się analogii, a także posiłkując się zachowanymi źródłami pisanymi południowe inspiracje polskich budowniczych epoki wczesnego średniowiecza uznaje się za pewnik. Jednakże ponowna, nawet fragmentaryczna analiza dostępnych dziś budowli i reliktów nakazuje wątpić w bezsprzeczne istnienie zależności między omawianymi zabytkami, przynajmniej w zakresie architektury centralnej. Przywołując między innymi przykłady kościołów we Wrocławiu, Niemczy czy Gromniku oraz świeckiej architektury monumentalnej (lub raczej jej pozostałości) chciałbym zasygnalizować potrzebę ponownego rozpatrzenia problemu zależności formalnych łączących wymienione obiekty, a w konsekwencji także architekturę przemyślidzką i piastowską doby wczesnego średniowiecza. Celem artykułu nie jest przedstawienie nowej koncepcji dotyczącej proweniencji najstarszych polskich obiektów murowanych, lecz poddanie krytyce i ponownej refleksji dotychczasowych ustaleń, które nie zawsze oparte były na niepodważalnych argumentach źródłowych. Z pewnością zagadnienie to wymaga dalszych badań, dla których powyższy tekst może stanowić jedynie punkt wyjścia.Bibliografia
Codex 2006 Codex diplomaticus et epistlaris Regni Bohemiae, t. 6/1, wyd. Z. Svitak, H. Krmickova, J. Krejcikova, Praha 2006.
Benešovská K., Chotěbor P., Durdík T., Dragoun Z. 2001 Architecture of the romanesque, Praha.
Beranová M., Lutovský M. 2009 Slované v Čechách. Archeologie 6.–12. století, Praha.
Birnbaum V. 1929 Románské emporové kostely v Čechách, [w:] J. Štenc, Sbornik k sedmdesátým narozeninám Karla B. Mádla, Praha, s. 49–60.
Boháčová I. 2010 Archeologie o raně středověké architektuře ve Staré Boleslavi: hrad, kostel sv. Kosmy a Damiána, bazilika sv. Václava, kostelík sv. Klimenta a kostel neznámého (?) zasvěcení, [w:] Čechy jsou plné kostelů, Kniha k poctě PhDr. Anežky Merhautové, red. M. Studničková, Praha, s. 190–198.
Dobosz J. 2002 Monarcha i możni wobec kościoła w Polsce do początku XIII wieku, Poznań.
Dobrowolski T. 1974 Sztuka polska od czasów najdawniejszych do ostatnich, Kraków.
Firlet J., Pianowski Z. 2006 Uwagi o topografii wczesnośredniowiecznego Wawelu, Acta Archaeologica Waweliana, t. 3, s. 43–58.
Gąssowski J. 1997 Archeologia Wiślicy hipotezy i kontrowersje, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa, s. 13–19.
Gorczyca K. 2012 Zarys pradziejów Koła, [w:] Najdawniejsze dzieje Koła, red. K. Gorczyca, K. Witkowski, Koło, s. 14–41.
Hołbowicz W. 1960 Z prac wykopaliskowych w Niemczy Śląskiej (IX–XIV w. n. ery) w roku 1960, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, t. 3, s. 36–40.
Janiak T. 2009 Z badań nad przestrzenią liturgiczną romańskiej katedry w Gnieźnie, [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, red. T. Janiak, Gniezno, s. 129–174.
Jaworski K., Pankiewicz A. 2007 Badania archeologiczne na szczycie Gromnika po II wojnie światowej, [w:] Gromnik. Z dziejów zasiedlenia i zagospodarowania szczytu, red. K. Jaworski, A. Pankiewicz, Wrocław, s. 79–122.
Kaźmierczyk J. 1991 Ku początkom Wrocławia, cz. 1, Wrocław–Warszawa.
Klápště J. 2010 Bohemia plena est ecclesiis et religione divina, [w:] Čechy jsou plné kostelů. Kniha k poctě Ph Dr. Anežky Merhautové, red. M. Studničková, Praha, s. 217–227.
Kóčka-Krenz H. 2010 Pre-romanesque Palatia Chapel in Poznań, Quaestiones Medii Aevi Novae, t. 15, s. 221–239.
Kolář M. 1876 Památky na Plzeňsku, Památky archeologické, R. 10/2, s. 247–262.
Kurnatowska Z., Kurnatowski S. 2003 Parę uwag o odmiennościach kulturowych Małopolski (widziane od północy), [w:] Polonia minor medii aevi. Studia ofiarowane Panu Profesorowi Andrzejowi Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. Woźniak, J. Garncarski, Kraków–Krosno, s. 165–178.
