The castle in Kruszwica. A historical and archaeological overview
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2021.003Słowa kluczowe
Kruszwica, castle, sources, archaeologyAbstrakt
This article presents written sources that make it possible to reconstruct the history
and appearance of the castle in Kruszwica, built in the mid-14th century on the initiative of King
Casimir the Great. These are primarily the lustrations of the royal estates and Erik Jönsson
Dahlbergh’s engraving included in Samuel Pufendorf’s work De rebus a Carolo Gustavo
Sueciae Rege gestis. However, basic information about the Crusaders’ defensive foundation
is provided by archaeological research, which verifies and supplements previous historical
knowledge. Thus, the results of several archaeological explorations are described, which made
it possible to secure the remains of the fortress, reconstruct its layout and form, as well as its
later fate in the 19th–21st centuries.
Bibliografia
Anonim, 1952, Anonima tzw. Galla kronika, czyli dzieje książąt i władców polskich, publ. K. Maleczyński, [in:] Monumenta Poloniae Historica, series nova, vol. 2, Kraków.
APB, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Strzelno Kl., reference no. A 35.
APB, Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Inowrocław Branch, Landratura Strzelno 1816–1919 (1923), reference no. 120.
Baliński M., Lipiński T., 1843, Starożytna Polska pod względem historycznym, jeograficznym i statystycznym, vol. 1, Warszawa.
Bieniak J., 1963, Rola Kujaw w Polsce piastowskiej, Ziemia Kujawska, vol. 1, pp. 27–71.
Bieniak J., 1973, Epilog zabiegów Siemowita IV o koronę polską, Acta Univesitatis Nicolai Copernici, Historia, vol. 9, pp. 71–87.
Bieniak J., 1974, Odzyskanie zachodnich Kujaw przez Kazimierza Wielkiego w 1337 r., Zapiski Historyczne, vol. 39 (3), pp. 69–97.
Bieniak J., Syska M., 1974, Małocha Piotr, [in:] Polski słownik biograficzny, vol. 19, ed. E. Rostworowski, Wrocław, pp. 451–453.
Callier E., 1895, Kruszwica, Inowrocław.
CDP, 1852, Codex diplomaticus Poloniae, vol. 2, part 2, publ. L. Rzyszczewski, A. Muczkowski, Warszawa.
Cofta-Broniewska A., Poppe D., Karłowska-Kamzowa A., 1964, Kruszwica, [in:] Słownik starożytności słowiańskich, vol. 2, eds. W. Kowalenko et al., Wrocław, pp. 528–532.
Długosz Jan, 1978, Ioannis Dlugossi Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. IX, eds. Z. Kozłowska-Budkowa et al., Varsaviae.
Długosz Jan, 1997, Ioannis Dlugossi Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae, lib. X–XI, eds. K. Baczkowski et al., Varsaviae.
Dzieduszycka B., Dzieduszycki W., 1993, Kruszwicki ośrodek władzy i jego przemiany w XI–XII wieku, [in:] Lokalne ośrodki władzy państwowej w XI–XII wieku w Europie Środkowo-Wschodniej, ed. S. Moździoch, Wrocław, pp. 159–172.
Dzieduszycki W., 1975, Z problematyki badań archeologicznych i architektonicznych wczesnośredniowiecznej i średniowiecznej Kruszwicy, Sprawozdania Archeologiczne, vol. 17, pp. 289–290.
Dzieduszycki W., 1984, Socjotopograficzne przeobrażenia wczesnośredniowiecznych miast polskich (model kruszwicki), Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 32, no. 1, pp. 3–21.
Dzieduszycki W., 1996. Kruszwica, [in:] Słownik starożytności słowiańskich, vol. 8, eds. A. Gąsiorowski et al., Wrocław, pp. 377–380.
Dzieduszycki W., 2008, Kruszwica – piastowska domena nad Gopłem, [in:] Pradzieje Wielkopolski. Od epoki kamienia do średniowiecza, ed. M. Kobusiewicz, Poznań, pp. 397–429.
