Medieval and post-medieval archaeological heritage in Polish caves and the problems of its protection
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2021.010Słowa kluczowe
cave archaeology, storage, refugial place, speleology, Krakow UplandAbstrakt
This paper discusses cave use in Poland during medieval and post-medieval periods, focussing on the Cracow Upland in particular. The purpose is to try to provide a short overview of the medieval and post-medieval material culture in Polish caves through the lens of functions played by caves in historical periods (domestic occupation, workshopusage, storage, hideaways in times of unrest, use of caves for funeral purposes), and to indicate present-day threats to the archaeological records in our caves, relating mostly to the unprofessional speleological activities.
Bibliografia
Branigan K., Dearne M. J., 1992, Romano-British Cavemen. Cave use in Roman Britain, Oxford.
Csombor M., 1961, Martona Csombora podróż po Polsce, Warszawa.
Cyrek K., 2007, Jaskinie w polskich badaniach archeologicznych w latach 1939–1989, [in:] Pół wieku z dziejów archeologii polskiej (1939–1989), ed. J. Lech, Warszawa, pp. 251–264.
Czarnowski S. J., 1898, Wykopalisko monet w Jaskini „Okopy” Wielkiej nad Prądnikiem Ojcowskim, Wiadomości Numizmatyczno-Archeologiczne, 3, pp. 446–454.
Czarnowski S. J., 1904, Jaskinie i schroniska na Górze Smardzewskiej na lewym brzegu Prądnika pod Ojcowem, Pamiętnik Fizyograficzny, 17/4, pp. 3–24.
Dobrzańska H., 2006, Jura Ojcowska od okresu rzymskiego do początków wczesnego średniowiecza, [in:] Jura Ojcowska w pradziejach i początkach państwa polskiego, eds. J. Lech, J. Partyka, Ojców, pp. 507–546.
Dowd M., 2015, The archaeology of caves in Ireland, Oxford–Philadelphia. Falniowska-Gradowska A., 1976, Mieszkańcy Doliny Prądnika w XVIII wieku, [in:] Społeczeństwo staropolskie, vol. 1, ed. A. Karpiński, Warszawa, pp. 221–268.
Firlet E. M., 1996, Smocza Jama na Wawelu, Kraków.
Foltyn E., Waga J. M., 1994, Sprawozdanie z badań interdyscyplinarnych w miejscowości Las, stanowisko 2 − Jaskinia Komonieckiego (woj. Bielsko-Biała) w roku 1990, Acta Archaeologica Carpathica, vol. 32, pp. 185–192.
Gradziński M., Szelerewicz M., 2004, Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej – liczba i rozmieszczenie, [in:] Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, vol. 1: Przyroda, ed. J. Partyka, Ojców, pp. 69–82.
Hadamik C., 2013, Kasztelania łagowska, Warszawa.
Hniłko A., 1923, Włosi w Polsce. I. Tytus Liwiusz Boratyni – dworzanin króla Jana Kazimierza, mincarz i uczony, Kraków.
Jabłonowski A., 1911, Pisma Aleksandra Jabłonowskiego, vol. 4: Wołyń, Podole i Ruś Czerwona, Warszawa.
Kopacz J., 1975, Stanowisko środkowopaleolityczne w Olsztynie, pow. Częstochowa, Światowit, vol. 34, pp. 71–80.
Kot M., Czajka G., Jaskulska E., Szeliga M., Kontny B., Marciszak A., Mazur M., Wojenka M., 2021, Sepulchral use of caves in Lusatian culture: evidence from the Sąspówka Valley in the Polish Jura, Archeologické rozhledy, 73, pp. 200–227.
Kot M., Wojenka M., Czajka G., Kontny B., Gryczewska N., 2020, Post-Neolithic occupation in Tunel Wielki Cave (southern Poland), Folia Quaternaria, 88, pp. 17–39.
Kowalski K., 1951, Jaskinie Polski, vol. 1, Warszawa.
Kozłowski J. K., 1972, Archeological materials, [in:] Studies on Raj cave near Kielce (Poland) and its deposits, Folia Quaternaria, 41, pp. 61–132.
Krajcarz M. T., Szymanek M., Krajcarz M., Pereswiet-Soltan A., Alexandrowicz W., Sudoł-Procyk M., 2020, Shelter in Smoleń III – A unique example of stratified Holocene clastic cave sediments in Central Europe, a lithostratigraphic stratotype and a record of regional paleoecology, PLoS ONE, 15(2), e0228546. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0228546.
Krajcarz M. T., Wojenka M., Krajcarz M., Cyrek K., 2014, Wyniki badań wykopaliskowych w Schronisku na Górze Słupsko w Kostkowicach oraz Jaskini Deszczowej w Kroczycach, województwo śląskie, [in:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w latach 2011–2012, ed. G. Glanc-Zagaja, Katowice, pp. 22–29.
Leńczyk G., 1938, Grodzisko w Piekarach, Kraków.
Majeranowski K. [Pielgrzym z Tenczyna], 1823, List o Ojcowie, Pielgrzym z Tenczyna, 1, Kraków, pp. 44–52.
Muzolf B., 1993, Nowo odkryty warsztat fałszerza szelągów Jana Kazimierza, Łódzki Numizmatyk, 22, pp. 30–33.
Muzolf B., 1996, Badania na skale z jaskinią Biśnik i na górze Grodzisko Pańskie w Strzegowej, woj. katowickie, Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne, vol. 2, pp. 109‒127.
