Barczewko – a cemetery of the first settlers in Southern Warmia against the background of medieval inhumation necropolises in Teutonic Prussia
DOI:
https://doi.org/10.12775/AHP.2020.008Abstrakt
Barczewko is located near Olsztyn, in the Warmian-Masurian province (north-eastern Poland). The site on Lake Wadąg was the place of the first location of today’s Barczewo (Ger. Wartenburg). Urban settlement with the castle/watchtower was erected
on the initiative of the bishop of Warmia at the end of the 1320s. The development of the young urban colony was interrupted in 1354 when it was invaded by Lithuanian troops, burned down and abandoned. The village that was later established nearby
was called Alt Wartenberg. The hill behind the village, referred to as the Old Town, has never been built on. The place is a specific time capsule, preserving the remains of buildings and the basic elements of the town’s spatial arrangement. In the years 2013–2019, a Polish-German research project was carried out here. After a series of non-invasive tests, the cellars of dwelling buildings with artefacts abandoned on the day of the raid, fortifications, market square buildings, central place of craft and trade nature (the so-called mercatorio) and the settlers’ cemetery, as well as the remains of the victims of the raid, were uncovered by excavation. It is a unique complex which provides a lot of information about the pioneering phases of town formation in the state of the Teutonic Order, and about the everyday life of settlers coexisting most likely with the Old Prussian population. The excavations reveal details of the dramatic events related to the fall of the town, thus confirming written sources. This text presents for the first time the preliminary results of the research on the cemetery of the first settlers in southern Warmia. The necropolis provides evidence for the presence of the Old Prussian indigenous population who played a significant role in this process.
Bibliografia
Antoniewicz J., 1955, Niektóre dowody kontaktów słowiańsko-pruskich we wczesnym średniowieczu w świetle źródeł archeologicznych, Wiadomości Archeologiczne, vol. 22(3–4), pp. 233–277.
Bezławki, 2013, Bezławki – ocalić od zniszczenia. Wyniki prac interdyscyplinarnych prowadzonych w latach 2008–2011, ed. A. Koperkiewicz, Gdańsk.
Białuński G., 2014, Wartenburg quo modo reedificatur. O trudnych początkach Barczewa, [in:] Szkice z dziejów Barczewa, eds. G. Białuński, R. Klimek, Barczewo, pp. 21–37.
Białuński G., 2015, Źródła pisane do osadnictwa wczesnośredniowiecznego (okres wikiński) okolic Olsztyna – poszukiwanie zaginionej wsi Sendyty. Studium osadnictwa wczesnośredniowiecznego Olsztyna, [in:] Zanim powstało Miasto. Raport z realizacji interdyscyplinarngo projektu badań wczesnośredniowiecznego zespołu osadniczego Olsztyn-Las Miejski, eds. A. Koperkiewicz, B. Radzicki, Olsztyn, pp. 15–31.
Biermann F., Hergheligiu C., Voigt H., Bentz M., Blum O., 2011, Das Gräberfeld des 13. bis 15. Jahrhunderts von Stangenwalde bei Rossitten auf der Kurischen Nehrung – Auswertung der Materialien im Berliner Bestand der Prussia-Sammlung (ehemals Königsberg/Ostpreußen), Acta Praehistorica et Archaeologica, vol. 43, pp. 215–345.
Biermann F., Herrmann Ch., Koperkiewicz A., 2016a, Alt Wartenburg/ Barczewko na Warmii. Początki miasta średniowiecznego i jego fortyfikacje, [in:] Grodziska Warmii i Mazur 2. Nowe badania i interpretacje, Archaeologica hereditas 7, ed. Z. Kobyliński, Warszawa, pp. 49–77.
Biermann F., Herrmann Ch., Koperkiewicz A., 2016b, Alt-Wartenburg/Barczewko – Interdisziplinäre Erforschung einer spätmittelalterlichen Stadtwüstung im Ermland (Nordostpolen), Zeitschrift für Archäologie des Mittelalters, vol. 44, pp. 115–147.