Dzieduszycki W., Maciejewski M., Małachowicz M., 2014, Zamek kruszwicki, Kruszwica.
Frycz J., 1965, Układ urbanistyczny i zabytki architektury Kruszwicy, [in:] Kruszwica, pp. 315–340.
Gąsiorowski A., 1998, Itinerarium króla Kazimierza Wielkiego. Materiały 1333–1370, Roczniki Historyczne, 64, pp. 175–208.
Gąsiorowski A., 2015, Itinerarium króla Władysława Jagiełły 1386–1434, Warszawa.
Guerquin B., 1974, Zamki w Polsce, Warszawa.
Hensel W., 1960, Najdawniejsze stolice Polski. Gniezno, Kruszwica, Poznań, Poznań–Warszawa.
Hensel W., Broniewska A., 1961, Starodawna Kruszwica od czasów najdawniejszych do roku 1271, Wrocław.
Jan z Czarnkowa, 1872, Kronika Jana z Czarnkowa, publ. J. Szlachtowski, [in:] Monumenta Poloniae Historica, vol. 2, Lwów, pp. 601–756.
Kaczmarek J., 2018, Na tropach szczątków Popiela i myszy. Z dziejów poszukiwań archeologicznych w Kruszwicy czasu zaborów, [in:] Od Popiela do Kazimierza Wielkiego.
Księga dedykowana Wojciechowi Dzieduszyckiemu, eds. M. Brzostowicz et al., Poznań, pp. 61–81.
Kajzer L., 1993, Zamki i społeczeństwo. Przemiany architektury i budownictwa obronnego w Polsce w X–XVII wieku, Łódź.
Kajzer L., 1999, Kastellologa uwagi nad itinerariami królewskimi, Światowit, vol. 42, fasc. B, pp. 94–98.
Kajzer L., 2001, Kruszwica, woj. kujawsko-pomorskie, [in:] L. Kajzer, Kołodziejski S., Salm J., Leksykon zamków w Polsce, Warszawa, pp. 253–255.
Karczewski D., 2012, Kruszwica w strukturze administracyjnej Kujaw (do końca XVIII wieku), Slavia Antiqua, vol. 53, pp. 45–69.
Karczewski D., 2015, Stan badań i zasób źródłowy do dziejów Kruszwicy i Kujaw Nadgoplańskich (do końca XVIII wieku), [in:] Z dziejów pogranicza kujawsko-wielkopolskiego. Zbiór studiów, vol. 3, eds. D. Karczewski, M. Wilczek-Karczewska, Kruszwica–Strzelno, pp. 9–26.
Kruszwica, 1965, Kruszwica. Zarys monograficzny, ed. J. Grześkowiak, Toruń.
Kurzawa D., 2007, Zamek w Kruszwicy w świetle najnowszych badań (zarys problematyki), [in:] Z dziejów pogranicza kujawsko–wielkopolskiego. Zbiór studiów, vol. 1, ed. D. Karczewski, Strzelno, pp. 113–123.
Lites, 1890. Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum, vol. 1, publ. I. Zakrzewski, Poznań.
Lustracja, 1961, Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1565, part 1, publ. A. Tomczak et al., Bydgoszcz.
Lustracja, 1994, Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1616–1620, part 1, publ. Z. Górski et al., Wrocław–Warszawa.
Lustracja, 1996, Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1659–1665, part 2: Województwa sieradzkie, łęczyckie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie i ziemia dobrzyńska, publ. Z. Górski et al., Toruń.
Maciejewski M., 2014, Zamek kruszwicki po 1657 roku, upadek i odrodzenie, [in:] W. Dzieduszycki, M. Maciejewski, M. Małachowicz, Zamek kruszwicki, Kruszwica, pp. 53–87.
Małachowicz M., 2014, Współczesne zagospodarowanie zamku w Kruszwicy, [in:] W. Dzieduszycki, M. Maciejewski, M. Małachowicz, Zamek kruszwicki, Kruszwica, pp. 114–115.