Muzolf B., 1997, Sprawozdanie z badań na skale Biśnik w Strzegowej, województwo katowickie, [in:] Badania archeologiczne na Górnym Śląsku i ziemiach pogranicznych w 1994 roku, ed. E. Tomczak, pp. 144–154.
Nabiałek K., 2012, Starostwo olsztyńskie od XIV do połowy XVII wieku, Kraków.
Nowina-Sapiński J., 2022, Opisanie katastrofy wojennej, jaka spadła na par. Sąspów w miesiącach listopadzie i grudniu 1914 r., Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Władysława Szafera, 31, pp. 185–190.
Ossowski G., 1884, Sprawozdanie z badań geologiczno-antropologicznych dokonanych w r. 1879 w jaskiniach okolic Krakowa, Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, vol. 4, pp. 35–56.
Reyman-Walczak, B., Ilisch, P., Malarczyk, D., Nowakiewicz, T., 2013, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Kleinpolen, [in:] Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar IV, Kleinpolen/Schlesien, eds. M. Bogucki, P. Ilisch, S. Suchodolski, Warszawa, pp. 7–222.
Rook E., 1980, Osadnictwo neolityczne w jaskiniach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Materiały Archeologiczne, vol. 20, pp. 5–130.
Suchodolski S., 1987, Moneta możnowładcza i kościelna w Polsce wczesnośredniowiecznej, Wrocław.
Urbanowski M., Stefaniak K., Tyc A., Ratajczak U., Wojenka M., Marciszak A., Kasprzak M., Nadachowski A., Lemanik A., Pereswiet-Sołtan A., Ślusarczyk A., 2020, Jaskinia Zamkowa Dolna w Olsztynie na Wyżynie Krakowsko-Wieluńskiej – nowe interdyscyplinarne badania w latach 2018–2020, [in:] Materiały 54. Sympozjum Speleologicznego, ed. J. Urban, Krzyżanowice Dolne, pp. 81–82.
Valde-Nowak P., 2003, Post-Pleistocene settlement, [in:] Obłazowa Cave. Human activity, stratigraphy and palaeoenvironment, eds. P. Valde-Nowak et al., Kraków, p. 73.
Wojenka M., 2012a, Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej w średniowieczu. Wstęp do problematyki, Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. prof. Władysława Szafera, 22, pp. 7–43.
Wojenka M., 2012b, Zapomniane naczynie. Kilka uwag o pojemniku na skarb srebrny z Jaskini Okopy Wielkiej, Dolnej w Ojcowie, Notae Numismaticae, 7, pp. 227–240.
Wojenka M., 2017, Władysław Łokietek i jaskinie Ojcowa, Studia nad dawną Polską, vol. 5, pp. 61–86.
Wojenka M., 2018a, Knights in the dark: on the function of Polish caves in the Middle Ages, [in:] Caves and ritual in medieval Europe AD 500–1500, eds. K. A. Bergsvik, M. Dowd, Oxford–Philadelphia, pp. 232–246.
Wojenka M., 2018b, Caves in the Post-Medieval landscape of the Polish Jura Chain, [in:] Multas per gentes et multa per saecula amici magistro et collegae suo Ioanni Christopho Kozłowski dedicant, eds. P. Valde-Nowak et al., Kraków, pp. 585–592.
Wojenka M, Jaskulska E., Popović D., Baca M., Frog, Fetner R., Wertz K., Rataj K., Gryczewska N., Kosiński T., Kot M., 2021, The girl with finches: a unique post-medieval burial in Tunel Wielki Cave, southern Poland, Praehistorische Zeitschrift, 96/1, pp. 286–309.
Wojenka M., Kot M., 2019, Ergonomics as a tool for fire structures reconstruction. Case study of a kiln located in the Garncarskie rockshelter in Polish Jura Chain, [in:] Architectures of fire. Processes, space and agency in pyrotechnologies, ed. D. Gheorghiu, Oxford, pp. 81–95.
Wojenka M., Miękina B., Nowak J., Wertz K., Wilczyński J., 2017, Materiały archeologiczne i szczątki fauny z Jaskini na Wrzosach Południowej, Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Władysława Szafera, 27, pp. 169–180.
Wojenka M., Urbanowski M., 2020, O najmłodszych śladach aktywności człowieka w Jaskini Stajnia, Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Władysława Szafera, 30, pp. 259–290.
Wojenka M., Wilczyński J., Zastawny A., 2016, Archaeological excavations in Żarska Cave in Żary, Kraków district, 2012–2015: an interim report, Recherches Archéologiques, Nouvelle Serie, 7, pp. 5–20.
Zagórska-Telega J., Bochnak T., 2001, Ein Depot mit frühmittelalterlichen axtförmigen Eisenbarren aus Kostkowice, Fst. 2, Gde. Kroczyce, Woiw. Śląskie, Acta Archaeologica Carpathica, vol. 36, pp. 39–47.
Zawisza J., 1874, Jaskinia Mamuta w Dolinie Wierszchowskiej, Wiadomości Archeologiczne, vol. 2, pp. 5–32.
Zawisza J., 1876, Dalsze poszukiwania w Jaskini Mamuta, Wiadomości Archeologiczne, vol. 3, pp. 125–139.
Zawisza J., 1882, Poszukiwania w Jaskini Mamuta, Wiadomości Archeologiczne, vol. 4, pp. 1–30.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Michał Wojenka
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 432
Liczba cytowań: 0