Biermann F., Herrmann Ch., Koperkiewicz A., 2018a, Alt Wartneburg im Kontext der spätmittelalterlichen Stadtgründungen im Ermland, [in:] Kulturelle Vernetzung in Europa. Das Magdeburger Recht und seine Städte, eds, G. Köster, Ch. Link, H. Lük, Dresden, p. 403–421.
Biermann F., Herrmann Ch., Koperkiewicz A., 2018b, Small town in the ‘Great Wilderness’ – research into the former medieval town and castle of Alt-Wartenburg (Barczewko, Northeastern Poland), Castell Maris Baltici, vol. 13, pp. 123–134.
Biermann F., Herrmann Ch., Koperkiewicz A., Ubis E., 2019, Burning Alt-Wartenburg. Archaeological evidence for the conflicts between the Teutonic Order and the Grand Duchy of Lithuania from a deserted medieval town near Barczewko (Warmia, Poland), Lietuovos Archeologija, vol. 45, pp. 265–294.
Bönigk von G., 1883, Die Stätte der alten Stadt Warteburg und die Wallberge der Umgebung, Altpreußische Monatsschrift (NF), 20/Alterthumsgesellschat Prussia in Königsberg 1881/1882, Sitzung vom 16. September 1883, pp. 152–160.
Chmielewski S., 1965, Czy pruski grób ciałopalny z XV wieku ? (Próba interpretacji znaleziska z 1703 r.), Rocznik Olsztyński, vol. 5, pp. 295–320.
Drozd-Lipińska A., 2018, Opracowanie antropologiczne ludzkich szczątków kostnych wydobytych w trakcie badań archeologicznych prowadzonych na stanowisku Barczewko/Alt Wartenburg, pow. Olsztyn w sezonie 2015, 2017 i 2018, typescript in the archive of Institute of Archaeology and Ethnology, University of Gdańsk, Toruń.
Engel C., 1931, Beiträge zur gliederung des jüngsten heidnischen zeitalters in Ostpreussen, [in:] Congressus Secundus Archaeologorum Balticorum Rigae, 19–23, VIII 1930, Acta Universitatis Latviensis Philologorum et Philosophorum Ordinis Series, vol. 1, Supplementum 1, Riga, s. 313–336.
Falke O, Meyer E., 1935, Romanische Leuchter und Gefasse Giessgefasse der Gotik, Berlin.
Forstner D., 2001, Świat symboliki chrześcijańskiej. Leksykon, Warszawa.
Gabor T., Pluskowski A., Gilchrist R., Guillermo G., Contreras R., Anders A, Augenti A, Astill G., Staecker J.,Valk H., 2017, Religious Transformations in the Middle Ages: Towards a New Archaeological Agenda, Medieval Archaeology, 61/2, pp. 300–329.
Gołębiowski M., 2017, Z dzbanem u studni, [w:] Christianitas, http://www.christianitas.org/news/z-dzbanem-u-studni (dostęp: 15.01.2021).
Gossler N., Jahn Ch., 2012, Der spatmitterlichekomplex (Burg und graberfeld) von Unterplehnen, kr. Rastenburg (Równina Dolna, pow. Kętrzyński) im Berlinar Bestand der Prussia-sammlung (ehemals Konigsberg/Ostpreussen), Pruthenia, vol. 7, pp. 191–211.
Gossler N., Jahn Ch., 2013a, Zur materiellen Kultur der Prußen während der Ordenszeit im 14./15. Jahrhundert: das archäologische Fallbeispiel Burg und Gräberfeld Unterplehnen,
Kr. Rastenburg (Równina Dolna, pow. Kętrzyński), [in:] Preußenland. Jahrbuch der Historischen Kommission für ost- und westpreußische Landesforschung und der Copernicus-Vereinigung für Geschichte und Landeskunde Westpreußens, 4, pp. 23–55.
Gossler N., Jahn Ch., 2013b, Die archäologischen Untersuchungen am spätmittelalterlichen Gräberfeld und am Burgwall von Unterplehnen, Kr. Rastenburg (Równina Dolna, pow. Kętrzyński) zwischen 1827 und 1940 – Ein Rekonstruktionsversuch anhand der Materialien im Berliner Bestand der Prussia-Sammlung (ehem. Königsberg/Ostpreußen), Acta Praehistorica et Archaeologica 45, pp. 217–278.