Małachowicz M., 2019, Zamek w Kruszwicy na tle kazimierzowskich zamków Kujaw i Wielkopolski, [in:] Wielkie murowanie. Zamki w Polsce za Kazimierza Wielkiego, eds. A. Bocheńska, P. Mrozowski, Warszawa, pp. 107–131.
Nagielski M., Kossarzecki K., Przybyłek Ł., Haratym A., 2015, Zniszczenia szwedzkie na terenie Korony w okresie potopu 1655–1660, Warszawa.
Nowakowski T., 2016, Miasta, zamki i klasztory kujawskie na kartach „Roczników” i „Chorografii”, [in:] Klasztory, miasta, zamki w życiu i twórczości Jana Długosza, eds. J. Rajman, D. Żurek, Kraków, pp. 281–297.
Pawlak P., 1993, Z badań archeologiczno-architektonicznych zamku w Kruszwicy w latach 1973–1982, Wielkopolskie Sprawozdania Archeologiczne, vol. 2, pp. 215–232.
Pawlak P., 2021, Studia nad stratygrafią i poziomami architektoniczno-użytkowymi zamku kruszwickiego, Slavia Antiqua, vol. 62, pp. 375–397.
Pietrzak J., 2002, Zamki państwowe prowincji wielkopolskiej na przełomie średniowiecza i nowożytności, [in:] Zamki i przestrzeń społeczna w Europie środkowej i wschodniej, ed. M. Antoniewicz, Warszawa, pp. 146–167.
Pietrzak J., 2003, Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej. Studium z dziejów państwowych siedzib obronnych na przełomie średniowiecza i nowożytności, Łódź.
Prümers R., 1892, Schloss Kruschwitz, Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen, 7, pp. 349–352.
Pufendorf S., 1696, De rebus a Carolo Gustavo Sueciae Rege gestis commentariorum libri septem elegantissimi tabulis aeneis exornati cum triplici indice, Norimbergae.
Raczyński E., 1843, Wspomnienia Wielkopolski to jest województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego, vol. 2, Poznań.
Rocznik kapituły poznańskiej, 1962, Rocznik kapituły poznańskiej, publ. B. Kürbis, participation G. Labuda et al., [in:] Monumenta Poloniae Historica, series nova, vol. 6, Warszawa.
Rocznik świętokrzyski, 1996, Rocznik świętokrzyski, publ. A. Rutkowska-Płachcińska, [in:] Monumenta Poloniae Historica, series nova, vol. 12, Kraków.
Rutkowska G., 2014, Itinerarium króla Kazimierza Jagiellończyka 1440–1492, Warszawa.
Słownik geograficzny, 1883, M. St., Kruszwica, [in:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, vol. 4, eds. F. Sulimierski et al., Warszawa, pp. 737–740.
Sperczyński W., 1923, Gopło i Kruszwica. Ilustrowany przewodnik z rysunkami i mapką Gopła, Poznań.
Supruniuk A., 1998, Otoczenie księcia mazowieckiego Siemowita IV (1374–1426). Studium o elicie politycznej Mazowsza na przełomie XIV i XV wieku, Warszawa.
Supruniuk A., 2001, Rządy Siemowita IV na Kujawach Brzeskich w latach 1383–1398, Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, vol. 15, pp. 39–64.
Urzędnicy, 2000, Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XVI–XVIII wieku. Spisy, by K. Mikulski, W. Stanek, with Z. Górski, R. Kabaciński, ed. A. Gąsiorowski, Kórnik.
Urzędnicy, 2014, Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII–XV wieku. Spisy, by J. Bieniak, S. Szybkowski, ed. A. Gąsiorowski, Kórnik.
Wuttke H., 1864, Städtebuch des Landes Posen, Leipzig.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Dariusz Karczewski, Dariusz Kurzawa
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 204
Liczba cytowań: 0