Małachowicz E. 2009 Wczesnośredniowieczna architektura sakralna IX–X wieku na Śląsku, [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje, red. T. Janiak, Gniezno, s. 67–94.
Małachowicz E. 2010 Odkrycia architektury sakralnej z IX–X w. na Śląsku, [w:] Čechy jsou plné kostelů. Kniha k poctě Ph Dr. Anežky Merhautové, red. M. Studničková, Praha, s. 56–68.
Mencl V. 1937 Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha–Prešov.
Mencl V. 1965 Panské tribuny v naší románské architektuře, Umění, R. 13, s. 29–62.
Merhautová A. 1972 Raně středověká architektura v Čechách, Praha.
Merhautová A., Třeštik D. 1983 Románské umění v Čechách a na Moravě, Praha.
Miłobędzki A. 1998 Zarys dziejów architektury w Polsce, Warszawa.
Mole W. 1932/1933 Nowy pogląd na genezę rotundy św. Feliksa i Adaukta na Wawelu, Przegląd Historii Sztuki, t. 3, s. 23–30.
Nechvátal B. 1999 Radomyšl. Raně středověké pohřebiště, Praha.
Pauk M. 2000 Działalność fundacyjna możnowładztwa czeskiego i jej uwarunkowania społeczne (XI–XIII wiek), Kraków–Warszawa.
Przemyślidzi i Piastowie 2006 Przemyślidzi i Piastowie – twórcy i gospodarze średniowiecznych monarchii, red. J. Dobosz, Poznań.
Rodzińska-Chorąży T. 1998 Zespół architektoniczny na regii w Wiślicy. Próba analizy dostępnych danych, [w:] Kraje słowiańskie w wiekach średnich. Sacrum i profanum, red. H. Kóčka-Krenz, W. Łosiński, Poznań, s. 561–572.
Rodzińska-Chorąży T. 2000 Co nam mówi architektura murowana?, [w:] Ziemie polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, red. H. Samsonowicz, Kraków, s. 361–387.
Różański A. 2009 Schody do nieba – Kościelec Kolski odkrywany na nowo, [w:] Architektura romańska w Polsce. Nowe odkrycia i interpretacje. Materiały z sesji naukowej w Muzeum Państwa Polskiego, Gniezno, 9–11 kwietnia 2008 roku, red. T. Janiak, Gniezno, s. 525–544.
Różański A. 2010 Jednoprzestrzenne kościoły romańskie z terenu Wielkopolski, Poznań.
Rzeźnik P., Żurek A. 2001 Wrocław około roku 1000, [w:] Polska na przełomie I i II tysiąclecia, red. S. Skibiński, Poznań, s. 335–352.
Soćko A. 2006 (rec.) Zygmunt Świechowski (przy udziale Ewy Świechowskiej), Sztuka Polska. Romanizm, Warszawa, Arkady 2004, ss. 368, Biuletyn Historii Sztuki, t. 68, nr 2, s. 237–244.
Sommer P. 2001 Začátky křesťanství v Čechách. Kapitoly z dějin raně středověké duchovní kultury, Praha.
Świechowski Z. 2003 Najdawniejsza architektura murowana w Polsce – jak dawna?, [w:] Polonia minor medii aevi. Studia ofiarowane Panu Profesorowi Andrzejowi Żakiemu w osiemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Z. Woźniak, J. Garncarski, Kraków–Krosno, s. 133–161.
Świechowski Z. 2006 Relikty średniowiecznych budowli opactwa w Łeknie ważne z uwagi na kontekst, Studia i Materiały do Dziejów Pałuk, t. 6, s. 127–138.
Świechowski Z. 2009 Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa.
Tomaszewski A. 1974 Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław.
Tomaszewski A. 1997 Badania wiślickie między przeszłością a przyszłością, [w:] Wiślica. Nowe badania i interpretacje, red. A. Grzybkowski, Warszawa, s. VIII.
Wyrozumski J. 2006 Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w., [w:] Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w. Katalog wystawy, Kraków, s. 37–77.
Wyrwa A. M. 2004 Monumentalna i drewniana architektura sakralna w łekneńskim kompleksie osadniczym do końca XIII wieku, [w:] Początki architektury monumentalnej w Polsce, red. T. Janiak, D. Stryjniak, Gniezno, s. 213–243.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 831
Liczba cytowań: 0