Hennig A., 1879, Das Gräberfeld bei Gerdauen, Altpreussischer Monatschrift, vol. 16, pp. 340–348.
Herrmann Ch., 2014, Lokacja Barczewka w źródłach historycznych, [in:] Szkice z dziejów Barczewa, eds. G. Białuński, R. Klimek, Barczewo, pp. 37–48.
Iwanek B., Łukasik S., Piontek J., 2013, Analiza antropologiczna ludzkich szczątków kostnych pochodzących z cmentarzyska w Bezławkach, gm. Reszel, stanowisko XV (sezony 2010–2011), [in:] Bezławki, pp. 160–182.
Kawiński P., 2018, Sacrum w wyobrażeniach pogańskich Prusów. Próba interpretacji na pograniczu historii i etnologii religii, Olsztyn.
Kawiński P., Szczepański S., 2016, Szkice o religii Prusów, Olsztyn.
Klimek R., 2013, Zaginione zamki i strażnice z pierwszej połowy XIV wieku z obszaru Warmii biskupiej oraz propozycje ich lokalizacji, [in:] Grodziska Warmii i Mazur 1. Stan wiedzy i perspektywy badawcze, Archaeologica hereditas, 2, red. Z. Kobyliński, Warszawa, pp. 205–224.
Kobylińska U., 2000, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko pruskie w Dobrzykach, st. XXVIII, gmina Zalewo, wojewodztwo warmińsko-mazurski, Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski, 2, pp. 12–76.
Koperkiewicz A., 2011, Bezławki – cmentarzysko. Przyczynek do badań nad chrystianizacją ziem pruskich, Pruthenia, vol. 6, pp. 281–301.
Koperkiewicz A., 2013, Cmentarzysko w Bezławkach (stanowisko XV). Badania w latach 2010–2011, [in:] Bezławki, pp. 137–159.
Koperkiewicz A., 2019a, Civitas Wartberg. Warmińska kapsuła czasu, Warmińsko-Mazurski Biuletyn Konserwatorski, vol. 11, pp. 57–74.
Koperkiewicz A., 2019b, Zabytki z badań archeologicznych osady w Barczewku, [in:] Sapientia aedificavit sibi domum. Mądrość zbudowała sobie dom. Katalog wystawy w Muzeum Zamkowym w Malborku 14 września–17 listopada 2019, ed. M. Czapska, Malbork, pp. 80–85.
Koperkiewicz A., 2019c, Nowe porządki, stare obyczaje ? Wyjątki z praktyk pogrzebowych pruskich neofitów na przykładzie Bezławek, [in:] Zjawiska magiczno-demoniczne na terenie dawnych ziem pruskich na tle porównawczym (II), ed. K. Grążawski, Olsztyn, pp. 17–46.
Koperkiewicz A., 2020a, ‘Zmartwychwstanie neofity’ czyli pierwsi chrześcijanie w okolicach Świetej Lipki, [in:] Święta Lipka. Perła na pograniczu ziem, kultur i wyznań, part 2, eds. A. Jacyniak, E. Sukiennik, Święta Lipka, pp. 28–61.
Koperkiewicz A., 2020b, ‘Anno 1354 Kynstute, Algard …festinant in Wartenberg. O trudnych początkach Barczewa, [in:] Homini, qui in honore fuit. Księga pamiątkowa poświęcona śp. Profesorowi Grzegorzowi Białuńskiemu, eds. A. Dobrosielska, A. Pluskowski, S. Szczepański, Olsztyn, pp. 185–308.
Koperkiewicz A., Strobin J., in print, Bitwa o kocioł. Wydobycie i restauracja średniowiecznego kotła z Barczewka, [in:] Gdańskie Studia Archeologiczne, 5, ed. L. Czerniak, Gdańsk.
Kozłowski T., 2019, Analiza antropologiczna szkieletu odkrytego na stanowisku Barczewko/Alt Wartenburg w reliktach budynku nr 9, typescript in the archive of Institute of Archaeology and Ethnology, University of Gdańsk, Toruń.
