Craftsmanship in early modern Gdańsk: insights from bone and antler artefacts from the excavations at 1 Sadowa Street
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2023.007Słowa kluczowe
Pomerania, crafts, raw bone, needlework, lace-making, archaeozoology, traseologyAbstrakt
The subject of this study is 22 modern bone and antler objects (17th/18th century) excavated during archaeological investigations carried out in 2009-2010 at Sadowa Street No. 1 in Gdańsk (Poland). The artefacts were found in the mulch layer, within a wooden-brick outbuilding. The collection was subjected to typological, functional, raw material and traseological studies, which contributed to the evaluation of crafts developing in modern Gdansk. Finished products were distinguished, including a needlepoint, a fragment of a musical instrument, a lace block, a bookbinding cube, a bead, a nut or pawn, a needlepoint nut and a button, as well as semi-finished products and production waste. The objects were made from long bones, including bones of the metapodial segment of mainly cattle, less frequently sheep or goat and deer antlers. Traces of technological processing such as sawing, drilling, chopping and grinding were observed on the artefacts, as well as utilitarian traces, mainly disordered linear marks and polishes.
Bibliografia
Akajewski A., 1994, Anatomia zwierząt domowych, vol. 1, Warszawa.
Albarella U., 2017, Zooarchaeology in the twenty-first century: where we come from, where we are now, and where we are going, [in:] The Oxford handbook of zooarchaeology, eds. U. Albarella et al., Oxford, pp. 3–22.
Andrzejewski A., Ginter A., 2010, Sprawozdanie z badań archeologicznych przeprowadzonych w okresie od października 2009 roku do lipca 2010 roku na działce przy ulicy Sadowej 1 w Gdańsku, pow. Gdańsk, woj. pomorskie, typescript in the Laboratory of Dating and Conservation of Artefacts, Institute of Archaeology, University of Lodz, Łódż.
Bednarczuk A., 1981, Ozdoby dzwonkowate u Bałtów a przekazy autorów z XIX wieku, Komunikaty Mazursko-Warmińskie, vol. 151, no. 1, pp. 115–118.
Bikić V., Vitezović S., 2016, Bone working and the army: an early eighteenth-century button workshop at the Belgrade fortress, [in:] Close to the bone: current studies in bone technologies, ed. S. Vitezović, Belgrade, pp. 57–65.
Blaževičius P., 2011, Seniausiej i Lietuvos žaislai, Vilnius.
Bogucka M., 1962, Gdańsk jako ośrodek produkcyjny w XIV–XVII w., Warszawa.
Borkowski T., 2004, Gliniane skarbonki, przybory do gier, figurki ceramiczne oraz szczudło i flet z badań we Wrocławiu, [in:] Wrocław na przełomie średniowiecza i czasów nowożytnych. Materialne przejawy życia codziennego, eds. J. Piekalski, K. Wachowski, Wratislavia Antiqua, 6, Wrocław, pp. 269–282.
Bradfield J., 2016, Fracture analysis of bone tools. A review of the micro-CT and macrofracture methods for studying bone tool function, [in:] Close to the bone: current studies in bone technologies, ed. S. Vitezović, Belgrade, pp. 71–79.
Bradley A., Crabtree P., 2012, Comparative osteology: a laboratory and field guide of common North American mammals, Boston.
Clifford C.R., 1913, The lace dictionary. Including historic and commercial terms, technical terms, native and foreign, New York.
Ceynowa B., 2018, Zabytki wykonane z drewna, kości, poroża i rogu bydlęcego, [in:] Jatki mięsne w Gdańsku od XIV do XX wieku, eds. A. Pudło, W. Ossowski, E. Trawicka, Res Gedanenses. Studia i materiały Muzeum Gdańska, vol. 16, Gdańsk, pp. 445–498.
Christophersen A., 1980, Håndverket i forandring: studier i hornog beinhåndverkets utviklingi Lund c:a 1000–1350, typescript of the doctoral dissertation, Lund.