Kulakov V.I., Valuev A.A., 1996, Veluva (Alt-Wehlau), ein heidnischer Friedhof im christlichen Nadrauen, Eurasia Anntiqua. Zeitschrift für Archäologie Eurasiens, vol. 2, pp. 493–499.
Labuda G., 1999, Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznań.
Łapo J.M., 2006, W poszukiwaniu końca średniowiecza na Mazurach. Uwagi na marginesie badań wykopaliskowych na przykościelnym cmentarzu w Węgorzewie (Węgoborku), Pruthenia, vol. 1, pp. 134–135.
Nowakiewicz T., 2013, Grodzisko w Bezławkach jako element średniowiecznej sieci osadniczej w Prusach krzyżackich, [in:] Bezławki, pp. 235–249.
Odoj R., 1958, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych przeprowadzonych w Równinie Dolnej, pow. Kętrzyn w 1956 i 1957 r., Rocznik Olsztyński, vol. 1, pp. 117–156.
Odoj R.,1960, Sprawozdanie z prac wykopaliskowych w miejscowości Równina Dolna, pow. Kętrzyn, Wiadomości Archeologiczne, vol. 23, pp. 177–196.
Panofsky E., 1971, Rzeczywistość i symbol w malarstwie niderlandzkim XV wieku ‘Spirytualia sub metaphoris corporalium’, [in:] Studia z historii sztuki, ed. J. Białostocki, Warszawa, s. 122–150.
Paszkiewicz B., 2009, Brakteaty – pieniądz średniowiecznych Prus, Wrocław.
Paszkiewicz B., 2013, La monnoye des Prussenayres – monety z Bezławek, [w:] Bezławki, pp. 183–219.
Paszkiewicz B., 2019, Stary Wartembork – numizmatyka miast opuszczonych, typescript in the archive of Institute of Archaeology and Ethnology, University of Gdańsk, Wrocław.
Paszkiewicz B., 2020, New observations on the chronology of fourteenth century Prussian bracteates and Grand Master Wynric’s monetary reform, Arheoloģija un Etnogrāfija 31, pp. 95–105.
Piotr z Dusburga, 2004, Piotr z Dusburga, Kronika ziemi pruskiej, transl. S. Wyszomirski, comm. J. Wenta, Toruń.
Pollakówna M., 1953, Osadnictwo Warmii w okresie krzyżackim, Poznań.
Powierski J., 2004, Prussica. Artykuły wybrane z lat 1965–1995, vol. 1, ed. J. Trupinda, Malbork.
Protoewangelia Jakuba, 2003, Protoewangelia Jakuba, [in:] Apokryfy Nowego Testamentu, vol. 1: Ewangelie apokryficzne, part 1: Fragmenty. Narodzenie i dzieciństwo Maryi i Jezusa, translated by M. Starowieyski, ed M. Starowieyski, Kraków.
Ramsier M., Gruenthal-Rankin A., Gaddis K., Koperkiewicz A., 2021, Sample size and representational bias in bioarchaeology. A case study of stature estimation from medieval Prussia, International Journal of Osteoarchaeolgy, doi.org/10.1002/oa.2969, pp. 1–11.
Raczyński, E., 1842, Puścizna po Janie Długoszu dziejopisie polskim, to jest: Kronika Wiganda z Marburga rycerza i kapłana Zakonu Krzyżackiego na wezwanie Długosza z rymowanej kroniki niemieckiej na język łaciński przetłumaczona, Poznań.
Röhrich V., 1926, Die Besiedlung des Ermlands mit besonderer Berücksichtigung der Herkunft der Siedler, Zeitschrift für die Geschichte Altertumskunde Ermlands, vol. 22, pp. 256–279.
Shiroukhov R., 2012, Prussian graves in the Sambian peninsula with imports, weapons and horse harnesses, from the tenth to the thirteenth century: the question of the warrior elite, Archaeologia Baltica, 18, pp. 224–255.
Szczepański S., 2013, Bezławki i okolice w kontekście plemiennej Barcji oraz kętrzyńskiego okręgu prokuratorskiego w średniowieczu, [in:] Bezławki, pp. 14–38.