Diakowski M., 2014, Metoda traseologiczna i eksperymentalna w określeniu technologii i funkcji przedmiotów kościanych ze stanowiska nr 1 w Lizawicach, pow. Oławski, Śląskie Sprawozdania Archeologiczne, vol. 56, pp. 17–140.
Durbridge N., 2012, Lace bobbins. A material world, Olney.
Eeltink N., Rompelman E., 2015, Zabytki kościane oraz wykonane z kości słoniowej, [in:] Gdańsk, Twierdza Wisłoujście. Badania archeologiczno-architektoniczne w latach 2013–2014, eds. J. Dąbal, K. Krawczyk, T. Widerski, Gdańsk, pp. 395-405.
Gawor A., 2022, Późnośredniowieczne i nowożytne wyroby z kości, poroża i kości słoniowej z zamku w Pucku, typescript in the Faculty of Archaeology, University of Warsaw, Warszawa.
Ginter A., 2020, Teatr Wilhelma w Gdańsku, Pomorania Antiqua, vol. 29, pp. 319–336.
Gomułka I., 2017, Dziecko i dzieciństwo w średniowieczu przez pryzmat rzeczy, Litteraria Copernicana, vol. 23, no. 3, pp. 13–22.
Górecki J., Łastowiecki M., Wrzesiński J., 1996, Gródek na Ledniczce, Studia Lednickie, vol. 4, pp. 197–246.
Gręzak A., Kurach B., 1996, Konsumpcja mięsa w średniowieczu oraz w czasach nowożytnych na terenie obecnych ziem Polski w świetle danych archeologicznych, Archeologia Polski, vol. 41 (1–2), pp. 139–167.
Grupa M., Drążkowska A., 2014, Kilka uwag na temat nowożytnych koronek klockowych z odzieży grobowej, [in:] Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, eds. M. Bis, W. Bis, Warszawa, pp. 325–334.
Holland J., 2005, Practical percussion: a guide to the instruments and their sources, Lenham.
Janowski A., 2016, Zabytki z kości i poroża, [in:] Badania na obszarze dawnego kościoła augustiańskiego II, ed. M. Majewski, Archeologia Stargardu, vol. 2, no. 2, Stargard, pp. 283–292.
Jaworski K., 2012, Obróbka surowca kościanego w średniowieczu i czasach nowożytnych w zachodniej części Ostrowa Tumskiego we Wrocławiu. Materiały z posesji przy ulicy Katedralnej 4, [in:] Nowożytny cmentarz przy kościele św. Piotra i Pawła na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu (lata 1621–1670), ed. A. Pankiewicz, Wratislavia Antiqua, 17, Wrocław, pp. 165–204.
Jaworski K., 2024, Rzemieślnicza obróbka surowca kościanego i rogowego w późnośredniowiecznym Wrocławiu, Archaeologia historica, vol. 32 (1), pp. 511–525.
Kohlsaat A.M., 1910, Old lace manual, New York.
Krysiak K., Kobryń H., Kobryńczuk F., 2007, Anatomia zwierząt. Aparat ruchowy, vol. 1, Warszawa.
Kuczkowski A., 2010, Średniowieczne tzw. igielniki z rogu i poroża odkryte na ziemiach polskich, Archeologia Polski, vol. 55 (1–2), pp. 107–118.
Lasota-Moskalewska A., 2008, Archeozoologia. Ssaki, Warszawa.
Legrand A., Sidéra I., 2007, Methods, means, and results when studying European bone industry, [in:] Bones as tools: current methods and interpretations in worked bone studies, eds. C. Gates St-Pierre, R. Walker, Oxford, pp. 67–79.
Luik H., 2016, Bone working in the suburbs of Medieval and early modern Tallinn, Estonia, [in:] Close to the bone: current studies in bone technologies, ed. S. Vitezović, Belgrade, pp. 178–187.
Lyman L., 1994, Vertebrate taphonomy, Cambridge.
Łopuski L., 2020, Gdańskie zbiory Eduarda Ludwiga Garbego (1819–1896), [in:] Kolekcje: kształtowanie, historia, dziedzictwo utracone, ed. M. Mielnik, Gdańsk, pp. 141–155.
Łyszkowicz A., 2017, Wyroby z kości oraz przedmioty wykonane z innych surowców, w tym organicznych, pochodzące z badań zespołu Kamienic na rogu ulicy Traugutta i Placu Małachowskiego w Warszawie, [in:] Badania archeologiczne dziecińca Arsenału Królewskiego oraz zespołu Kamienicy Raczyńskich w Warszawie, ed. W. Borkowski,
Warszawskie Materiały Archeologiczne, vol. 14, Warszawa, pp. 215–223.
MacGregor A., Mainman A., Rogers N., 1999, Craft, industry and everyday life. Bone, antler, ivory and horn from Anglo-Scandinavian and Medieval York, The Archaeology of York, vol. 17, fasc. 12.
Magdzik S., 1992, Introligatorstwo przemysłowe, Warszawa.
Majorek M., 2017, Właściwości gleby a zachowanie zabytków archeologicznych – przyczynek do dyskusji, Acta Universitatis Nicolai Copernici, Archeologia, 35, pp. 187–198.
Majorek M., Ginter A., 2021, A jewel on a man’s head – a felt hat from an archaeological excavation at 1 Sadowa Street in Gdańsk, Archaelogia Historica Polona, vol. 29, pp. 253–264.
Marciniak A., 1996, Archeologia i jej źródła. Materiały faunistyczne w praktyce badawczej archeologii, Warszawa–Poznań.
Martisius N.L., Welker F., Dogandžić T., Grote M.N., Rendu W., Sinet-Mathiot V., Wilcke A., McPherron S.J.P., Soressi M., Steele T.E., 2020, Non-destructive ZooMS identification reveals strategic bone tool raw material selection by Neandertals, Scientific Reports, vol. 10, no. 1 (7746), pp. 1–12.
Michałowska M., 2006, Leksykon włókiennictwa, Warszawa.
Miścicki M., 2017, Późnośredniowieczne wyroby z kości i poroża z Pucka, [in:] Puck. Kultura materialna małego miasta w późnym średniowieczu, ed. M. Starski, Warszawa, pp. 373–384.
Miścicki M., 2022, Zabytki z kości, rogu i poroża z badań archeologicznych przy Długim Targu i ul. Powroźniczej w Gdańsku, [in:] Między Długim Targiem a Powroźniczą. Parcele mieszczańskie na Głównym Mieście w Gdańsku w świetle badań archeologicznych, eds. K. Blusiewicz, M. Starski, Warszawa, pp. 457–471.
Orłowska J., Osipowicz G., 2017, Searching for the function of the early Holocene heavy duty bevel-ended tools. Remarks from experimental and use-wear studies, Archaeology of the Eurasian Steppes Journal, vol. 2, pp. 103–121.
Osipowicz G., 2005, Metody rozmiękczania kości i poroża w epoce kamienia w świetle doświadczeń archeologicznych oraz analiz traseologicznych, Toruń.
Reitz E., Wing E., 2008, Zooarchaeology, Cambridge.
Rijkelijkhuizen M., 2008, Handleidingvoor de determinatie van hardedierlijke materialmen: bot, gewei, ivoor, hoorn, schildpad, baleinenhoef, Amsterdam.
Rybarczyk A., 2012, O koronkach klockowych i klockach do ich wyrobu na przykładzie znalezisk archeologicznych z nowożytnego Elbląga, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 60 (4), pp. 617–626.
Stempin A., Adamczyk P., 2012, Magia gry – sztuka rywalizacji, Poznań.
Turnau I., 1987, Historia europejskiego włókiennictwa odzieżowego od XIII do XVIII wieku, Wrocław.
Wilczyński J., 2021, Archeozoologia, [in:] Mikroprzeszłość: badania specjalistyczne w archeologii, eds. A. Kurzawska, I. Sobkowiak-Tabaka, Poznań, pp. 199–216.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Olha Synkovska, Aleksandra Jaworska, Joanna Piątkowska-Małecka, Magdalena Majorek-Lipowicz, Artur Ginter
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 128
Liczba cytowań: 0