Szczepański S., 2015, Okolice Barczewka w kontekście pruskiego osadnictwa ziemi Gunelauke.
Studium historyczno-osadnicze. Opracowanie w ramach projektu: Alt-Wartenburg/Barczewko – das ermländische Pompeji ‘Barczewko/Alt Wartenburg – warmińskie Pompeje’, typescript in the archive of Institute of Archaeology and Ethnology, University of Gdańsk, Gdańsk.
Szczepański S., 2018a, Surkapurn – Kreken: the phenomenon of a name – the phenomenon of a place. The organisation of sacred space in Prussia using archaeology and other source, [in:] The ecologies of crusading. Colonisation, and religious conversion in the Medieval Eastern Baltic, ed. A. Pluskowski, Terra Sacra, 2, Turnhout, pp. 175–184.
Szczepański S., 2018b, O ‘górkach, murowanych w glinie, zwanych kapernami, gdzie jeszcze znajdujemy popioły i kości w garnkach i co zmarłym dawali’. Cmentarzyska w krajobrazie średniowiecznych i nowożytnych Prus, [in:] Fines testis temporum. Studia ofiarowane Profesor Elżbiecie Kowalczyk-Heyman w pięćdziesięciolecie pracy naukowej, ed. M. Dzik et al., Warszawa, pp. 176–177.
Szczepański S., 2019, Pomezania. Na styku świata pogańskiego i chrześcijańskiego (studia z dziejów), Olsztyn.
Szorc A., 1999, Pokój dzierzgoński z 7. lutego 1249 r. zawarty między plemionami pruskimi a Zakonem Krzyżackim za pośrednictwem legata papieskiego Jakuba z Leodium, Studia Elbląskie, 1, pp. 19–23.
Toeppen M., 1995, Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej, Olsztyn.
Wadyl S., 2011, O zmianach zwyczajów pogrzebowych Prusów we wczesnym średniowieczu uwag kilka, [in:] Kim jesteś Człowieku?, Funeralia Lednickie, Spotkanie 13, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Poznań, pp. 117–121.
Wadyl S., 2019, Studia nad kształtowaniem się pogranicza pomorsko- i mazowiecko-pruskiego we wczesnym średniowieczu, Olsztyn.
Wróblewski W., 2013, Obrządek pogrzebowy Prusów wczesnego średniowiecza w świetle najnowszych badań, [in:] I Warmińsko-Mazurska Sesja Sprawozdawcza (za lata 2008–2012) poświęcona pamięci prof. J.Okulicza-Kozaryna. Książka abstraktów, eds. M.J. Hoffmann, M. Karczewski, S. Wadyl, Giżycko, s. 76.
Wyczółkowski M., 1999, Materiały archiwalne z cmentarzyska wielokulturowego w Równinie Dolnej (d. Unter-Plehnen) z archiwum Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie, [in:] Archeologia ziem pruskich. Nieznane zbiory i materiały archiwalne. Ostróda 15–17.X.1998, eds. M.J. Hoffmann, J. Sobieraj, Olsztyn, pp. 405–411.
Wyczółkowski M., 2002, Przykłady grobów typu Alt Kablich na terenie Prus, [in:] Popiół i kość, Funeralia Lednickie, Spotkanie 2, eds. W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński, Dziekanowice, pp. 489–494.
Wyżlic J., 2012, Czy tzw. traktat dzierzgoński był fenomenem swoich czasów ?, Meritum, 4, pp. 15–35.
Valuev A.A., 1999, Alt Wehlau – ‘Pogańskie’ cmenatrzysko na obszarze chrześcijańskich Prus w świetle badań archeologicznych, [in:] Archeologia ziem pruskich. Nieznane zbiory i materiały archiwalne. Ostróda 15–17.X.1998, eds. M.J. Hoffmann, J. Sobieraj, Olsztyn, pp. 397–400.
Valuev A.A., 2003, Itogi izučeniâ mogil’nika Al’t-Welau, [in:] Problemy baltijskkj archeologii, Terra Baltica, 2, pp. 104–116.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2021 Arkadiusz Koperkiewicz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Statystyki
Liczba wyświetleń i pobrań: 841
Liczba cytowań: 0
